O‘zbekiston republikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ulug‘bek hamdamov, abdug‘opir qosimov jahon adabiyoti

O, bu bol takallum, o, qarash qiyg‘och, 
Ko‘rgummi sizni bot, eshitgummi bot?
Quyida xuniga cho‘mgan Muhabbat,
Taqdiridan rozi o, bu, sumbul soch!
O, bu, ajib chehra, qahri boshda toj,
Zorman-u ko‘rgani, cho‘chirman, hayhot!
O, bu ishq choyshabi va’da qilgan tot!
Yotsam yondiradir, hohlasang-da, qoch!
Navozish va sehr-u jodu ko‘rsatib, 
Qiyo boqur ahyon-ahyonda bir-bir,
Ma’no qorishadir bor hayotimga.
Va shu on hasad-la olay, deb tortib – 
Shu zarra haqqim bor, fortuna-taqdir,
Beomon g‘animday shoshar oldimga.
(Shukur Qurbon tarjimasi).
Italyan sonetlarida katrenalarning birinchi misra uchinchisi bilan
qofiyadosh bo‘lsa, ikkinchisi to‘rtinchi misra bilan qofiyalanadi –
abab abab, yoki ikkinchi varianti – abba abba.
Tersetlarda ham misralar ikki xil ko‘rinishda qofiyalanadi: I vari-
ant – cdc dcd; II variant – cdc cdc. Petrarka ko‘proq ikkinchi vari-
antdan foydalangan.

112
Odatda, sonet shunday quriladiki, birinchi katrenada bildirilgan

fikrga ikkinchi katrenadagi mulohaza qarama-qarshi qo‘yiladi; sonet
mulohazalarni tugallovchi o‘y-fikrlar bilan yakunlanadi.
Bokachcho (1313–1375). Jovanni Bokachcho Parijda, italiyalik
badavlat savdogar va fransuz ayoli oilasida tug‘ildi. Bolaligida Itali-
yaga olib kelingan Bokachcho oldin savdo maktabida, keyin Neo-
politan universitetining huquqshunoslik fakultetida o‘qiganiga qara-
may, adabiyot hayotining mazmuniga aylandi. U she’rlar, poemalar,
romanlar muallifi bo‘lsa-da, hikoyalari bilan mashhurlikka erishdi.
Bokachcho Florensiya shahrining siyosiy hayotida faol ishtirok
etdi, Florensiyaning Romanedagi elchisi bo‘ldi. Dantening “Ilohiy
komediya”si ta’sirida “Muhabbat xayollari” poemasini yozib, boqiy
baxt-saodat, huzur-halovatga erishish yo‘llarini izlash haqidagi fikr-
mulohazalarini bayon qiladi. Adib Petrarka kabi antik davr madani-
yatini chuqur o‘rgandi; “Iliada” dostonini asliyatda o‘qish maqsa-
dida qadimgi yunon tilini o‘rgandi.
qiziqarli voqealarni kiftini keltirib so‘zlab berish qobiliyati bor
bo‘lib, o‘z hikoyalari syujetini hayotning o‘zidan topar, qahramon-
lari turli tabaqa vakillari edi. Italyan badiiy prozasi va novella janrin-
ing asoschisi bo‘lgan Bokkachcho, novellada hikoya janriga oid turli
xususiyatlarni: afsona va rivoyatlar, ertaklar, masallarni birlashtirdi.
Yozuvchi novellalar to‘plami bo‘lgan “Dekameron”(yunoncha
dekameron so‘zi o‘n kunlik ma’nosini anglatadi) asari ustida
1352–1354-yillarda ishladi. Kitobning nomi uning kompozitsion
qurilishi bilan bog‘liq bo‘lib, u o‘n qismdan iborat, har bir qismda
o‘ntadan novella berilgan. Ular o‘nta hikoyachi – yetti erkak va uch
ayol tomonidan o‘n kun davomida so‘zlab beriladi. Asarning kirish
qismida o‘nta yigit va qiz Florensiyada tarqalgan vabo epidemiyasi-
dan qochib, shahar tashqarisidagi bog‘li koshonada to‘planadilar. Ular
har kecha navbatma-navbat turli hikoyalarni so‘zlab beradilar. Har
kun uchun ma’lum mavzu tanlangan: baxtsiz muhabbat, oqilona javo-
blar, ayyor odamlar, bevafo xotinlar, muruvvatli va saxovatli kishilar,
inson boshiga tushgan mushkul sinovlar, taqdirning bevafoligi haqida.

113
Xarakteriga ko‘ra novellalar turlicha bo‘lib, “Dekameron”da sar-

guzasht novellalar (Landolfo Rufalo haqida – ikkinchi kun, to‘rtinchi
novella), novella-latifalar (Cheska haqida – oltinchi kun, sakkizinchi
novella), psixologik novellalar (Federigo delya Alberiga – beshinchi
kun, to‘qqizinchi novella)ni uchratish mumkin.
Keyingi davrlarda Bokachcho novellalari syujetlariga ko‘plab
yozuvchilar, jumladan, Shekspir, Molyer, ispan dramaturgi Lope de
Vegalar murojaat qildilar. Rus kompozitori D.Bortnyanskiy Federi-
go haqidagi syujet asosida “Lochin” operasini yaratdi.