Osteologia
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Splanchnologia
75 Ovqat hazm qilish sistemasi Og`iz bo`shlig`i ---- cavitas oris 2 ta qismdan iborat 1) vestibulum oris ---- og`iz dahlizi. Lab bilan tish orasida joylashadi 2) cavitas oris propria ---- xususiy og`iz bo`shlig`i. Tishlarning orqasida joylashadi Vestibulum oris devorlari: Oldindan ---- yuqori va pastki lablar Orqadan ---- tish va milk Yondan ---- lunj Cavitas oris propria devorlari: Oldindan ---- tish va milk Yuqoridan ---- yumshoq va qattiq tanglay Yondan ---- lunj mushagi Orqadan ---- tomoq teshigi --- isthmus faucium Pastdan ---- og`iz diafragmasi --- diaphragma oris (1 juft musculus mylohyoideus hosil qiladi) Lablar musculus orbicularis oris ning hosilasi hisoblanadi. Yuqori lab hosilalari: Chuqurcha ---- philtrum 1 juft egat ---- sulcus nasolabialis Yuqorigi lab do`mbog`i ---- tuberculum labium superior Mo`ylov---- mustax Ikkita labning o`rtasida og`iz tirqishi ---- rima oris bo`ladi Labning ikki cheti commissura labiorum deyiladi. Pastki lab hosilalari: Engak-lab egati ---- sulcus mentolabialis Soqol ---- papus yoki barbus Lablar 3 qavatdan tuzilgan 1) Tashqi ---- cutis 2) Ichki ---- mucosa 76 3) O`rta ---- intermedia Lunj ---- bucca Og`iz dahlizi bilan og`iz xususiy bo`shlig`ini lateral devorini hosil qiladi. 3 ta devori bor: 1) Tashqi ---- cutis 2) Ichki ---- mucosa 3) O`rta ---- musculus buccalis Milk ---- gingiva Bu yoqorigi va pastki jag` tishlarining processus alveolaris larini qoplab turgan pishiq parda hisoblanadi. Tishning ildizi bilan bo`ynini himoya qilib turadi. Tanglay ---- palatinum 2 xil bo`ladi 1) Qattiq tanglay ---- palatinum durum 2) Yumshoq tanglay ---- palatinum molle Qattiq tanglayni yuqori jag` suyagining tanglay o`simtasi bilan tanglay suyagining gorizontal plastinkasi hosil qiladi Yumshoq tanglay asosan ko`ndalang-targ`il mushaklar bilan, shilliq pardadan tashkil topgan. 2 ta qismi bo`ladi: 1) Oldingi qism ---- qattiq tanglay bilan birikadi 2) Orqa qism ---- erkin holatda joylashib, tanglay chodiri --- velum palatinum bo`lib tugaydi. Tanglay chodirini tilcha --- uvula chegaralaydi. Tilchaning ikki yonida 2 juft ravoq bo`ladi: 1) Oldingi ravoq ---- arcus palatoglossus 2) Orqa ravoq ---- arcus palatopharyngeus 77 Ikkita ravoq o`rtasida bo`shliq --- sinus tonsillaris bo`lib, uning ichida tanglay murtagi --- tonsilla palatina bo`ladi. Tanglay murtagi orqasidan 1 sm uzoqlikdan ichki uyqu arteriyasi o`tadi, 5 sm uzoqlikdan yuz arteriyasi o`tadi. Yumshoq tanglayni 5 ta mushaklar hosil qiladi 1) musculus palatoglossus 2) musculus palatopharyngeus 3) musculus uvulae 4) musculus levator veli palatini 5) musculus tensor veli palatini Tish ---- dens 3 qismdan iborat 1) corona 2) cervix 3) radix Radix ning o`zini 3 ta qismi bor 1) apex radix dentis 2) foramen radix dentis 3) canalis radix dentis --- kanal bo`shliq --- cavum coronaris bo`lib tugaydi. Odamda 4 xil tish bo`ladi: 1) Kurak (kesuvchi) tishlar ---- incisivus 2) Qoziq tishlar ---- canina 3) Kichik oziq tishlar ---- premolar 4) Katta oziq tishlar ---- molar Odamning 6.5-7 oyligida dastlab sut tishlari ---- dentis decidui chiqadi. 