Ovqat tayyorlash jarayoni

M asaUiqiar me*ori: Ko“y go sliti 90, piyoz 30, tuz l. murch 0,1, un 58, suv 22, luxum 5 dona, qattiq 30, murch 0,02. Chiqishi: 200/30.

1. 
   Yog‘li qo’y go‘shti g‘ushtqiymaiagichdan o'tkazihb, mayda to'g'ralgan bosh piyoz, ta’mga ko'ra tuz, murch, zira qo‘shib aralashtirilib qiyma tayyorlanadi.
   
2. 
   Tog'orachada iliq suvda tuz eritilib, tuxum chaqib solib aralashtiriladi va un qo‘shib hamir qoriladi. H am ir 20-30 da qisqa lindiriladi.
   
3. 
   Tingan hamimi o'qlov yordamida 1-2 mm qaiinlikda yoyiladi. Yoymani laxiab 5x5 sm xajmda kvadrat shaklida kesiladi.
   
4. 
   Chuchvara hamiri o'rtasiga go'sht qiymasi 5-7 g xisobida solinib. ikki qarama-qarshi tomoni birlashtirilib, qiyma airofidagi hamir qayrilib, quioqcha xosil qilinadi. ikki ostki uchlari o'zaro xalqa shaklida aylantirilib birlashtirilgan xolda chuchvaraga shakl beriladi, va pishirguncha toza sochiq solingan patnisga terib qo‘ylladi.
   
5. 
   Qaynab turgan luzli suvga tugilgan chuchvaralar solinib. o'nacha qaynash
   

darajasida 10-15 daqiqa davomida pishiriladi.

6. 
   Pishgan chuchvaralar chovlida suzib olinib, laganga solinadi, ustiga qizil sardak quyilib, qattiq solinadi, ta’bga ko'ra yanchilgan qora murch. ko‘kat!ar sepib dasturxonga tortiladi.
   

Kartoshkali xunon
M asaUiqiar m e'ori: un 67, suv 25, tuz 1, kartoshka 171. piyoz 62,
dumba yog'i 27, hamir yog'Iash uchun yog' 15, tomat JO g. sardak uchun piyoz 30, pomidor 32. o‘simlik yog‘i 8.

1. 
   Iliq suvda tuz eritilib, un solib hamir qoriladi. Hamirni 20-30 daqiqa tindiriladi.
   
2. 
   Tingan hamimi yupqa qiîib I mm qaiinlikda yoyiladi.
   
3. 
   Qiyma tayyoriash uchun karioshkaga birlamchi ishlov berilib somoncha shaklda to‘g‘raladi. Qozonda yog'ni qizdirilib to'g'ralgan piyoz qovuriladi. Dumba yog‘i mayda lo'g'raladi.
   
4. 
   Yoyilgan hamirga qovurilgan piyoz surtilib, to'g'ralgan kartoshka.
   

dumba yog'i bir lekis yoyiladi va rulet qilib o'raladi.

5. 
   Qasqon painisi yog‘lanib xunon joylashtiriladi va bug'da 30-35 daqiqa davomida pishiriladi.
   
6. 
   Sardak layyorlash uchun qizdirilgan yog‘da to'g'rdlgan piyoz, pomidor qovuriladi. tuz. ziravorlar, ozgina suv solib qaynatiladi.
   
7. 
   Pishgan xunon laganda terib solinib, yuziga sardak quyiladi. Aloxida hkopchada to’g'ralgan piyoz, ko'katlar va achchiq garimdori beriladi.
   

