Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əllamə Tacəddin Əbü’l-Həsən Əli ibn Abdullah ibn Əbu Bəkr Ərdəbili
- Əbü’l-Fəzl Mahmud ibn Əhməd ibn Muhəmməd Ərdəbili
- İbrahim ibn Cəbrayıl Ərdəbili
- Vəfa ibn İbrahim Ərdəbili
biliyi və fəziləti ilə şöhrət tapmışdı. Dəməşqdə Səidü’s-Süəda xanəgahının şeyxliyinə təyin olunmuş, burada tələbələrə təfsir dərsləri vermiş, əl-Məzhəriyyə təfsirini oxutmuşdu. Alim h. 894-cü (1489) ildə Suriyada vəfat etmişdi 608
.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih idi. Ərdəbildə doğulub böymüşdü. Daha sonra Təbrizə gedərək bu şəhərin mədrəsələrində təhsil almışdı. Təhsil almaq məqsədiylə İranın Şəhrizur şəhərinə gedərək bir müddət burada yaşamışdı. Daha sonra Azərbaycana qayıdaraq Marağa və Sultaniyyədəki mədrəsələrdə təhsil almış, buradakı alimlərdən müxtəlif elm sahələrinə dair bilikləri öyrənmişdi. O, Qütbəddin Mahmud Şirazi və Şəmsəddin ibnü’l-Müəzzindən hədis, Rüknəddin əl-Hədisidən ərəb filologiyası və fiqh, Nizaməddin ət-Tusidən xitabət və bəyan, seyyid Burhanəddin Übeydullahdan hikmət və məntiq, Əlaəddin Ne’man əl-Xarəzmidən xilaf, Kəmaləddin Həsən İsfəhanidən hesab, həndəsə və astronomiya, Səlahəddin Musadan cəbr, şeyxüzzaman Siracəddin Həmzə Ərdəbilidən fiqh dərsləri almışdı. Həmçinin şeyx Fəxrəddin Carullah əl- Cəndəraninin yanında Muhyəddin Hüseyn Bəğəvinin (öl. 1122) hədis elmlərinə dair ‚Şərhü’s-Sünnə‛ və ‚əl-Məsabih‛ adlı əsərlərini oxumuşdu 609 . Səlahəddin Səfədi Tacəddin Əli Ərdəbilinin şeyx Rüknəddin Sücasi, şeyx Qütbəddin Əbhəri, şeyx Şihabəddin Ömər Sührəvərdi kimi azərbaycanlı fütuvvət ərbabının əsərlərini oxuduğunu və onların mənəvi irsinin davamçısı olduğunu qeyd etmişdir 610
. Tacəddin Əli Ərdəbili təhsilini başa vurduqdan sonra Bağdada getmişdi. Bir müddət Bağdadda qaldıqdan sonra həcc ziyarəti üçün Hicaza səyahət etmişdi. Həcc ziyarətindən sonra h. 722-ci ildə (1322) Misirə gedərək Qahirədə əl-Hüsamiyyə-Toruntayi 611 mədrəsəsinin müdərrisi olmuşdu. Yaşadığı dövrdə Misir Məmlüklü dövlətində fiqh, fiqh üsulu,
sultan Fateh II Mehmedin (1451-1481) şahzadəlik illərində müəllimi və tərbiyəçisi olmuşdu. Müasir dövrdə isə İranda yaşayan əlillahiləri ‚goran‛ adlandırırılar. Lakin bunun əl-Gürani nisbəsi ilə bir əlaqəsi ola biləcəyi ehtimalı yoxdur. 608
Cəlaləddin Əbdürrəhman ibn Əbu Bəkr SÜYUTİ, Nəzmü’l-İqyan fi İ’yanü’l-Əyan, s. 99, Beyrut 2001. 609
Səlahəddin Xəlil ibn Aybək SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr və Ə’vanü’n-Nəsr, C. III, 407-408, Dəməşq 1998. 610
Yenə orada. 611
Hüsaməddin Toruntay-Misir Məmlüklü sultanı Mənsur Seyfəddin Qələvunun (1279-1290) hakimiyyəti dövründə səltənət naibi olmuşdu. Türk mənşəli bu dövlət xadimi öz adı ilə tanınan mədrəsəni də həmin dövrdə inşa etdirmişdi.