6.5-7 oylikda pastda 2 ta medial kurak tish, 7-8 oylikda yuqorida 2 ta medial kurak tish, 9-10 oylikda pastda 2 ta lateral kurak tish, 11-12 oylikda yuqorida 2 ta lateral kurak tish chiqadi. Shuning uchun tishlar soni 1 yoshda 8 ta bo`ladi. 2- 3 yoshda tishlar soni 20 ta bo`ladi. 2 0 1 2 2 1 0 2 78 Sut tishlar formulasi 2 0 1 2 2 1 0 2 Odamda sut tishlari 6 yoshdan keyin doimiy tishlar ---- dentis permanentes ga aylanadi. Doimiy tishlar ikkala jag`da ham 16 tadan bo`ladi. 3 2 1 2 2 1 2 3 Doimiy tishlar formulasi 3 2 1 2 2 1 2 3 Odamda 18 yoshdan keyin aql tishlari ---- dens serotinus chiqadi. Tishlarda qattiq va yumshoq to`qimalar tafovut qilinadi. Qattiq to`qima: Emal ---- tojni qoplaydi Sement ---- bo`yin va ildizini qoplaydi Dentin ---- tish bo`shlig`ini qoplaydi Yumshoq to`qima: Tish bo`shlig`i ---- pulpa dagi arteriya, vena, nerv, limfalar kiradi. Tishning 4 ta yuzasi bor: 1) Dahliz yuzasi ---- facies vestibularis 2) Til yuzasi ---- facies lingualis 3) Kontakt yuzasi ---- facies contactus 4) Chaynov yuzasi ---- facies occuisalis Yuqori va pastki jag` tishlari 3 ta belgisi bilan farqlanadi. 1) Yuqori jag` tishlari 3 ildizli, pastki jag` tishlari 2 ildizli 2) Yuqori jag` tishlari burchaklari noaniq, pastki jag` tishlari burchaklari aniq 3) Yuqori jag` tishlari tojining burmalari ko`p, pastki jag` tishlari tojining burmalari kam Til ---- lingua 79 2 ta yuzasi bor 1) facies superior 2) facies inferior Tilning 3 ta qismi bor 1) apex 2) corpus 3) radix Tilning uchini tanasidan sulcus medianus linguae, tanasini ildizidan sulcus terminalis ajratadi. Tilda 5 xil so`rg`ich bo`ladi 1) Ipsimon so`rg`ich ---- papillae filliformes 2) Zamburug`simon so`rg`ich ---- papillae fungiformes 3) Konussimon so`rg`ich ---- papillae conica 4) Tarnovsimon so`rg`ich ---- papillae vallatae 5) Bargsimon so`rg`ich ---- papillae foliatae Tilning pastki tomonida yuganchasi ---- frenulum linguae bo`lib, uning ikki yon tomonida chumoli ko`zchasi ko`rinishida corincula sublingualis bo`ladi. Bunga til osti bezi bilan jag` osti bezining yo`llari ochiladi. Til mushaklari 2 guruhga bo`linadi 1) Skelet mushaklari ---- musculus styloglossus, musculus genioglossus, musculus hyoglossus 2) Xususiy mushaklari ---- musculus transversus lingua, musculus verticalis lingua, musculus longitudinalis superior, musculus longitudinalis inferior Og`iz bo`shlig`idagi so`lak bezlari ---- glandula salivaris oris 2 guruhga bo`linadi 1) Katta so`lak bezlari --- og`iz bo`shlig`ining atrofida joylashadi 2) Kichik so`lak bezlari --- og`iz bo`shlig`ining ichida joylashadi Kichik so`lak bezlari 5 ta 1) glandula labialis 2) glandula buccalis 3) glandula molaris 4) glandula lingualis 5) glandula palatina Katta so`lak bezlari 3 ta 1) glandula parotidea 80 2) glandula sublingualis 3) glandula submandibularis Quloq oldi bezi ----- glandula parotidea Og`irligi --- 20-30 gr. Quloq suprasining oldida, pastroqda joylashgan. Bu bez o`zidan serroz (oqsil) suyuqlik ishlab chiqaradi. Quloq oldi bezining yo`li --- ductus parotidea lunj mushagini teshib o`tib, o`giz dahlizidagi yuqorigi 2-katta oziq tishning ro`parasiga ochiladi. Jag` osti bezi ----- glandula