1. Ravon nutq tushunchasi va uni rivojlantirish vazifalari.
Ravon nutq – bu
kishilarning muloqotini va o‘zaro bir-birlarini tushunishlarini ta’minlovchi
mazmunan keng yoyilgan fikrdir. Ravon nutqni fikrlar dunyosidan ajratib bo‘lmaydi:
ravon nutq bu fikrlar ravonligidir, unda
bolaning mantiqiy fikrlash, o‘zi qabul
qilayotganlarini mulohaza qilish va ularni to‘g’ri ifodalash qobiliyati aks etadi.
Ravon
nutqni shakllantirish, uning vazifasini o‘zgartirish murakkablashib
borayotgan bola faoliyati oqibati bo‘lib, u bolaning atrofdagilar
bilan muloqotga
kirishish sharoiti, muloqot shakliga bog’liq bo‘ladi. Maktabgacha yoshda u muloqot
va ta’lim jarayonida shakllanadi. Ravon nutqning shakllanishi ilk yoshdan boshlab
asta-sekin ro‘y beradi. Bolalar hayotining dastlabki yetti yilida atrofdagi kishilar
bilan muloqot vositasi sifatida nutqning paydo bo‘lishi
va uni rivojlantirish
jarayoniga alohida e’tibor qaratish zarur. Har bir kishi hayotida ravon nutq muhim
ahamiyatga ega bo‘lib, u uchta asosiy vazifani bajaradi: individuallararo,
ichki
individual va umuminsoniy.
Til millatning noyob xazinasi bo‘lib doimo og’zaki va yozma holda, namoyon
bo‘lgan. Boy, yorqin, maroqli nutq so‘zlayotgan kim bo‘lishidan qat’iy nazar, nuri
hisoblanadi. Tilning oliyjanob imkoniyatlar nutq orqali nutq jarayonida ochiladi.
Nutq bo‘lmas ekan tilning cheksiz imkoniyatlari yuzaga chiqmay qolaveradi. So‘z va
g’azal sultoni A.Novoiy tilva nutq munosabatlarini shunday izoxlaydi. «Til shuncha
sharafi bilan nutqning qurolidir. Agar nutq noma’qul bo‘lib chiqsa tilning
manfaatidir».
Demak. Til qanchalik zo‘r bo‘lmasin, u nutq uchuun qurol sifatida xizmat qilar
ekan. Uning kuch, qudrati nutq jarayonida namoyon bo‘lar ekan. Agar til o‘q bo‘lsa,
nutq kamondir. O‘qning qudrati, kamonning qudratiga ham bog’liq.
Ma’lumki til inson aqlining, faoliyatining eng oliy va asosiy vositasidir. Chunki
insonni boshqa jonzotlardan ajralib turadigan ham til emasmi?! Shunday ekan, inson
aqliy faoliyatining eng oliy maxsullari
tafakkur mevalari til, nutq orqali ro‘yobga
chiqadi. Til tafakkur mahsulining xayotga tadbiq etilish vositasi bo‘luvchi qudratli
quroldir.
Nutq vazifasi uning ontogenezdagi haqiqiy rivojlanish jarayoni bosqichini aks
ettiradi, ularning har biri o‘ziga xos xususiyatlarga egadir: