Osteologia
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| organo respiratoris
93 Tarkibiga nafas yo`llari va 1 juft o`pka kiradi. Nafas yo`llari joylashishiga ko`ra 2 guruhga bo`linadi. 1) Yuqori nafas yo`llari --- burun bo`shlig`i, halqumning burun va og`iz qismi 2) Pastki nafas yo`llari --- hiqildoq, kekirdak, bronxlarning o`pka darvozasigacha bo`lgan qismi Burun ---- nasus 2 xil bo`ladi 1) nasus externa 2) nasus interna yoki cavitas nasi Nasus externa 2 ta qismdan tashkil topgan 1) Suyak qismi 2) Tog`ay qismi Suyak qismi tuzilmalari 4 ta bo`ladi 1) radix 2) apex 3) dorsum 4) ala Tog`ay qismi 2 guruhga bo`linadi 1) Toq tog`aylari ---- cartilago septi nasalis, cartilago vomeronasalis 2) Juft tog`aylari ---- cartilago nasi lateralis, cartilago nasi alaris major, cartilago nasi alaris minor, cartilago nasi accessoriu Ichki burun (burun bo`shlig`i) --- nasus interna (cavitas nasi) Cavitas nasi 1 juft bo`ladi. Kirish teshigiga vestibulum nasi deyiladi. Vestibulum nasi da tukchalar, kapillarlar, bezlar joylashadi. Tashqi muhitdan kirgan mikroblarni tuklar ushlab qoladi, bezlar zararsizlantiradi, kapillarlar havoni ilitib, namlab o`tkazadi. 2 ta oblast joylashadi 1) Yuqori burun yo`lining shilliq qavatida hidlov sohasi --- regio olfactorius joylashadi 2) O`rta va pastki burun yo`lining shilliq qavatida nafas sohasi --- regio respiratoris joylashadi 3 juft burun yo`liga quyidagilar ochiladi: 1) sinus maxillaris ( Gaymor bo`shlig`i ) --- o`rta burun yo`liga ochiladi 2) sinus frontalis ---- o`rta burun yo`liga ochiladi 94 3) cellulae ethmoidalis --- 3 ta katakchadan iborat a) cellulae ethmoidalis anterior --- o`rta burun yo`liga ochiladi b) cellulae ethmoidalis media --- o`rta burun yo`liga ochiladi c) cellulae ethmoidalis posterior --- yuqori burun yo`liga ochiladi 4) sinus sphenoidalis --- yuqori burun yo`liga ochiladi Hiqildoq ---- larynx Skeletotopiyasi: 4-6- bo`yin umurtqalari sohasida joylashgan. Sintopiyasi: yuqoridan --- til osti suyagi, pastdan --- traxeya, oldindan --- bo`yin terisi va til osti suyagining ostki guruh mushaklari, ikki yondan --- qon- tomir nerv dastasi va qalqonsimon bezning o`ng va chap bo`lagi, orqadan --- halqumning hiqildoq qismi chegaralaydi. Hiqildoqning qattiqligini toq va juft tog`aylari hosil qiladi. Toq tog`aylari: 1) Qalqonsimon tog`ay --- cartilago thyroidea 2) Hiqildoq usti tog`ay --- cartilago epiglottis 3) Uzuksimon tog`ay --- cartilago cricoidea Juft tog`aylari: 1) Cho`michsimon tog`ay --- cartilago arytenoidea 2) Shoxsimon tog`ay --- cartilago corniculate 3) Ponasimon tog`ay --- cartilago cuneiformis Hiqildoq bo`shlig`i --- cavitas larynx hisoblanib, shakli qum soatni eslatadi. 