submandibularis Og`irligi --- 15 gr. Jag` osti uchburchagi ---- trigonum submandibularis da joylashadi. Bu bez o`zidan aralash (serroz va shilliq) suyuqlik ishlab chiqaradi. Jag` osti bezining yo`li --- ductus submandibularis tilning pastki yuzasidagi corincula sublingualis ga ochiladi. Til osti bezi ----- glandula sublingualis Og`irligi --- 5 gr. Til ildizining ostida joylashadi. Bu bez o`zidan shilliq suyuqlik ishlab chiqaradi.Chiqaruv yo`li 2 ta bo`ladi. 1) ductus sublingualis minor ---- til burmalariga yig`ilib, corincula sublingualis ga ochiladi. 2) ductus sublingualis major ---- to`g`ridan to`g`ri corincula sublingualis ga ochiladi. Halqum ----- pharyngeus Galatopiyasi : bosh va bo`yin sohasida joylashadi. Uzunligi --- 12-14 sm Sintopiyasi : yuqoridan --- ensa suyagidagi halqum do`mbog`i, ponasimon suyak qanotsimon o`simtasining medial plastinkasi, orqadan --- 4-7- bo`yin umurtqalari, ikki yondan --- qon-tomir nerv dastasi (umumiy uyqu arteriyasi, ichki bo`yinturuq venasi, adashgan nerv) va o`rta quloq, oldindan --- halqumning 3 ta qismi. 1) pars nasalis ---- nafas sistemasiga kiradi 2) pars oralis ---- nafas va hazm sistemasiga kiradi 3) pars larynx ---- hazm sistemasiga kiradi Burun qismida 1 juft xoana bor bo`lib, u yordamida cavitas nasi bilan bog`lanadi. 81 Og`iz qismida tomoq teshigi --- isthmus faucium bo`lib, u yordamida cavitas oris bilan bog`lanadi. Og`iz va burun qismida 6 ta murtak bo`lib, bunga Pirogov-Volter halqasi deyiladi. Burun qismidagi murtaklar: Toq murtak : tonsilla pharyngeus --- halqum murtagi. Yallig`lanishi adenoit deyiladi. Juft murtak : tonsilla tubarea --- Yevstaxiy nayining orqasida joylashadi. Og`iz qismidagi murtaklar: Toq murtak : tonsilla lingualis --- til murtagi. Til ildizining ostida joylashadi. Juft murtak : tonsilla palatina --- tanglay murtagi. Yallig`lanishi angina deyiladi. Halqum mushaklari 2 guruhga bo`linadi 1) Qisuvchi mushaklar 2) Kengaytiruvchi mushaklar Qisuvchi mushaklar 3 ta 1) musculus constructor pharyngeus superior 2) musculus constructor pharyngeus media 3) musculus constructor pharyngeus inferior Kengaytiruvchi mushaklar 2 ta 1) musculus palatopharyngeus 2) musculus stylopharyngeus Qizilo`ngach ---- oesophagus Uzunligi --- 25-30 sm bo`lib, naysimon a`zo hisoblanadi. Skletotopiyasi : 6-7- bo`yin umurtqasidan boshlanib, 10-11- ko`krak umurtqasi sohasida tugaydi. 3 ta qismi bor 1) pars cervicalis --- 6-7- bo`yin umurtqasi sohasidan 2-ko`krak umurtqasi sohasigacha 2) pars thoracica --- 2- ko`krak umurtqasi sohasidan 10-11- ko`krak umurtqasi sohasigacha. O`zi 3 ta qismga bo`linadi. a) yuqori qism ---- 2- ko`krak umurtqasi sohasidan 4- ko`krak umurtqasi sohasigacha b) o`rta qism ---- 4- ko`krak umurtqasi sohasidan 9- ko`krak umurtqasi sohasigacha 82 c) pastki qism ---- 9- ko`krak umurtqasi sohasidan 11- ko`krak umurtqasi sohasigacha 3) pars abdominalis --- uzunligi 1-3 sm bo`lib, diafragmadan oshqozonga o`tish joyida. Qizilo`ngachning 5 ta toraymasi bor 3 tasi anatomik torayma 2 tasi fiziologik torayma Anatomik toraymalar: 1) Halqumning qizilo`ngachga o`tish joyida --- 6-7- bo`yin umurtqalari sohasi 2) Bronxlarning ikkiga ajragan joyida --- 4-5- ko`krak umurtqalari sohasi 3) Diafragmadan oshqozonga o`tish joyida --- 10-11- ko`krak umurtqalari sohasi Fiziologik toraymalar: 1) Aorta yoyining orqasida --- 4- ko`krak umurtqasi sohasi 2) Qorin qismida --- 11- ko`krak umurtqasi sohasi Qizilo`ngach devori 3 qavat: 1) Tashqi ---- tunica adventitia --- biriktiruvchi to`qimadan iborat 2) O`rta ---- tunica muscularis --- 2 qavatdan iborat a) Tashqi --- stratum longitudinalis b) Ichki --- stratum circularis 3) Ichki ---- tunica mucosa Qizilo`ngachning 1/3 qismi ko`ndalang-targ`il mushaklardan tuzilgan bo`lib, asosan bo`yin qismiga to`gri keladi va odam ixtiyoriga bo`ysunadi. Qizilo`ngachning 2/3 qismi silliq mushaklardan tuzilgan bo`lib, odam ixtiyoriga bo`ysunmaydi. Oshqozon ---- ventriculis Sig`imi 3-3,5 litr, 4/5 qismi chap qovurg`a ostida, 1/5 qismi epigastral sohada joylashgan. 4 ta qismi bor 1) pars cardiaca 2) fundus ( fornix ) 3) corpus 4) pars pylorica Kirish teshigi 10-11- ko`krak umurtqasi ro`parasida chapda, chiqish teshigi 12- ko`krak umurtqasi ro`parasida o`ngda joylashgan. 83 2 ta devori bor 1) pareis anterior ( qavariq ) 2) pareis posterior ( botiq ) Devorlari bir-biriga tortilishi natijasida 2 ta egrilik hosil bo`ladi 1) curvatura ventriculis major 2) curvatura ventriculis minor Oshqozonning chiqish qismining 4 ta qismi bor 1) antrum pylorica 2) ostium pylorica 3) canalis pylorica 4) sphincter pylorica Kirish teshigi tarafda incisura cardiaca, kichik egrilik tarafda incisura angularis bo`ladi. Oshqozon boylamlari hisobiga joyidan qo`zg`almaydi. Yuqoridan ---- ligamentum phrenicogastrica Pastdan ---- ligamentum pancreaticogastrica Kichik egrilik tarafdan ---- ligamentum hepatogastrica Katta egrilik tarafdan ---- ligamentum gastrolienalis bilan ligamentum gastrocolica ( omentum major ---- katta charvi ) Oshqozon devori 4 qavatdan tuzilgan 1) tunica serosa ---- qorin pardaning vessiral varag`i hisoblanadi. Oshqozon qorin parda bilan introperitanal ya`ni 4 tomondan o`ralgan. 2) tunica muscularis ---- 3 qavatdan iborat a) Tashqi ---- stratum longitudinalis b) O`rta ---- stratum circularis c) Ichki ---- fibrae obliquae 3) tela submucosa ---- bu qavat hisobiga plica gastrica hosil bo`ladi. 4) tunica mucosa ---- bu qavatda plica gastrica lar joylashadi. Plica gastrica lar birlashib area gastrica larni hosil qiladi. Area gastrica larning ichi chuqurcha bo`lib, bunga foveola gastrica deyiladi. Unda 20-25 mingta teshikchalar bo`lib, ular o`zidan amilaza, lipaza, tripsin kabi fermentlar va HCl chiqaradi. Oshqozon bezlari 3 guruhga bo`linadi. 1) glandula cardiaca 2) glandula pylorica 3) glandula propria 84 Ingichka ichak ---- intestinum tenuae Uzunligi tiriklarda --- 2-5 m , o`liklarda --- 5-6 m 3 ta qismi bor 1) duodenum --- 12 barmoq ichak 2) jejunum --- och ichak 3) ileum --- yonbosh ichak Ingichka ichak o`z navbatida 2 qismga bo`linadi 1) Tuqichli qism ---- jejunum va ileum 2) Tutqichsiz qism ---- duodenum Tutqichsiz qism bilan tutqichli qism o`rtasida bukilma ---- flexura duodenojejunalis bo`ladi. 12 barmoq ichak ---- duodenum Taqasimon shaklga ega. Qorin bo`shlig`ining epigastral sohasida joylashgan. Uzunligi tiriklarda 17-21 sm, o`liklarda 25-30 sm bo`ladi. 4 ta qismi bor 1) pars superior ---- 4-5 sm, 12-ko`krak - 1- bel umurtqasi sohasida 2) pars descendens ---- 8-11 sm, 1-3- bel umurtqasi sohasida 3) pars horizontalis ---- 4-7 sm, 3- bel umurtqasi sohasida 4) pars ascendens ---- 6-8 sm, 2- bel umurtqasi sohasida Pars superior bilan pars ascendens qorin parda bilan introperitanal, pars descendens bilan pars horizontalis qorin parda bilan ekstroperitanal o`ralgan. 