O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

Qadimgi Markaziy Osiyo va Eron adabiyoti
Avesto hozirgi tilda “asosiy kitob” ma’nosini bildiradi. M.o. IX
va VI asrlarda paydo bo‘lgan, Sharq xalqlarining diniy, ma’naviy,
falsafiy, adabiy mushtarak yodgorligidir. G‘arb olimlari uni Eronda
paydo bo‘lgan deyishadi. Lekin keyingi vaqtlardagi ilmiy izlanishlar
Avestoning avval Xorazm (Markaziy Osiyo) da paydo bo‘lib, so‘ng
Eron va Hindistonga tarqalgan, deya taxmin qilishga asos beradi.
Uning asoschisi Zardusht, ergashuvchilar esa zardushtiylar sanaladi.
Zardushtiylar Axuramazdaga sig‘inish bilan birga quyosh, olovga,
suv, zamin va taqdirga topinishgan. Hozirgi kunda zardushtiylikning
dunyo bo‘ylab 129 000 dan ziyod vakillari bor. “Avesto” matni 21
ta kitobdan iborat bo‘lgan. Unda dunyoni boshqaruvchi ikki kuch –
Axuramazda va Axriman haqida batafsil so‘z yuritiladi. Axuramazda
ezgulik, Axriman esa yovuzlik homiysi. Ular o‘rtasida mangu jang
boradi. Axuramazdaning 6 tajalliysi bor: 1. Vohu Mana (ezgu niyat),
2. Asha Vaxishta (eng yaxshi haqiqat), 3. Spenta Armayti (muqaddas
halollik), 4. Xshatra Varya (tilakli hokimiyat), 5. Xarvatat (butunlik),
6. Umuratat (uzoq umr, abadiy hayot). Ushbu olti ideal insonlarni
ma’naviy kamolotga erishishi uchun eng oliy qadriyat hisoblangan.
“Avesto” matnida dastlab ohang uyg‘unligi saqlangan. Key-
inchalik matnning 5 dan 3 qismi yo‘qolgan (Aleksandr Makedons-
kiy O‘rta Osiyoga bostirib kelganda “Avesto” ni yo‘q qilishga hara-
kat qilgan va bunga qisman erishgan. VII asrdan boshlangan arablar
bosqini davrida yana shu hol yuz bergan. Umuman, bir xalq boshqa
xalqlar ustiga bostirib borib, ularni yengib, ustidan hukmronlik qilar
ekan, odatda, mahalliy xalq tarixini, tarixni bilguvchilarni, ziyoli-
larni, o‘qimishlilarni yo‘qotishga urinadi. Yaqindagina parchalanib
ketgan sho‘rolar hukumati ham xuddi shunday siyosat yurgizgan
edi). Natijada ritmik strukturaga putur yetgan. Shunga qaramay,
o‘rta asrlarda gotik romanlar va M. Bulgakovning “Master va Mar-
garita” romanlarida shu konsepsiyaga ergashilganligi kuzatiladi.

22