Orta Əsrlərdə Yaşamış azərbaycanli aliMLƏR
Yüklə 4,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şeyx Fəxrəddin Əbü’l-Həsən Əli ibn Yunis ibn Mahmud Əhəri
- Şeyx İmadəddin Əbü’l-Fəzl Fəzlullah ibn Hüseyn ibn Əbdüləziz Əhəri
- Şeyx Şihabəddin Mahmud ibn Əhməd Əhəri
- Şeyx Müinəddin Əbu Cə’fər Ömər ibn Muhəmməd ibn Xıdır Ərdəbili
- Qazi İmadəddin Əhməd ibn İsmayıl Ərdəbili
- Şeyx Cəmaləddin Abdullah Ərdəbili
- Cəmaləddin Muhəmməd ibn Əbdülqəni Ərdəbili
Nüsrətəddin Muhəmməd hacib Fəxrəddin Cəbrayıl Əhərinin və ya onun qardaşı Nurəddin Mikayılın oğlu idi.
Təsəvvüf əhlinə mənsub mühəddis idi. İbnü’l-Fuvati onun yaşadığı dövrün böyük təsəvvüf alimlərindən biri olduğu qeyd etmişdir. Alim h. 664-cü ildə (1266) Marağaya gəlmiş və bu şəhərdə yaşamışdır. O, daim sükut edir 587 , sadəcə ondan nəsə soruşulanda cavab verirdi 588
. Ölüm tarixi qeyd olunmamışdır.
Mühəddis və təsəvvüf əhlinə mənsub şeyx idi. Şeyx İmadəddin Fəzlullah alim, zahid və saleh insan idi. O, Əhərdəki məşhur təsəvvüfçü şeyxlərin nəslindən idi. Ömər ibn Əbü’l-Hüseyn əl-Əştəridən hədis dərsləri almışdı. Onun Əhərin Babi-Kaşan səmtində möhkəm divarlarla əhatə olunmuş zaviyəsi var idi. İbnü’l-Fuvati h. 659-cu ildə (1261) bu zaviyəni gördüyünü qeyd etmişdir. Şeyx İmadəddin Fəzlullah Əhəri həcc üçün yola çıxmış, Bağdada, oradan da Məkkəyə getmişdir. Həcc ziyarətindən sonra bir müddət Məkkədə qalmış və hədis dərsləri vermişdi. Onun dərslərini dinləmiş tələbələr arasında mühəddis Rüknəddin Əbü’l-Qasım Əbdürrəhman əl-Məkki də olmuşdur 589 . Ölüm
tarixi qeyd olunmamışdır. XII-XIII əsrlərdə yaşamışdır.
Şafi’i məzhəbinə mənsub fəqih və fütüvvət şeyxi idi. h. 580-ci ilin şaban ayında (noyabr 1184) dünyaya gəlmişdi. Azərbaycan Atabəylərinin hakimiyyəti dövründə Azərbaycanın tanınmış alim, zahid və abidlərindən biri olan şeyx Şihabəddin Mahmud Azərbaycan mədrəsələrində təhsil alandan sonra təhsilini davam etdirmək üçün təqribən h. 606-cı ildə (1209) Bağdada getmişdi. Bağdadda azərbaycanlı şeyx
587 Bu bir növ susma orucu olmalıdır. Şeyx Fəxrəddin Əli Əhəri hədis alimi olduğu üçün dilin insanın başına bəla olan iki əsas bədən üzvündən biri olduğu haqqındakı çoxsayılı hədisləri sözsüz ki, yaxşı bilirdi. 588
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/3, s. 263. 589
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 806-807. Rüknəddin Şücasi ilə tanış olub ona intisab etmiş, müridi olmuşdu. Şeyx Şihabəddin Mahmudun ‚Eşqnamə‛ adlı əsəri olduğu bilinir. Şeyx Şihabəddin Mahmud Əhəri h. 665-ci ildə (1267) vəfat etmiş və Əhərdəki öz xanəgahında dəfn edilmişdi. Bu gün qəbrinin mövcud olduğu məqbərə, məscid və xanəgah təqribən XIII əsrin axırlarında inşa edilmiş, sonrakı əsrlərdə bir neçə dəfə əsaslı təmir edilmişdi.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. İraqın tanınmış alimlərindən dərs almış, təhsilini başa vurandan sonra Qahirəyə getmişdi. əl-Əşrəf mədrəsəsinin müdərrisi olmuşdu. Həmçinin Misirdə qaziəsgər 590 idi. H. 807-ci ilin ramazan ayında (mart 1405) Qahirədə vəfat etmişdi 591
. Əbu Zur’ə Əbdülvəhhab ibn Muhəmməd ibn Əyyub Ərdəbili Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Çox ibadət edən, zahid bir şəxs idi. İranın Fars vilayətində h. 415-ci il rəcəb ayının 5-i (11 sentyabr 1024) vəfat etmişdi 592
.
Təsəvvüf şeyxi və tarixçi idi. Mosulda anadan olmuş və bu şəhərdə böyümşüdü. Daha sonra Suriyaya gedərək burada məskunlaşmış və h. 570-ci ildə (1175) Dəməşqdə vəfat etmişdi. Atabəy Nurəddin Mahmud Zəngi 593
(1146-1174) şeyx Müinəddin Ömər Ərdəbiliyə dərin hörmət və ehtiram bəsləyir, onu himayə edirdi. Müinəddin Ömər Ərdəbili Muhəmməd peyğəmbərin (م) dövündəki İslam tarixinə dair ‚Vəsilətü’l- Mütəəbbidin fi Sirəti Seyyidi’l-Mürsəlin‛ adlı əsərin müəllifi idi 594 .
Qazi İmadəddin Əhməd ibn İsmayıl Ərdəbili
590 Qaziəsgər və ya qaziüləsgər-hərbi işlər üzrə hakim. 591 İBNü’l-İMAD, Şəzəratü’z-Zəhəb, C. VII, s. 736-737. 592 SƏM’ANİ, Kitabü’l-Ənsab, C. I, s. 68. 593 İmadəddin Zənginin Mosulda qurduğu Zəngilər dövləti (1127-1234) onun ölümünən (1146) sonra oğulları arasında bölüştürülmüşdü. I Seyfəddin Ğazi və Qütbədin Məvdud Mosul atabəyi, Nurəddin Mahmud isə Hələb atabəyi olmuşdu. 594 BAĞDADLI, İzahü’l-Məknun, C. II, s. 454; KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. II, s. 573. Qazi İmadəddin Əhməd Ərdəbil şəhərinin qazilərinin nəslindən idi. Onun mənsub olduğu ailə raşid xəlifələrdən Ömər ibn Xəttab (ا) və Əli ibn Əbu Talibin (ا) öz dəsti- xəttləri ilə yazdıqları məktublara sahib idi və nəsildən nəslə ötürərək bu məktubları mühafizə edirdilər. Qazi İmadəddin Əhməd, Şihabəddin Sührəvərdi 595 və mühəddis Əbü’l-Xeyr Qəzvininin (1118-1194) tələbəsi olmuşdu. O, Əbü’l-Xeyr Qəzvinidən Muhyəddin Hüseyn Bəğəvinin (öl. 1122) ‚Şərhü’s-Sünnə‛ adlı çoxcildli hədis külliyatını dinləmişdi 596
.
Hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih idi. Elmi ilə yanaşı fəziləti və salehliyi ilə də məşhur olmuşdu. Misirdə Sürqatmışiyyə mədrəsəsində müəllim işləmiş, daha sonra Canıbəkiyyə mədrəsəsinə müdərris təyin olunmuşdu. Cəmaləddin Abdullah vəfatına qədər bu mədrəsədə dərs vermişdi. Alim h. 869-cu ilin şaban ayında (aprel 1465) vəfat etmişdi. Vəfatından sonra Canıbəkiyyə mədrəsəsi müdərrisliyinə onun yetişdirdiyi alimlərdən şeyx Xeyrəddin əl-Şunişi təyin olunmuşdu 597 .
Cəmaləddin Muhəmməd ibn Əbdülqəni Ərdəbili Öz dövrünün məşhur filoloq və ədəbiyyatşünaslarından biri idi. Qənizadə ər-Rumi adı ilə tanınan alim həmçinin hənəfi məzhəbinə mənsub fəqih və müfəssir idi. ‚ər-Rumi‛ nisbəsi ilə tanınması onun Anadoluda yaşadığı ehtimalını gücləndirir. Cəmaləddin Muhəmməd Ərdəbili h. 980-1036-cı (1572-1627) illərdə yaşamışdır. Alim ‚Haşiyə ələ Ənvari’t-Tənzil li’l-Bəyzavi‛, ‚Ənvar fi’l-Fiqhü’ş-Şafi’i‛, ‚Şərhü’l-Unmuzəc fi’n-Nəhv‛ adlı əsərlərin müəllifi idi. Bu sonuncu əsəri Əbu’l-Qasım Carullah Zəməxşərinin ərəb filologiyasına dair ‚Unmuzəc fi’n-Nəhv‛ əsərinə yazmış şərh idi 598 . Türkiyənin əlyazma 595
Buradakı şəxsin şeyx Şihabəddin Ömər Sührəvərdi (öl. 1234) yoxsa ‚məqtul‛ ləqəbli filosof Şihabəddin Yəhya Sührəvərdi (1155-1191) olduğunu dəqiqləşdirmək mümkün olmamışdır. Ehtimal ki, söhbət şeyx Şihabəddin Ömər Sührəvərdidən gedir. 596
İBNü’l-FUVATİ, Məcməü’l-Adab , C. IV/2, s. 656-657. 597
Şəmsəddin Əbü’l-Xeyr Muhəmməd ibn Əbdürrəhman əs-SƏXAVİ, Zəvu’l-Lami’ fi Üləmai’l-Qərnü’t-Tasi’, C. II, s. 463, Əmman 1992. 598 KƏHHALƏ, Mu’cəmü’l-Müəllifin, C. III, s. 417; ZİRİKLİ, Ə’lam, C. VI, s. 298; KATİB ÇƏLƏBİ, Kəşfü'z-Zünun, C. I, s. 270. Katib Çələbi və ona istinadən Xeyrəddin Zirikli Cəmaləddin Ərdəbilinin h. 647-ci ildə (1249) vəfat etdiyini qeyd etmişdirlər. Fikrimizcə Katib Çələbi yanılmışdır, burada Ömər Rza Kəhhalənin verdiyi məlumat daha doğrudur. Yüklə 4,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|