3 ta bukilmasi bor 1) flexura duodenalis superior --- 1- bel umurtqasi sohasida 2) flexura duodenalis inferior --- 3- bel umurtqasi sohasida 3) flexura duodenojejunalis --- 2- bel umurtqasi sohasida Eng xarakterli qismi tushuvchi qismi bo`lib, unda 2 xil burma bo`ladi. Lateral tomonida juda ham ko`p plica circularis lar, medial devorida bir dona plica longitudinalis bolib, unda 2 ta so`rg`ich joylashadi. 1) papella duodenalis major ( Fatter so`rg`ichi ) 2) papella duodenalis minor ( Odda sfinkteri ) 85 Papella duodenalis minor ga oshqozon osti bezining bosh qismidan chiquvchi - -- ductus pancreaticus accessorius ochiladi. Papella duodenalis major ga 2 ta yo`l ochiladi 1) Oshqozon osti bezining dum qismidan chiquvchi --- ductus pancreaticus 2) Umumiy o`t yo`li --- ductus choledochus Och va yonbosh ichaklarning bir-biridan farqlari: Qorin bo`shlig`ini ajratganimizda och ichak chapda, yonbosh ichak o`ngda joylashadi. Och ichak qovuzloqlari gorizontal, yonbosh ichak qovuzloqlari vertikal joylashadi. Och ichak devorida qon-tomirlar ko`p bo`lib, shuning uchun och qizg`ish rangda, yonbosh ichak devorida qon-tomirlar kam bo`lib, shuning uchun qoramtir-qizg`ish rangda bo`ladi. Och ichak devorida g`uj-g`uj limfoid follikulalar ---- folliculi lymphatica aggregati bo`ladi (1 mm 2 35-40 ta). Yonbosh ichak devorida yakka-yakka limfoid follikulalar ---- folliculi lymphatica sollitori bo`ladi (1 mm 2 15-20 ta). Yo`g`on ichak ---- intestinum crassum Qorin bo`shlig`ining mezogastral va endogastral sohasida joylashgan. Uzunligi 1.65 m. 3 ta qismi bor 1) caecum ---- ko`r ichak 2) collon ---- chambar ichak 3) rectum ---- to`g`ri ichak Ko`r ichak ---- caecum O`ng yonbosh chuqurchasida joylashadi. Uzunligi 6-8 sm . Ostida 3 ta mushak joylashadi. 1) musculus iliacus 2) musculus psoas major 3) musculus psoas minor Unga 2 ta teshik ochiladi. 1) Yonbosh ichakning ko`r ichakka o`tish joyida --- valva iliocaecalis. Bu aylana mushaklardan tashkil topgan bo`lib, ichak uchun 2 ta lab hosil qiladi va klapan vazifasini o`taydi. 86 a) labium superior b) labium inferior 2) ostium appendix vermiformis. Ko`r ichakning medial tarafida chuvalchangsimon o`simtasi ---- appendix vermiformis bo`ladi. Uning uzunligi 2- 5 sm dan 20 sm gacha, diametri esa 0,5 sm keladi. Qorin parda bilan introperitanal o`ralgan. Chambar ichak ---- collon 4 qismdan iborat 1) collon ascendens ---- ko`tariluvchi chambar ichak 2) collon transversus ---- ko`ndalang chambar ichak 3) collon descendens ---- tushuvchi chambar ichak 4) collon sigmoidea ---- sigmasimon chambar ichak Ko`tariluvchi chambar ichak ---- collon ascendens Qorin bo`shlig`ining o`ng tomoni bo`ylab joylashgan. Uzunligi 15-20 sm bo`lib, orqasida o`ng buyrak va o`ng buyrak usti bezi joylashadi. 