126
boyitib borish birlamchi vazifa bo’lib qolmoqda. Chunki vaqt o’tgan sari mavjud
bilimlar eskirib, talabga
javob bermay qolishi mumkin, shunda ularni yangi va
qo’shimcha ma’lumotlar bilan to’ldirish joiz bo’ldi. Bilimlarning mavjud holatlar
bilan muvofiqligi hamda bilimlar bazasining boyitilishi
ekspert tizimlarining
tushuntiruvchi programmalari asosida amalga oshiriladi. Hatto keyingi paytlarda
bilimlar bazasi bilan shug’ullanuvchi maxsus yo’nalish ham shakllandi. Bu
yo’nalish
"bilimlar injenerligi” (“Knowledge Engineering”)
deb ataladi.
Bilimlar injenerligi
kognitiv lingvistika, kompyuter semantikasi va
kompyuter lingvistikasining yutuqlariga tayanadi. Bunda
informatsya va bilimlar
strukturasiga oid bo’lgan
semantik tarmoq, freym, senariy, Word-net
kabi
tushunchalar va ularning tatbiqi muhim hisoblanadi.
Semantik tarmoq borliqni
so’zlar va ularning semantik munosabatlari yordamida modellashtirishga
yo’naltirilgan tizim hisoblanadi.
Semantik tarmoq
aniq
belgilangan uzellar
(obyektlar kesishadigan joy) va dugalar (semantik munosabatlarning biri
ikkinchisiga
ta’sir
ko’rsatadigan
nuqta)
munosabatdorligi
asosida
modellashtiriladi. Semantik tarmoq g’oyasi kompyuter texnologiyalaridagi lokal va
global tarmoq nazariyasi ta’sirida kelib chiqqan.
Uzellar muayyan obyektlarga,
muayyan sohaga oid tushunchalarga, dugalar obyektlar o’rtasidagi
semantik
127
munosabatlarga aloqador tushunchalardir. Semantik tarmoq ikki qismdan tashkil
topadi: 1) mavhum tarmoq; 2) aniq tarmoq. Mavhum tarmoq umumiy tushunchalar
orqali ifodalanadigan (zamon, makon, miqdor, sifat kabi) bilimlar fondini o’z
ichiga oladi; 2) aniq tarmoq mavhum tarmoq tarkibiga kiruvchi tushunchalarning
real obyektlarini va konkret bilimlar fondini o’z ichiga oladi.
Semantik tarmoq tizimi quyidagi munosabatlarni o’rnatish orqali yaratiladi:
1. To’plam va obyekt o’rtasidagi munosabat (muayyan
obyekt aniq
to’plamga mansub bo’ladi) tasnif munosabati deyiladi. Masalan, “Sharik it
hisoblanadi” holati kabi. Ba’zan ushbu munosabat
Dostları ilə paylaş: 