təfsir, hədis və ərəb filologiyası üzrə qabaqcıl alimlərindən biri kimi tanınmışdı. Bundan başqa o, tibb, cədəl, riyaziyyat, həndəsə və məntiq elmlərində də dərin biliyə malik idi. Əl-Hüsamiyyə mədrəsəsində onun dərslərində çox sayıda tələbə iştirak edirdi. Tacəddin Əli Ərdəbili müxtəlif elm sahələrinə dair bir sıra əsərlərin müəllifi idi. Bunlardan biri də İbn Hacib Düveyninin əsərinə yazdığı ‚Şərhu-Kafiyyə‛ 612
adlı şərhdir. Onun qələmə aldığı bir digər əsər ‚Haşiyə ələ Şərhü’l-Haviü’s-Səğir‛ 613 adlanır. ‚Müxtəsər Ulumü’l-Hədis li İbnü’s-Səlah‛ də Tacəddin Əli Ərdəbilinin qələmindən çıxmış hədis elmlərinə dair əsərdir. O, həmçinin riyaziyyata dair ‚Təzkirə fi’l-Hisab‛ adlı əsərin də müəllifi idi. Alim h. 746-cı ilin ramazan ayında (yanvar 1346) Qahirədə vəfat etmişdi 614 .
Əbü’l-Fəzl Mahmud ibn Əhməd ibn Muhəmməd Ərdəbili Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və mütəkəllim idi. Bağdadda Nizamiyyə mədrəsəsndə təhsil almışdı. Təhsilini başa vurandan sonra Bağdadda qalmış və Kəmaliyyə mədrəsəsində müdərris olmuşdu. Tədrislə məşğul olduğu dövrdə Bağdadda əl-Qəsr camesində təşkil olunan elmi diskussiyalarda iştirak edirdi. Əbü’l-Fəzl Mahmud Ərdəbili h. 625-ci (1228) ildə Bağdadda evinin həyətindəki quyuya yıxılaraq ölmüşdü 615 .
İbrahim ibn Cəbrayıl Ərdəbili Mühəddis idi. Qəzvində təhsil almış, Əli ibn Muhəmməd ibn Məhruyə Qəzvini və Əbü’l-Həsən Əli ibn Muhəmməd ibn Quttandan (öl. 1231) hədis dinləmişdi 616
. Ölüm tarixi məlum deyil. XIII əsrdə yaşamışdır.
612 Bu əsərin tam adı belədir ‚Məbsutü’l-Əhkam fi Təshih ma Yətə’lləq bi’l-Kəlm və’l-Kəlam min Şərhu-Kafiyyə İbnü’l-Hacib‛. 613
əl-Haviü’s-Səğir-Şeyx Nəcməddin Əbdülğəffar Qəzvininin (öl. 1266) şafi’i fiqhinə dair qələmə aldığı əsərdir. 614
Təqiyəddin Əhməd ibn Əli əl-MƏQRİZİ, Kitabu’s-Süluk fi Mərifəti-Düvəl və’l-Müluk, C. II, s. 122, Beyrut 1997; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 466; SƏFƏDİ, Ə’yanü’l-Əsr, C. III, 407-408; BAĞDADLI İsmayıl Paşa, İzahü’l-Məknun fi’z-Zeyli ələ Kəşfü’z-Zünun, (Nşr. M. R. Kilisli-Yaltkaya Ş), C. II, s. 269, İstanbul 1945. 615
ƏSNƏVİ, Təbəqatu’ş-Şafi’iyyə, C. I, s. 73; Tacəddin Əbdülvəhhab ibn Əli əs-SÜBKİ, Təbəqatü’ş-Şafi’iyyə əl-Kübra, (Nşr. M. ət-Tənnahi-əl-Hülv Ə), C. VIII, s. 203, Qahirə 1976. 616 RAFİ’İ, Tədvin, C. II, s. 112. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|