3 ta mushagi bo`ladi. 1) musculus transversus abdominis 2) musculus obliquus internus abdominis 3) musculus quadratus lumborum Qorin parda bilan mezoperitanal o`ralgan. Ko`ndalang chambar ichak ---- collon transversus Uzunligi 30-80 sm bo`lib, qorin parda bilan introperitanal o`ralgan. 2 ta bukilmasi bor 1) flexura colli dextra siu (yoki) hepatica 2) flexura colli sinistra siu lienalis Tushuvchi chambar ichak ---- collon descendens Uzunligi 12-15 sm bo`lib, qorin bo`shlig`ining chap tomoni bo`ylab joylashgan, Ostida chap buyrak bilan chap buyrak usti bezi joylashadi. Qorin parda bilan mezoperitanal o`ralgan. Sigmasimon chambar ichak ---- collon sigmoidea 87 Uzunligi 14-67 sm bo`lib, chap yonbosh chuqurchasida joylashgan. Qorin parda bilan introperitanal o`ralgan. To`g`ri ichak ---- rectum Uzunligi 15 sm bo`lib, kichik chanoq bo`shlig`ining ichida joylashgan. 2 ta qismi bor 1) ampula recti 2) canalis analis 2 ta bukilmasi bor 1) flexura sacralis 2) flexura perinealis To`g`ri ichakning yuqori qismi qorin parda bilan introperitanal, o`rta qismi mezoperitanal, pastki qismi ekstroperitanal o`ralgan. To`g`ri ichakning oldingi tarafida erkaklarda --- urug` pufagi, siydik pufagi, prostata bezi, ayollarda --- bachadon bo`yni va qin bo`ladi. Ikkala jinsda ham to`g`ri ichakning orqasida dumg`aza va dum umurtqalari, ikki yonida yog` klechatkasi va yonbosh qon-tomirlari joylashadi. Eng xarakterli qismi orqa chiqaruv teshigi bo`lib, 2 ta mushagi bo`ladi. 1) musculus sphincter anii externa --- odam ixtiyoriga bo`ysunadi 2) musculus sphincter anii interna --- odam ixtiyoriga bo`ysunmaydi Mushaklar o`rtasida limfoid follikulalar bo`ladi. Yo`g`on ichakning ingichka ichakdan 3 ta asosiy farqi bor. 1) Yog` o`simtalari ---- appendix epiploicae 2) Qavariqlari ---- haustra colli. Yo`g`on ichak uzunligining tasma uzunligiga mos kelmasligidan hosil bo`ladi. 3) Tasmalari ---- taenia colli ---- 3 xil bo`ladi. a) taenia libera b) taenia mesocolica c) taenia omentalis Meda osti bezi ---- pancreas 88 Og`irligi 80 gr bo`lib, 4 ta qismi bor. 1) c aput 3-bel umurtqasi ro`parasida 2) cervix 3) corpus ---- 2- bel umurtqasi ro`parasida 4) cauda ---- 1- bel umurtqasi ro`parasida 3 ta yuzasi bor 1) facies anterior 2) facies posterior 3) facies inferior 3 ta cheti bor 1) margo superior 2) margo inferior 3) margo anterior Ilmoqsimon o`simtasi ---- processus uncinatus bo`ladi. Qorin parda bilan ekstroperitanal o`ralgan. O`t pufagi ---- vesica fellae Jigarning visseral yuzasida o`ng bo`lagida shu nomli chuqurchada joylashgan. Shakli noksimon. Sig`imi 30-50 sm 3 . Uzunligi 8-12 sm keladi. 4 ta qismi bor 1) fundus 2) corpus 3) infundibulum 4) cervix Ahamiyatli qismi bo`yni bo`lib ichida spiralsimon muskullar joylashgan bo`lib, uning uchida ductus cysticus bo`ladi. U ductus hepaticus communis bilan birlashib ductus choledochus ni hosil qiladi. Qorin parda bilan mezoperitanal o`ralgan. Jigar ---- hepar 89 O`ng qovurg`a osti sohasida joylashgan. Og`irligi 1500 gr keladi. 