Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universitetining pedagogika instituti


Kesim va uning ifodalanishi, turlari



Yüklə 2,59 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/195
tarix02.10.2023
ölçüsü2,59 Mb.
#125264
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   195
Ona tili sintaksisi

 
Kesim va uning ifodalanishi, turlari 
Gapning markazini tashkil etib, tasdiq-inkor, zamon, mayl, shaxs-
son ma’nolarini ifodalab, hukm bildiradigan va gapning boshqa 
boʻlaklarini (ega, toʻldiruvchi, aniqlovchi, hol) oʻz atrofiga birlashtirib 
keladigan boʻlak 
kesim
deb ataladi. Kesim 
nima qildi? nima qiladi? 
nima qilar? qandaydir? (u) kim? (u) nima? (u) nechta?
singari 


20 
soʻroqlarga javob boʻladi. 
Safarov aytgan gaplarni hammamiz 
tushundik
. Havo 
mayin
, osmon 
tip-tiniq
.
Kesim gapning mazmuniy markazini tashkil etadi, shu sababli 
boshqa boʻlaklar qatnashmasdan ham kesim orqali gap hosil qilish 
mumkin: 
Kelyapti. Boramiz

Kesim ifodalagan hukm ikki xil (tasdiq va inkor) boʻlganligi uchun 
kesim ham t a s d i q kesim va i n k o r kesimga ajraladi: 
Bordim. 
Bormadim. 
Agar gap tarkibida 
sira, aslo, hech, zinhor, birorta ham
soʻzlari ishtirok etgan boʻlsa, kesim ham inkor shaklida boʻladi.
Kesimlar mustaqil va nomustaqil turlarga boʻlinadi. Shart maylidagi 
fe’llar, ravishdosh shakllari bilan ifodalanib, qoʻshma gap qismlaridan 
birining kesimi boʻlib kelgan shakllar 
nomustaqil kesim
deb ataladi: 
Dovul 
koʻtarilib
,
yomgʻir yogʻadigan boʻlib qoldi. U 
kelsa
, men 
ketaman.
Har doim alohida qoʻllana oladigan gaplar tarkibida 
qatnashadigan kesimlar esa 
mustaqil kesim
hisoblanadi: 
Dars 
boshlandi.
Kesimlar qaysi soʻz turkumi bilan ifodalanishiga qarab 2 xil boʻladi:

Yüklə 2,59 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   195




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə