O`zbekistan respublikasi joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw wa`zirligi

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
BERDAQ ATINDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK
UNIVERSITETI
“PEDAGOGIKA HÁM PSIXOLOGIYA” KAFEDRASI
“Ámeliy psixologiya” tálim baǵdarı
“Social psixologiya” páninen

Tema: Shaxslar aralıq qarım-qatnas psixologiyası
Tapsırdı A.Mustafaev
Qabıl qılıwshı: A.Begjanova


Nókis 2022

MAZMUNI

KIRISIW……………………………………………………………….....………3


I BAP. SHAXSLARARA QARIM – QATNAS HÁM ONÍŃ TÁREPLERINIŃ TEORIYALIQ ÚYRENILIWI.

1.1. Qarim – qatnas haqqinda túsinik.……………………………………..............7

1.2. Qarim–qatnastiń psixologiyaliq qurallari, túrleri hám waziypalari.............................................................................…………….............12


II BAP. QARIM - QATNAS PROCESIN U’YRENIWDIŃ PSIXOLOGIYALIQ USILLARI.
2.1. Shaxstiń kommunikativ imkaniyatlarin aniqlaw metodikasi...........................................................…………………………............16
2.2. Shaxstiń qarim – qatnasqa kirisiwsheńlik hám shólkemlestiriwshilik qábiliyetlerin úyreniw metodikasi.………………………………………..............19
JUWMAQLAW………………………………………………………………….25


PAYDALANILǴAN ÁDEBIYATLAR………………………………………...27


K I R I S I W

Respublikmiz jaslarin jańasha sotsialliq ortaliqqa tayarlaw, jańa dáwir ruwxinda tárbiyalaw - házirgi kúnniń aktul hám áhmiyetli waziypalarinan biri. Házirgi kúnde respublikamizda ámelge asirilip atirǵan jańalaniwlardiń táǵdiri jaslardiń ruwxiy kórinisi, shaxsiy bárkamalliǵina baylanisli. Bull waziypalardi ámelge asiriw insaniy óz – ara múnásibetlerde demokratiyaliq printsiplerdi sanaǵa toliq sińdiriwdi talap etedi. Insanlar ortasindaǵi sotsialliq múnásibetler Shiǵısta ózine tán hám hár bir millet psixologiyasina sáykes halda qáliplestiriw zárúr bolip esaplanadi.

XX1 ásirde jasar ekenbiz, adamniń eń tábiiy bolǵan qarim – qatnasǵa mútájligi, oniń sirlarinan xabardar boliwi hám basqalarǵa nátiyjeli tásir ete aliwina bolǵan umtılıwı jáne de astı hám bunıń bir qansha sebepleri bar.
Birinshiden, industrial jámiyetten xabarlar jámiyetine ótip barmaqtamiz. Xabarlardiń kópligi insan máplerine baylanisli maǵliwmatlardi tańlaw, oniń menen duris múnásibette boliwdi talap etedi. Xabar XXI ásirde eń áhmiyetli kapitalǵa aylandi hám bull óz náwbetinde insanlarǵa zxárúr xabarlar uzatiliwi tezligi hám tempin ózgertiredi.
Ekinshiden, túrli kásip – xizmet tarawinda islep atirǵan adamlar topariniń kóbeyiwi, olar ortasinda múnásibetler hám baylanislardiń aktualliǵi axborot lar tiǵiz shárayatta ápiwayi ǵana qarim – qatnasti emes, bálkim professional, bilimdanliq negizindegi qarim – katnasti talap etedi. Uliwma, XX1 ásirdiń korporatsiyalar ásiri dep, boljaw qilip atirǵan ekonomistler bul korporatsiya insanlardiń óz ara til tabiwlarina karatilǵan tájiriybelerdiń rawajlanǵan, bir pútin boliwi háqqinday aytilmaqta. Onnan tisqari, usi siyaqli korportaiv baylanis kóp jaǵdaylarda tikkeley júzbe – júz emes, bálkim zamanagóy texnika qurallari, uyali baylanis, fakslar, elektron pochta, Internet siyaqlilar járdeminde aniq hám túsinikli pikirlerdi uzatiwdi názerde tutadi. Bull da ózine tán qarim – qatnas tájiriybelerin ataylap qáliplestiriwdi talap etedi.
Úshinshiden, aqirǵi waqitlarda sonday kásip - ónerler sani artip barmaqta, olar sotsionomik topar kásipleri dep atalip, olarda «adam-adam» dialogi xizmettiń nátiyjeliligin belgileydi. Máselen, pedagogikaliq xizmet, basqariw sistemasi, hár qiyli xizmetler (servis), marketing hám basqalar usilar qatarinda. Bunday shárayatlarda adamlardiń ataylap qarim – qatnas bilimdanliǵiniń asiriliwi miynet ónimdarliǵin belgileydi.
Soniń ushin da qarim – qatnas, oniń tábiati, texnikasi hám strategiyasi, qarim – qatnasqa úyretiw (sotsial psixologik trening) máseleleri menen shuǵillaniwshi pánlerdiń de jámiyettegi orni hám salmagi keskin asti.
Qarim – qatnas shaxslar araliq múnásibetlerdiń sonday kórinisi bolip, oniń járdeminde adamlar bir – biri menen óz ara ruwxiy tárepten baylanisqa kirisedi, óz ara xabar almasadi, bir – birine tásir ótkeredi, bir – birin sezinedi, bir – birin túsinedi.
Soniń ushin qarim qartnas sotsial psixologiyaliq hádiyse sipatinda sotsial turmistiń barliq tarawlarinda qatnasip, birgelik xizmetiniń materialliq, ruwxiy, mádeniy, emotsional, motivatsion tárepleriniń mútájlikleri sipatinda júzege keledi. Insanda júzege keletugin hár qiyli mútájliklerdi maqsetke muwapiq ráwishte qanaatlandiriw qarim – qatnastiń jetkilikli boliuina baylanisli boladi, shaxslar araliq múnásibet, bárkamal áwlad, kámil insan ideyalarin ańlatadi. Qarim – qatnas nátiyjeliliginiń negizi shaxstiń ruwxiy dúńyasi, mútájlikleri motivatsiyasi, háreket qasiyetleri, individual – tipologiyaliq ózgesheligi, qábiliyeti, isenimi syaqli insanniń paziyletleri, sipatlari kóriniwi, rawajlaniwi esaplanadi. Qarim – qatnas protsesinde qarim – qatnasqa kirisiwshilerdiń kóz qaraslari, kiziǵiwshiliqlari, sezimleri, kónlikpeleri, haqiykatliq nátiyjesin aldinnan seziw, bayqaw, tásir ótkeriw uslubi qáliplesiwi múmkin.
Qarim – qatnas sirtqi tásirler, úlgiler negizinde ózin ózi dúzetiw, qayta tárbiyalaw, shaxsiy imkaniyatin júzege shiǵariw ushin puxta imkaniyat tayarlaydi, qámillikke karay jetekleydi.
XXI ásirde insanniń qarim – katnasqa bolǵan mútájliginiń sirlarinan xabardar boliwǵa hám ózgelerge nátiyjeli tásir ete aliwǵa bolǵan umtiliw jáne de asti. Álbette buniń bir qatar sebepleri bar.
Shaxslar araliq múnásibetlerde qarim – qatnas protsesindegi tosiqlardiń barliǵi kóbinshe dialog qatnasiwshilari arasinda túrlishe qarsiliqli jaǵdaylardi keltirip shiǵaradi. Xizmetleri tikkeley shaxslar araliq qrim – qatnas negizinde qurilatuǵin kásip iyeleriniń usi tosiqlar hám olardi jeńiw jollari haqqindaǵi bilim hám kónlikpelerin iyelewleri, bárqulla qarama – karsiliqlar aqibetinde stress halatlariniń júzege keliwi hám buniń menen baylanisli bolǵan túrli keselliklerdiń aldin aliwda áhmiyetli faktor bolip esaplanadi.
Qarama qarsiliq – (latinsha konfliktus – qarama – qarsiliq, konflikt) – táreplerdiń yamasa birgeliktegi sub`ektlerdiń qarama – qarsi baǵdardaǵi mápleri, maqsetleri, pozitsiyalari, pikir hám qaraslari toqnasiui boladi. Qarama – qarsiliq bárqulla da júzege kelgen kelispewshiliklerdi sheshiwdiń nátiyjeli usili bolip esaplanbaydi, sebebi kelispewshilik protsesinde payda bolatugin emotsiyalar aqibetinde oylaw protsessleri páseyedi, oniń shegarasi tarayadi, psixikaniń eń ápiwayi qatlamlari iske túsedi. Biraq qarama – karsiliqlardi sheshiwdiń jalǵiz joli konfliktlerge kirisiw bolsa, bull protsesstegi aktivlilikti óz qolinizǵa aliuińiz lazim. Sebebi konfliktke sanali tárizde kiriu arqali oni basqariw múmkin. Sonni este tutiw kerek, úziliksiz tárizde kóp mártelep konfliktlerge kiriw salamatliq ushin ziyanli.