2 ta yuzasi bor 1) facies diaphragmatica 2) facies viseralis Diafragmal yuzasida 2 ta bo`lagi bor 1) lobus dextra 2) lobus sinistra Visseral yuzasida ham 2 ta bo`lak bor 1) lobus quadratus 2) lobus caudatus Diafragmal yuzasida chap bo`lak ustida yurak izi --- impressio cardiaca bo`ladi. Visseral yuzasida chap bo`lakda --- impressio oesophagus, impressio gastrica bo`ladi. O`ng bo`lakda --- impressio vesica fellae, impressio duodenalis, impressio colica, impressio renalis dextra, impressio suprarenalis dextra bo`ladi. Visseral yuzasida “H” harfi ko`rinishida 3 ta egat joylashgan 1) O`ng saggital egat 2) Chap saggital egat 3) Ko`ndalang egat O`ng saggital egat oldida o`t pufagi, orqasida pastki kovak vena bo`ladi. Chap saggital egat oldida jigarning yumaloq boylami (kindik venasining qoldig`i), orqasida ligamentum venosum bo`ladi. Ko`ndalang egat porta hepatica ga to`g`ri keladi. Porta hepatica da ‘’DVA’’ --- ductus hepatica communis, vena portae, arteria hepatica propria joylashadi. Arteria hepatica propria jigar darvozasiga kelganda o`ng va chap bo`lakga bo`linadi. Bu bo`laklar yana tarmoqlanadi va bunga sektor deyiladi. Bu sektorlar yana tarmoqlanadi va bunga segment deyiladi. Jigarda 5 ta sektor, 8 ta segment bo`ladi. Sektorlar: Chap bo`lakdagi --- chap lateral, chap dorsal, chap o`rta chiziqqa yaqin O`ng bo`lakdagi --- o`ng lateral, o`ng o`rta chiziqqa yaqin Segmentlar: 90 Chap bo`lakdagi --- dumli bo`lak segmenti, chap medial segment, chap lateral oldingi va orqa segment O`ng bo`lakdagi --- o`ng lateral oldingi va orqa segment, o`ng medial oldingi va orqa segment Boylamlari 2 guruhga bo`linadi 1) Xususiy boylamlari 2) A`zolar bilan hosil qilgan boylamlari Xususiy boylamlari: 1) ligamentum falciforme --- o`roqsimon boylam. Saggital tekislikda joylashgan bo`lib, jigarni o`ng va chap bo`lakka ajratadi. 2) ligamentum coronarium --- frontal tekislikda joylashadi. 3) ligamentum triangulare dextra 4) ligamentum triangulare sinistra A`zolar bilan hosil qilgan boylamlari: 1) ligamentum hepatogastrica omentum minor --- kichik charvi 2) ligamentum hepatoduodenalis 3) ligamentum hepatorenalis 4) ligamentum hepatocolica Jigar qorin parda bilan introperitanal o`ralgan bo`ladi. Qorin parda ---- peritonum Qorin pardaning sathi 1.7 m 2 keladi. 2 ta varaqdan tashkil topgan 1) Pareital varaq --- qorin bo`shlig`i va chanoq bo`shlig`ini o`raydi 2) Visseral varaq --- a`zolarni o`raydi A`zolarni qorin parda bilan o`ralishi 3 xil bo`ladi 1) Mezoperitanal --- o`t pufagi, ko`tariluvchi chambar ichak, tushuvchi chambar ichak, to`g`ri ichakning o`rta qismi, siydik bilan to`lib turgan qovuq. 2) Introperitanal --- jigar, oshqozon, 12 barmoq ichakning yuqori va ko`tariluvchi qismi, och ichak, yonbosh ichak, ko`r ichak, chuvalchangsimon o`simta, ko`ndalang chambar ichak, sigmasimon ichak, to`g`ri ichakning yuqori qismi, bachadon va bachadon nayi. 3) Ekstroperitanal --- me`da osti bezi, 12 barmoq ichakning tushuvchi va gorizontal qismi, siydik yo`llari, bo`sh qovuq, to`g`ri ichakning pastki qismi. 