14.1. O'zbek milliy hamir mahsulotlari va taomlari sifatiga qo'yiladigan talablar
X ar bir hamir mahsulotlari va taomini pishirishda o'ziga xos ishlov berish qoidalariga rioya qilish kerak. Ayniqsa hamir mahsulotlari va taom larini tayyorlashda kishidan ancha biiim, maxorat, did, xafsala, qunt, xavas va Ijodkorlikni talab qiiadi.
Tayyor mahsulot qaysi xildagi hamirdan pishirilgan bo'ImasIn shakli buzilmagan, sirti bir tekis qizarib pishgan boMishi kerak. Qush-till bir tekis tilla-sariq rangda, uvalanib ketmagan boMishi, bo'gMrsoqlar och jigarrang bir tekis pishgan, orasi g‘ovak-g‘ovak boMishi kerak.
Chak-chak och sarigMsh rangda bir tekis qovurilgan, ugralari bir xil oMchamda va shaklda boMishi. ezilib, uvalanib ketmagan boMishi kerak. Qiyom i bir xil quyuqlikda yetishgan, asal la ’mi sezilib turadigan, qotgan, shakarlangan qiyom boMmasligi kerak.
Lag'm oniarning bir xil qaiinlikda, yumshoq pishgan boMishi kerak. H am iri ezilib kelgan, kalta-kalta, berch boMmasligi kerak. Vajusi masalliqlari o'z shaklida kesilgan, yumshoq pishgan, m a'zali, xushbo'y xidli bo'Iishi kerak.
M am ilar o‘z shaklida chiroyli tugilgan, yaxshi pishgan boMishi kerak. Qiymasi o'ziga xos xid va mazaga ega bo'Iishi, dumba yogMari erib, ziraning oMkir xidi bilinib turilsh kerak.
Chuchvaralar o'z shaklida bir xil xajmda, tugilgan yumshoq pishgan boMishi kerak. Ezilgan, xom yoki qiymasi ajralib ketgan boMmasin. Agar chuchvara sho'rva bilan birga berilsa, aloxida pishirib olinadi va kosaga avval chuchvara solinib, usiiga sho‘rva quyiladi.
Xunon o'ziga xos shakllarda tayyoriangan boMishi. yumshoq pishgan, xushxo'r nordonroq ta’m li, hamir oralari ajralib turadigan boMishi kerak.
Qiyma uchun to'g'ralgan kartoshka bir tekis nafis to'g'ralgan boMishi kerak.
Mustaqil o'rganísh uchun savol va topshiriqlar

1. 
   O'zbek milliy hamir mahsulotlari va laomlari turlarini ayting.
   
2. 
   M illiy urf-odat an"anaiariga ko'ra tayyorianadigan hamir inahsuloilari turiarini va tayyorlash jarayonini ayting.
   
3. 
   Xait bayramlarida. turii marosimlarda tayyorlanadigan mahsuloi va taomlami ayting.
   
4. 
   0 ‘zbek milliy noniari — jizzali non. go'shtli non, zog'ora non, shirmoy non tayyoriash jarayonlarni o'rganing.
   
5. 
   Yupqa, talplq tayyoriash jarayonlarini ayting.
   
6. 
   Qovurma chuchvara, varaqi somsa tayyoriash jarayonlarini ayting.
   
7. 
   Norin layyorlash jarayoni, sifatiga bo'lgan talablar qanday?
   
8. 
   Cho‘zma lag'mon tayyoriash jarayonini keima-ketligi jarayon kartasini tuzing.
   
9. 
   0 ‘zbek pazandachiligida somsalar pishirishning bir necha turlarini
   

bir-biridan farqini, ishlatiladigan qiymalar turlarini o'rganib, jadval tuzing.

10. 
    0 ‘zbek milliy taomlari va mahsulotlari bo'yicha sutkalik taomnoma tuzing.
    
11. 
    “ 0 ‘zbekiston xalqlarining milliy taomlari va kulinariya malisuloilarini
    

tayyoriash usullari io‘plami” dan foydalanishni o'rganing.

12. 
    M illiy hamir mahsulotlari va taomlari sifatiga bo‘lgan talablarni va saqlash sharoiti va muddatlarini o‘rganing.
    

X IV - B O B
P A R H E Z T A O M LA R

1. 
   Parhez dasturxonlaming tavsifî
   

Kasalliklarni davolash va ularning oldini olish uchun ishlatiladigan taomlami parhez taomlar deyiladi. Parhez taomiarni kasalxonalarda, sanatoriylarda, kupchilik ishiaydigan korxonalarning kasalni oldini olish BOB.larda tashkil qilinadi.
Bundan tashqari oila a’zolarimizsalomatligini saqlash, lurli kasalliklarni oldini olish uchun uyda ham parhez taomlar tayyorlash jarayonini o'rganishimiz zarur.
Parhez taomidan foydalanuvchi shaxs uchun shifokorlaming ko‘rsatmalari bilan parliez taomi va mahsulotlari belgilanadi. Parhez taomlari va mahsulotlari o‘z xususiyati bo'yicha va kasal turi bo'yicha 1,2,5,7,9,10 raqamiari bilan belgüanib, umumiy xolda xisoblanadi.