3 ta qismi bor 1) vestibulum larynx --- dahliz 2) ventriculis larynx --- qorinchalararo 3) cavum infraglottis --- hiqildoq osti bo`shlig`i Hiqildoq bo`shlig`iga kirish teshigiga aditus larynx deyiladi. Devorlari: oldinda - -- hiqildoq usti tog`ayining orqa yuzasi, orqadan --- cho`michsimon tog`ayning uchi, ikki yondan --- plica aryepiglottica chegaralaydi. Vestibulum larynx devorlari: oldindan --- hiqildoq usti tog`ayi, orqadan --- cho`michsimon tog`ay, pastdan --- plica vestibularis chegaralaydi. Ventriculis larynx devorlari: yuqoridan --- plica vestibularis, pastdan --- plica vocalis chegaralaydi. Ovoz tirqishiga --- rima glottidis deyiladi. Ovoz tirqishining uzunligi erkaklarda uzunligi 20-24 mm, ayollarda uzunligi 16-19 mm. Uning 2 ta qismi bor. 1) Oldingi qismi ---- pars intermembranisi 95 2) Orqa qismi ---- pars intercartiloginis Hiqildoq mushaklari --- 3 guruhga bo`linadi 1) Hiqildoqni kengaytiruvchi 2) Hiqildoqni toraytiruvchi 3) Hiqildoqni tarangligini o`zgartiruvchi Kengaytiruvchi mushak: 1) musculus cricoarytenoideus posterior Toraytiruvchi mushaklari: 1) musculus arytenoideus obliquus 2) musculus arytenoideus transversus 3) musculus cricoarytenoideus lateralis 4) musculus thyroarytenoideus Tarangligini o`zgartiruvchi mushaklar: 1) musculus cricothyroideus --- 2 ta qismi bor a) pars recta b) pars obliqua 2) musculus thyroepiglotticus 3) musculus vocalis Kekirdak --- trachea Uzunligi 8-12 sm, 6-bo`yin umurtqasi sohasidan boshlanib, 5-ko`krak umurtqasining yuqorigi sohasida o`ng va chap bronxlarga bo`linadi. Bo`lingan joyiga bifucatio trachea deyiladi. Kekirdak 16-20 ta yarim halqachalardan tashkil topgan. Bu yarim halqachalar o`zaro ligamentum annularis yordamida tutashgan. Yarim halqachalarning orqasida silliq mushak tolalaridan tashkil topgan paries membranaceus bo`ladi. Uning orqasida qizilo`ngach joylashadi. Kekirdakning 2 ta qismi bor 1) pars cevicalis 2) pars thoracica Pars cevicalis oldida --- yuqorigi 3-4-yarim halqachalar sohasida isthmus glandula thyroidea, ikki yonida --- qon-tomir nerv dastasi, orqasida --- qizilo`ngach joylashadi. Pars thoracica oldida --- ayrisimon bez, aorta yoyi, yelka-bosh venasi, ikki yonida --- mediastenal plevra, orqasida --- qizilo`ngach joylashadi. 96 Bosh bronxlar --- bronchus principialis dextra et sinistra O`ng va chap bronxlarning bir-biridan farqlari: O`ng bronx keng va kalta, chap bronx tor va uzun bo`ladi. O`ng bronx vertikal yo`nalgan (bevosita traxeyaning davomi), chap bronx gorizontal yo`nalgan bo`ladi. O`ng bronx uzunligi 3 sm, chap bronx uzunligi 5 sm bo`ladi. O`ng bronxda yarim halqa tog`aylar 6-8 ta, chap bronxda 9-12 ta bo`ladi. O`ng bronxning yuqori, o`rta, pastki bo`lagi, chap bronxning yuqori va pastki bo`lagi bo`ladi. O`ng bronxning devoriga toq va yarim toq vena engashib turadi, chap bronxning devoriga aorta yoyi engashib turadi. Bronxlar 2 ta qismdan tashkil topgan 1) arbor --- bronx daraxti 2) acinus --- alveolar daraxt Arbor ni hosil qiladi: 1) bronchus lobalis 2) bronchus segmentalis 3) bronchus lobularis 4) bronchus terminalis Acinus ni hosil qiladi: 1) bronchus respiratoris 2) ductuli alveolaris 3) saccu alveolaris Arborning devori yarim halqacha tog`aylardan tashkil topgan bo`lib, acinusning devorida bular bo`lmaydi. O`pka ---- pulmo 2 ta qismdan iborat 1) apex 2) basis 97 O`ng o`pkaning chap o`pkadan farqi: O`ng o`pka keng va kalta, sababi jigar hisobiga Chap o`pka tor va uzun, sababi yurak hisobiga. Yurak chap o`pkaga borib kirishi natijasida yurak o`ymasi --- incisura cardiaca ni hosil qiladi. Buning natijasida chap o`pkada tilcha --- lingua pulmonalis hosil bo`ladi. 3 ta yuzasi bor 1) facies anterior yoki costalis 2) facies inferior yoki diaphragmatica 3) facies medialis Facies medialis yuzasini 2 ta qismi bor 1) pars mediastenalis 2) pars vertebralis 3 ta cheti bor 1) margo anterior --- qovurg`ani medial yuzadan ajratadi 2) margo inferior --- diafragmal yuzani qovurg`a bilan medial yuzadan ajratadi 3) margo posterior --- diafragmani plevradan ajratadi Qovurg`a yuzasida yoriqlar bo`ladi: O`ng o`pkada 1) fissura obliquus 2) fissura horizontalis Shuning uchun 3 ta bo`lagi bor 1) lobus superior 2) lobus media 3) lobus inferior Chap o`pkada 1) fissura obliquus Shuning uchun 2 ta bo`lagi bor 1) lobus superior 2) lobus inferior 98 Eng xarakterli yuzasi medial yuza bo`lib, unda o`pka darvozasi --- hylus pulmonalis joylashadi. Darvozaga asosiy bronx, o`pka arteriyasi, nerv kiradi; o`pka venasi bilan limfa chiqadi. Darvozaga kiruvchi va chiquvchi qon-tomirlar to`plamiga o`pka ildizi --- radix pulmonalis deyiladi. O`pka ildiziga qarab o`ng yoki chap o`pkani aniqlasa bo`ladi. Agar o`pka darvozasi cho`qqisida bronx, arteriya, vena (BAV) ketma- ketligida joylashgan bo`lsa, o`ng o`pka hisoblanadi. Agar o`pka darvozasi cho`qqisida arteriya, bronx, vena (ABV) ketma-ketligida joylashgan bo`lsa, chap o`pka hisoblanadi. O`pka segmentlari: O`ng o`pkada 10 ta segment bor Yuqori bo`lakda 3 ta --- segmentum apicalis, segmentum anterior, segmentum posterior O`rta bo`lakda 2 ta --- segmentum lateralis, segmentum medialis Pastki bo`lakda 5 ta --- segmentum apicalis, segmentum basalis anterior, segmentum basalis posterior, segmentum basalis lateralis, segmentum basalis medialis. Chap o`pkada 9 ta segment bor Yuqori bo`lakda 4 ta --- segmentum apicoposterior, segmentum anterior, segmentum lingualis superior, segmentum lingualis inferior Pastki bo`lakda 5 ta --- segmentum apicalis, segmentum basalis anterior, segmentum basalis posterior, segmentum basalis lateralis, segmentum basalis medialis Ko`krak qafasining ichida 3 ta serroz parda bo`ladi 1) Yurakni o`ragan serroz parda --- pericard 2) O`pkani o`ragan serroz parda --- pleura --- 1 juft Pleura 2 ta varaqdan tashkil topgan 1) pleura pareitalis 2) pleura viseralis Ikkala plevra varaqlari o`rtasida --- cavum pleuralis bo`lib, uning ichida har doim 2 ml suyuqlik bo`ladi. Pareital plevraning 3 ta qismi bor 1) pleura costalis 2) pleura diaphragmatica 3) pleura mediastenalis 99 Plevra maydonlari 2 ta 1) area interpleuralis superior --- to`sh dastasining orqasida joylashgan. 2) area interpleuralis inferior --- to`sh tanasining orqasida joylashgan. Pareital plevra qismlarining orasida plevra cho`ntaklari bo`ladi: 1) recessus costadiaphragmatica dextra et sinistra --- eng xarakterlisi bo`lib, linea axillaris media bo`ylab 6-7-qovurg`alar orasidan punksiya qilinadi. 