91 Qorin parda 2 ta etajga bo`linadi 1) Yuqorigi etaj 2) Pastki etaj Yuqorigi etajni tepadan --- diafragma, pastdan --- ko`ndalang chambar ichak va uning tutqichi chegaralaydi. Yuqorigi etajda 3 ta xalta bor 1) bursa pregastrica 2) bursa hepatica 3) bursa omentalis Bursa hepatica ichida --- jigarning o`ng bo`lagi, o`ng buyrak va o`ng buyrak usti bezi joylashadi. Bursa pregastrica ichida --- jigarning chap bo`lagi bilan taloq joylashadi. Bursa omentalis ichida teshik foramen epiploica ( Winslov teshigi ) bo`ladi. Bu teshik yordamida jigar xaltasi bilan bog`lanib turadi. Uning devorlari: yuqoridan --- jigarning dumli bo`lagi, pastdan --- 12 barmoq ichakning yuqori qismi, oldindan --- kichik charvi, orqadan --- qorin pardaning pareital varag`i. Pastki etajda 2 ta bo`shliq bo`ladi. 1) sinus mesenterica dextra 2) sinus mesenterica sinistra Sinus mesenterica dextra devorlari: O`ngdan --- ko`tariluvchi chambar ichak Chapdan --- ingichka ichak va uning tutqichi Yuqoridan --- ko`ndalang chambar ichak Sinus mesenterica sinistra devorlari: O`ngdan --- ingichka ichak va uning tutqichi Chapdan --- tushuvchi chambar ichak Yuqorigi devori bo`lmaydi. Pastdan chanoq bo`shlig`i bilan aloqa qiladi. Pastki etajda 2 ta kanal joylashadi 1) canalis lateralis dextra 2) canalis lateralis sinistra Canalis lateralis dextra devorlari: O`ngdan --- qorin bo`shlig`ining o`ng tomoni Chapdan --- ko`tariluvchi chambar ichak 92 Canalis lateralis sinistra devorlari: Chapdan --- qorin bo`shlig`ining Pastdan --- tushuvchi chambar ichak Qorin pardaning pastki etajida 2 ta chuqurcha bo`ladi. 1) fossa iliaca dextra --- ko`r ichak bilan chuvalchangsimon o`simta joylashadi 2) fossa iliaca sinistra --- sigmasimon ichak joylashadi Qorin pardaning pastki etajida kindik bilan qovuq o`rtasida 5 ta burma hosil bo`ladi. 1) plica umblicalis mediana 2) plica umblicalis medialis --- 1 juft 3) plica umblicalis lateralis --- 1 juft Plica umblicalis mediana dan embrional rivojlanish davrida siydik yo`li --- urachus o`tadi. Bu bola tug`ilgandan keyin bitib ketadi. Plica umblicalis medialis dan embrional rivojlanish davrida arteria umblicalis o`tadi. Bola tug`ilgandan keyin bitib burmaga aylanib ketadi. Plica umblicalis lateralis dan embrional rivojlanish davrida arteria epigastrica superior o`tadi. Plica umblicalis mediana bilan plica umblicalis medialis ni orasida 1 juft chuqurcha --- plica supravesicalis dextra et sinistra bo`ladi. Plica umblicalis medialis bilan plica umblicalis lateralis orasida --- fossa inguinalis medialis bo`ladi. Bunga anulus inguinalis superficialis to`g`ri keladi va to`g`ri chov churralari uchraydi. Plica umblicalis lateralis orqasida --- fossa inguinalis lateralis bo`ladi. Bunga anulus inguinalis profundus to`g`ri keladi va qiyshiq chov churralari uchraydi. Qorin pardaning pastki etajida erkak va ayollarda chuqurchalar hosil bo`ladi. Erkaklarda 1 ta --- excavatio rectovesicalis Ayollarda 2 ta --- excavatio vesicouterina, excavatio rectouterina Eng xarakterlisi erkaklarda excavatio rectovesicalis ayollarda excavatio rectouterina bo`lib, qorin bo`shlig`idagi biror a`zo peritonit bersa, shu bo`shliqlarda yiring yig`iladi. Erkaklarda yana, shu bo`shliq orqali to`g`ri ichakdan kirib prostata bezini massaj qilsa bo`ladi. Shuning uchun bu bo`shliqlar Duglas bo`shlig`i deyiladi. Nafas sistemasi --- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|