1. 
   - son parliez dasturxoni. Bu dasturxon oshqozon va ichak kasalligiga
   

- oshqozonda me'oridan oriiq kislotani gastrit, oshqozon yarasi va o‘n ikki barmoqli ichak yarasi kasallari bilan og‘rigan bemoriarga belgilanadi.
Davolashda qo'llaniladigan usul - ovqatni Iste’mol qilishda tanadagi og‘riq joyni lerm ik, mexanik, kimyoviy ta’sir etuvchi kuchlardan saqlash. Taomlar ezilgan xolda oz-ozdan ko‘p vaqt o'tkazilmay Iste’molga beriiishi kerak, juda issiq yoki juda sovuq taomlami Iste’molga berish ruxsat etilmaydi. Pariiez da^urxoni uchun Isie’molga bcrilmaydigan гаот va mahsulollar qaynatma sho‘rvalar, qattiq to'qimali go’sht, qovurilgan taomlar, mol yoki qo“y yog‘lari, sho'r, nordon mahsuiotlar, zirovoriar, sof qaxva, какао,
achchiq choy, gazli va spirtli ichimliklar.

2. 
   - son parhez dasturxoni. Bu dasturxon oshqozon va ichak kasalligi - beinoroshqozonida me’oridan past kislotali gasirit bo'lgan kishilaiga belgilanadi, Davolashda qo'llanadigan usul_— oshqozon sekresiya bezlariga la ’sir etib, suyuqlik ajralishi qobiliyatini oshiruvchi mahsülotlar bilan ta’minlash. Parliez da osliqozondan shira ajralishiga yordam benivchi enetraktiv moddaiarga 1юу boigan mahsulot va taomlar beriladi. Taomlar tez-tez, oz-ozdan Istc’mol
   

qilinishi kerak.
5 - son parhez dasturxoni. Bu dasturxon jigar va o't pufagi og'rigan beniorlai^a belgilanadi.
Davolashda qo'llaniladigan usul - jigar va go'sht pufagi ishiash qobiliyatiga ta’sir eiadigan mahsulollar Iste’moli cheklanishi kerak.
Iste'molga bcrilmaydigan taom va mahsuiotlar — qaynatmalar. yog'li
go'shi, ba)iq, margarin. dukkakli mahsuiotlar fîordon. sho'r. achchiq, dudlangan mahsuiotlar, qovurilgan va o'ta sovitilgan mahsulollar.
7 — son parhez dastuiiconi. Bu dasturxon buyrak kasalliklari uchun belgilanadi.
Davolashda qo'llanadigan usul - parhez organizmdan ortiqcha suyuqlikni, azzotii moddalami chiqarishi, buyrak faoliyatini yaxshilashi kerak. Ovqat rasionida tuz me’ori keskin kamaytiriladi. Oqsil moddalari, suyuqlik me’ori kamayîiriladi.

9. 
   — son parhez dasturxoni. Bu dasturxon qand kasalligi bilan kasallanganlar uchun qo'llaniladi. Parhez organizmda uglevod aimashinuvini normallashtirishni kerak.
   

Davolashda qo'llaniladigan usul - ovqat rasionida uglevodlar me'orini kamaytirish. Qand o'rnlni shirin maza beruvchi ksimet va sorbitga almashtiriladi.
Iste’molga bcrilmaydigan laom va maUsulotlar —dudlangan mahsuiotlar, shirinlikiar, qand, murabbo, asal, uzum, xurmo, banan. anjir, qaymoq, guruch, manniy yormalari, yog'li hamir mahsulotlari.

9. 
   —son parliez dasturxoni. Bu dasturxon yurak va qon bosimi kasalliklari uchun belgilanadi.
   

Davolashda qo'llaniladigan usul - yurak faoliyatin i, luz-suv aimashinuvini normallashtirilishi kerak. Yurak va nerv sisiemalariga kuchli ta’sir ko'rsatuvchi achchiq choy berilmaydi. Rasionda kaliy va kalsiy luzlariga boy mahsulollar beriladi, K aliy luzi organizmdan ortiqcha suyuqlikni chiqaradi, kalsiy esa yurak faoliyatini normallashtiradi.
Iste’molga bcrilmaydigan laom va mahsulollar — go'shtli, baliqli qaynatmalar, yog‘1 go'sht, tuzlangan sabzavoilar. lurp, rediska, chesnok, piyoz, xren, shokolad, pirojniylar. varaqi hamirdan mahsulollar, tuxum, yog'li pishloqlar, dukkaklilar.

2. 
   Parhez yaxna (aomlar A M A LÏY M A S H G ‘U LO T
   

Qayinoqli yaxna karam
Parhez № 5.7,9.10.