2) recessus costamediastenalis 3) recessus phrenicomediastenalis dextra et sinistra Ko`ks oralig`i ---- mediastenum Ikkala o`pkaning mediastenal plevrasi oralig`ida joylashgan a`zolar kompleksiga ko`ks oralig`i deyiladi. Ko`ks oralig`ining chegaralari: Yuqoridan --- apertura thoracica superior Pastdan --- diafragma Oldindan --- to`shning orqa yuzasi Orqadan --- umurtqa pog`onasining ko`krak qismi Ikki yondan --- mediastenal plevra Traxeya va bronxning orasidan o`tkazilgan frontal chiziq Baziliskiy tasnifiga ko`ra ko`ks oralig`ini 2 ga bo`ladi. 1) Oldingi ko`ks oralig`i --- traxeya, bronx, yurak, perikard, aorta yoyi, yuqori kovak vena, diafragmal nerv, timus joylashadi 2) Orqa ko`ks oralig`i --- qizilo`ngach, ko`krak aortasi, toq vena, yarim toq vena, adashgan nerv, simpatik nerv poyasi joylashadi. Ayirish sistemasi Buyrak ---- ren 100 Juft ekskretor organ bo`lib, zich konsetensiali, shakli loviyasimon bo`ladi. Galatopiyasi: qorin bo`shlig`ining bel sohasida joylashgan. Skletotopiyasi: chap buyrakning yuqori uchi 11-ko`krak umurtqasi, pastki uchi 3- bel umurtqasi sohasida, o`ng buyrakning yuqori uchi 12-ko`krak umurtqasi, pastki uchi 4-bel umurtqasi sohasida joylashadi. Sintopiyasi: ikkala buyrakning yuqorisida --- buyrak usti bezi, o`ng buyrakning oldingi tomonida --- jigar, chap buyrakning oldingi tomonida --- oshqozon va oshqozon osti bezi, o`ng buyrakning medial chetida --- 12 barmoq ichakning tushuvchi qismi, chap buyrakning medial chetida --- flexura duodenojejunalis, o`ng buyrakning lateral chetida --- ko`tariluvchi chambar ichak, chap buyrakning lateral chetida --- tushuvchi chambar ichak va taloq, ikkala buyrakning orqa tomonida --- 4 ta tuzilma bor (diafragmaning bel qismi, katta bel mushagi, qorinning ko`ndalang mushagi, qorinning ichki qiyshiq mushagi) bo`lib, bular buyrak suprasini hosil qiladi. Buyrakning 2 ta uchi bor 1) extrimitas superior 2) extrimitas inferior Buyrakning 2 ta yuzasi bor 1) facies anterior --- qavariq 2) facies posterior --- botiq Buyrakning 2 ta cheti bor 1) margo medialis 2) margo lateralis Og`irligi 120-200 gr, uzunligi 10-15 sm, kengligi 4-6 sm, qalinligi 4 sm keladi. Buyraklarning medial chetida buyrak darvozasi --- hylus renalis bo`ladi. Darvozaga buyrak arteriyasi va nerv kiradi, buyrak venasi, siydik yo`li, limfa chiqadi. Kiradigan va chiqadigan qon-tomirlarga buyrak oyoqchasi --- crus renalis deyiladi. Oyoqchlarni olib tashlaganda buyrak bo`shlig`i --- sinus renalis ko`rinadi. Bo`shliq ichida buyrak katta va kichik kosachalari bilan buyrak jomi joylashadi. Buyrakda 3 ta parda tafovut qilinadi 1) capsula fibrosa 2) capsula adiposa 3) fascia renalis --- 2 ta varaqdan tashkil topgan 101 a) lamina prerenalis --- ikkala buyrakning medial chetidan boshlanib, buyrak qon-tomirlarini oldindan o`rab, qarama-qarshidagisi bilan birikadi. Shuning uchun buyrak qorin parda bilan retroperitanal o`raladi. b) lamina retrorenalis --- ikkala buyrakning lateral chetidan boshlanib, orqa tomondan yo`nalib, qarama-qarshidagisi bilan qo`shilmasdan, umurtqa pog`onasining ikki yoniga birikadi. Boylamlari: 1) ligamentum hepatorenalis 2) ligamentum duodenorenalis 3) ligamentum lienorenalis Buyrak segmentlari 5 ta Oldingi yuzasida 4 ta 1) segmentum superior 2) segmentum inferior 3) segmentum anterior superior 4) segmentum anterior inferior Orqa yuzasida 1 ta 1) segmentum posterior Buyrakning joyidan qo`zg`almasligini --- buyrak ko`rpachasi, buyrak oyoqchalari, buyrak pardalari, buyrak boylamlari, qorin ichki bosimi, qorin presini hosil qiluvchi mushaklar ta`minlaydi. Buyrak qoq o`rtasidan kesilsa 2 ta qavatdan tuzilganligi ko`rinadi. 