Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əbü’l-Qasım Hibətullah ibn Abdullah ibn Əhməd ibn Cə’fər əl-Kəmmuni Ərdəbili
- İshaq ibn Əhməd Ərdəbili
- Cəmaləddin Abdullah ibn Muhəmməd Həsən ibn Xıdır əl-Gürani Ərdəbili
əsər kitabxanalarında Cəmaləddin Ərdəbilinin ‚Şərhu Unmuzəc fi’n-Nəhv‛inin yüzlərlə nüsxəsi mövcuddur. Paris milli kitabxanasında isə əsərin dörd nüsxəsi saxlanılır 599
. Bu da əsərin uzun müddət mədrəsələrdə dərslik kimi oxudulduğunu göstərir. Qazi Kəmaləddin Musa ibn Abdullah ibn Mahmud ibn İsmayıl Ərdəbili Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. O, Mosulda seyyid Rüknəddinin tələbəsi olmuş, ondan fiqh elmini öyrənmişdi. İbnü’l-Fuvati onun h. 714-cü (1315) ildə Sultaniyyədəki əl-Qazaniyyə mədrəsəsinin müdərrisi olduğunu yazmışdır. Müəllif həmçinin qeyd edir ki, o, qazi Kəmaləddin Ərdəbilidə vəzir Rəşidəddin Qəzvininin ‚Cəmiü’t-Təvarix‛ adlı əsərini görmüş və bu əsərlə ilk dəfə belə tanış olmuşdu 600 ölüm tarixi məlum deyil. XIII-XIV əsrlərdə yaşamışdır. Şeyx Sənanəddin Ərdəbili Təsəvvüf əhlindən xəlvətiyyə təriqətinə mənsub şeyx idi. Təsəvvüf yoluna mürşidi şeyx Çələbi Xəlifə 601
vasitəsi ilə qədəm qoymuşdu. İstanbuldakı ilk xəlvətiyyə xanəgahı olan Qoca Mustafa paşa xanəgahında irşad, mənəvi tərbiyə və ibadətlə məşğul olmuşdu. Çələbi Xəlifə bu xanəgahın ilk şeyxi olmuşdur. Şeyx Sənanəddin Ərdəbili zahid və abid insan idi. H. 951-ci ildə (öl. 1554) qaldığı zaviyədə vəfat etmişdi 602 . O, sufilərin rəqs və səma mərasimlərinə dair ‚Risalə fi Dövranü’s-sufiyyə‛ adlı əsəri ərəb dilindən türkcəyə tərcümə etmişdir. Bu tərcümənin bir nüsxəsi Qahirədə, Misir milli kitabxanası türkcə əlyazmalar bölməsində saxlanılır.
Çünki onun təfsirinə şərh yazdığı qazi Nasirəddin Bəyzavi 1289-cu ildə vəfat etmişdi. 1249-cu ildə ölmüş bir şəxsin özündən 40 il sonra vəfat edəcək alimin əsərinə şərh yazması mümkün deyil. Bundan başqa, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Cəmaləddin Ərdəbili həmçinin ‚Qazizadə‛ soyadı ilə tanınmışdır. Bu cür soyadlarına daha çox Osmanlı imperatorluğundakı alim və bürokratlarda rast gəlinir. 599
Mac Guckin DE SLANE, Catalogue des Manuscrits Arabes, s. 650, 652, Paris 1883-1895. 600
BÜNYADOV, ‚Vidnıye Deyateli Azerbaydjana v Soçinenii İbn al-Fuvati‛, s. 61-67. 601
Çələbi Xəlifə və Camal əl-Xəlvəti kimi adlarla tanınmış şeyx Hamidəddin Muhəmməd Ağsarayi (öl. 1494) Xəlvətiyyə təriqətinin tanınmış şeyxlərindən idi. 602 TAŞKÖPRÜZADƏ, Şəqaiqü’n-Numaniyyə, s. 317. Yaşadığı dövrdə şafi’i məzhəbinin tanınmış fəqihlərindən biri idi. Qəzvin mədrəsələrində hədis və fiqh dərsləri almışdı. Qəzvində fəqih Əbu Zur’ə Abdullah ibn Hüseyn ibn Əhməd, qazi Əbdülcabbar ibn Əhməd 603
kimi alimlərdən dərs almışdı 604
. Əbü’l-Qasım Hibətullah Ərdəbilinin ölüm tarixi məlum deyil. X-XI əsrlərdə yaşamışdır.
Hənəfi məzhəbinə mənsub mütəkəllim idi. Sultan IV Muradın hakimiyyəti dövründə (1623-1640) Osmanlı imperatorluğunun tanınmış kəlam alimlərindən biri idi. O, İbn Nuceym kimi məşhur olmuş kəlam alimi Zeynəddin ibn İbrahim əl-Misrinin (1562) ‚əl- İşbah və’n-Nəzair‛ adlı əsəninə şərh mahiyətində yazılmış ‚Risalə ələ’l-İşbah və’n- Nəzair‛ adlı əsərin müəllifi idi. İshaq Ərdəbili h. 1055-ci ildə (1645) vəfat etmişdir 605 .
Şeyx Əlaəddin Əli ibn Qasım Ərdəbili Şafi’i məzhəbinə mənsub qari idi. Fələstinin əl-Xəlil şəhərində yaşamışdı. Kəmaləddin ibn Əbi Şərifin tələbəsi olmuşdu. O, Qur’ani-Kərimin tərtillə oxunması, qiraətdə təcvid qaydalarına riayət edilməsində öz dövrünün mahir qarilərindən idi. Bundan başqa ərəb dilinin qrammatikası, fəraiz, fiqh və riyaziyyat sahələrində də dərin biliyə malik idi. İmam Şatibinin qiraət məktəbinin davamçılarından biri hesab olunurdu. Alim h. 896-cı ilin rəbiələvvəl ayında (yanvar 1491) əl-Xəlildə vəfat etmişdi 606
.
Şafi’i məzhəbinə mənsub müfəssir və mütəkəllim idi. Güran 607
qəsəbəsində dünyaya gəldiyi üçün həmçinin əl-Gürani nisbəsi ilə tanınırdı. Kəlam sahəsindəki dərin elmi
603
Qazi İmadəddin Əbdülcabbar Əbü’l-Həsən ibn Əhməd Əstərabadi (öl. 1024) mö’təzilə məzhəbinin tanınmış alimlərindən biri idi. 604 RAFİ’İ, Tədvin, C. IV, s. 134. 605 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. I, s. 339. 606 SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’, C. III, s. 97. 607 Ərəbcə *ٕانًٞ+, farscada isə * گ ٕانٝ + formasında yazılan bu yer adını Güran, Kuran və ya azərbaycan türkcəsinə uyğun şəkildə Goran kimi oxumaq mümkündür. Güran adı ilə iki yaşayış məntəqəsi bilinir. Bunlardan biri İranın İsfərayin şəhəri ətrafındakı, digəri isə yenə də İrandakı Şəhrizur yaxınlığındakı kənddir. Lakin məlum olduğu kimi Azərbaycanda da, Goranboy rayonunda, Goran adlı yaşayış məntəqəsi var. Cəmaləddin Abdullah Ərdəbilinin Goranda anadan olması da mümkündür. əl-Gürani nisbəsi ilə məşhur olan başqa bir alim mövlana Şəmsəddin Əhməd ibn İsmayıl Güranidir (öl. 1488). Osmanlı tarixində qısaca Molla Gürani kimi tanınan kürd mənşəli bu alim
Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|