1) Po`stloq --- cortex. Qalinligi 0.4-0.7 sm keladi. 2) Mag`iz --- medulla renalis. Qalinligi 2-2.5 sm keladi. Po`stloq qismining mag`iz qismiga botib kirishidan buyrak ustunlari --- columna renalis lar hosil bo`ladi. Po`stloq qavatida 2 xil tolalar bo`ladi. 1) Oqimtir tola --- pars radiata. Buyrakning proksimal va distal egri-bugri kanalchalari joylashadi. 2) Qoramtir tola --- pars convoluta. Buyrakning to`gri naychalari joylashadi. Medulla renalis 15-20 ta piramidalar --- pyramides renalis lardan tashkil topgan. Piramidalar bir-biridan columna renalis lar yordamida ajralib turadi. Piramidalarning 2 ta qismi bor. 1) basis --- po`stloqqa botib kirgan qismi 102 2) apex --- buyrak bo`shlig`iga qaragan qismi Piramidalar ichida buyrakning struktur funksional birligi bo`lgan nefron joylashadi. Nefronni quyidagi tuzilmalar hosil qiladi. 1) Shumlyanskiy-Baumen kapsulasi --- capsula glomerulli. Ikki tomoni qavariq bokal ko`rinishiga ega. 2) Olib keluvchi arteriola --- arteriola glomerularis afferens. Keng bo`ladi. 3) Olib ketuvchi arteriola --- arteriola glomerularis efferens. Tor bo`ladi. Olib keluvchi va olib ketuvchi qon-tomirlari kapsulaning ichida qo`shilib, ajoyib to`r --- rete merabelli ni hosil qiladi. Bu yerda birlamchi siydik hosil bo`ladi. 4) Proksimal egri-bugri kanalcha --- tubuli renalis contorti 5) Proksimal to`g`ri kanalcha --- tubuli renalis recti 6) Genle halqasi 7) Distal to`g`ri kanalcha Qo`shuvchi naycha -- tubulis conjunctivis 8) Distal egri-bugri kanalcha 9) Yig`uvchi naycha --- tubulis renalis colligenis Har bir yig`uvchi naychaning uchida so`rg`ichlar --- papella renalis lar bo`ladi. 2-3 ta papella renalis lar qo`shilib, kichik buyrak kosachalari --- calyx renalis minor ni hosil qiladi. Ularning soni 7-12 ta bo`ladi. Kichik buyrak kosachalari muskul qavatining tubida fornikal apparat joylashadi. Bu klapan funksiyasini bajaradi. Fornikal apparat tarkibiga biriktiruvchi to`qima, halqasimon mushaklar, arteriya, vena, limfa, nerv kiradi. Halqasimon mushaklari 2 guruhga bo`linadi: 1) Kengaytiruvchi mushaklar 2) Toraytiruvchi mushaklar Kengaytiruvchi mushaklar: 1) musculus levator fornix 2) musculus longitudinalis calyx Toraytiruvchi mushaklar: 1) musculus sphincter fornix 2) musculus spiralis calyx 2-3 ta kichik buyrak kosachalarining qo`shilishidan katta buyrak kosachalari --- calyx renalis major hosil bo`ladi. Bularni soni 2-3 ta bo`ladi. Katta buyrak kosachalarining qo`shilishidan buyrak jomi --- pelvis renalis hosil bo`ladi. Buyrak jomining 3 ta shakli bor: 1) Embrional shakl --- siydik kichik buyrak kosachasidan jomga o`tadi. (katta buyrak kosachalari bo`lmaydi) 103 2) Fetal shakl --- siydik kichik buyrak kosachasiga, undan katta buyrak kosachasiga va undan siydik yo`liga o`tadi (jom bo`lmaydi) 3) Yetuklik shakli --- siydik kichik buyrak kosachasidan katta buyrak kosachasiga, undan jomga, jomdan esa siydik yo`liga o`tadi. Buyrak usti bezi ---- glandula suprarenalis Shakli uchburchak, og`irligi 12-13 gr keladi. 2 ta qismi bor 1) apex 2) basis 2 ta yuzasi bor 1) facies diaphragmatica 2) facies viseralis Bez ko`ndalang kesilsa 2 qavat ko`rinadi 1) Po`stloq qavat --- cortex 2) Mag`iz qavat --- medulla Po`stloq qavatining 3 ta qismi bor 1) Tashqi --- koptokchali ---- mineralokortikoidlar ajraladi 2) O`rta --- dastali ---- glukokortikoidlar ajraladi 3) Ichki --- to`rsimon ---- jinsiy gormonlar ajraladi Mag`iz qismidan adrenalin, noradrenalin ajraladi. Qorin parda bilan ekstroperitanal o`ralgan. Siydik yo`li ---- ureter Uzunligi 30-35 sm, kengligi 8 mm keladi. 3 ta qismi bor 1) pars abdominalis 2) pars pelvina 3) pars intramuralis --- yashirin qismi Qorin qismni chanoq qismidan --- linea terminalis ajratib turadi. 104 O`ng siydik yo`lining orqa tarafida 12 barmoq ichakning tushuvchi qismi, chap siydik yo`lining orqa tarafida flexura duodenojejunalis bo`ladi. Ikkala siydik yo`lining oldingi tarafidan erkaklarda moyak arteriyasi va venasi, ayollarda tuxumdon arteriyasi va venasi o`tadi. O`ng siydik yo`lining qorin qismining chanoq qismiga o`tish joyida ingichka ichak qovuzloqlari bilan kesishadi, chapi esa sigmasimon ichak qovuzloqlari bilan kesishadi. O`ng siydik yo`lining chanoq qismi ichki yonbosh arteriyasi bilan venasining oldidan o`tadi, chapining chanoq qismi umumiy yonbosh arteriyasi bilan venasining oldidan o`tadi. Devori 3 qavatdan tuzilgan 1) Tashqi --- tunica adventitia 2) O`rta --- tunica muscularis --- qorin qisminiki 2 qavat (tashqi bo`ylama, ichki sirkulyar) , chanoq qisminiki 3 qavat (tashqi va ichki bo`ylama, o`rta sirkulyar) bo`ladi. 3) Ichki --- tunica mucosa Siydik yo`lining 4 ta toraymasi va 2 ta kengaymasi bor Toraymalari: 1) Buyrak jomining siydik yo`liga o`tish joyida 2) Qorin qismining chanoq qismiga o`tish joyida 3) Chanoq qismida 4) Yashirin qismida Kengaymalari --- yuqori kengaymasi va pastki kengaymasi bo`ladi. Qorin parda bilan ekstroperitanal o`ralgan bo`ladi. Qovuq ---- vesica urinaria Kichik chanoq bo`shlig`ida qov simfizining orqasida joylashgan. Sig`imi 500- 700 ml keladi. 4 ta qismi bor 1) apex vesicae 2) corpus vesicae 3) fundus vesicae 105 4) cervix vesicae Ayollar qovug`ining uchi bo`lmaydi, sababi bachadon engashib turadi, shuning uchun yassilanib ketadi. Erkaklar qovug`ining uchida o`rta kindik boylami --- ligamentum umblicalis medianus bo`lib, qovuqdan kindikka tortiladi. Shuning uchun erkaklarda qovuq to`lgan paytda kindigi to`lganday tuyuladi. Qovuqning pastki yuzasida erkaklarda prostata bezi, ayollarda siydik-tanosil diafragmasi bo`ladi. Qovuqning orqasida erkaklarda to`g`ri ichak, ayollarda bachadon bilan qin bo`ladi. Qovuqning eng xarakterli qismi tubi hisoblanib, unda uchburchak --- trigonum urinaria joylashadi. Bunga 3 ta teshik ochiladi. 1) ostium uretra dextra 2) ostium uretra sinistra 3) ostium uretra interna Bu uchburchakning shilliq osti qavati bo`lmaydi. Shilliq osti qavati bo`lmasligi hisobiga burmalar ham hosil bo`lmay silliq bo`ladi. Qovuq to`lgan paytda qorin parda bilan mezoperitanal, bo`sh paytida ekstroperitanal o`raladi. Jinsiy a`zolar ---- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|