Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti pedagogika kafedrasi muzey pedagogikasi fani boʻyicha

8- Mavzu: Muzey ta’lim faoliyatida axborot texnologiyalaridan foydalanish.
(2 soat)


Reja:
1. Muzey ta’lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish.
2. Elektron ekspozitsiya haqida tushuncha.
Zamonaviy muzey makonini axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilib boʻlmaydi, chunki ularni muzeylar faoliyatida qoʻllash tashrif buyuruvchi bilan aloqa qilishning qulay tizimini yaratish imkonini beradi, ekspozitsiyalar chegaralarini kengaytiradi, ekspozitsiya mavzusiga batafsilroq kirish va eksponatlar haqida kengaytirilgan ma’lumot olish imkonini beradi.

Internet va axborot texnologiyalari bugungi kunda nafaqat keng ma'lumotlar bazalaridan operativ foydalanish, madaniyat bilan tanishish, uzoq madaniy qadriyatlarning mavjudligi uchun keng imkoniyatlarni yaratmoqda. Ta'lim va muzey makonining barcha imkoniyatlaridan foydalangan holda jamiyatda axborot madaniyatini muntazam ravishda rivojlantirish va umumiy madaniy kompetensiyani shakllantirish hayotiy muhim ahamiyatga ega, bu esa ma'lumotlar, obyektlar va hodisalarni idrok etish va baholashning tanqidiyligini oshirishga imkon beradi. Umumiy madaniy kompetensiya nazariy jihatdan oʻz-oʻzini tarbiyalash va madaniyatning turli sohalari toʻgʻrisida toʻgʻri mulohazalar, turli madaniyatlar vakillari bilan muloqot qilish uchun yetarli boʻlgan ta'lim darajasi sifatida belgilanishi mumkin. Biz umumiy madaniy kompetensiyani baholash mezoni sifatida madaniyat yutuqlari va madaniy me'yorlardan foydalanish asosida shaxsning bilim darajasi, dunyoqarashi, hayotiy, kasbiy muammolarni hal qilish qobiliyati va tayyorgarligi sifatida belgilaymiz.

Ta'lim jarayonida raqamli qurilmalardan tashrif buyuruvchi va muzey oʻrtasidagi shaxsiy oʻzaro munosabatlarda yordamchi sifatida foydalanish madaniyat tarixida misli koʻrilmagan yangi tajribadir³⁴. Muzeylar bugungi kunda tashrif buyuruvchilarning madaniy dam olishi, axborot, kommunikativ ehtiyojlarini qondirishida kengaytirilgan imkoniyatlardan foydalanishi muhim ahamiyatga ega. Muzey aloqasi bugungi kunda muzey ashyolarini idrok etishning anʼanaviy usullari ham, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan yangi usullarning ham kombinatsiyasi sifatida qaraladi. Zamonaviy raqamli texnologiyalardan foydalangan holda ekskusiyada muzey ekspozitsiyalarini shaxsiy smartfonlar yoki kompyuterlar ekranlarida tanlash va koʻrib chiqish va shu bilan birga ushbu muzey obyektlari, koʻrgazmalar, rassomlar haqida ma'lumot olish imkoniyatini beradi. Maktablar va ota-onalar koʻpincha bolalar va yoshlarning madaniy ehtiyojlari bilan kam qiziqayotgan bugungi kunda yosh avlodni muzeylar va madaniy meros bilan yaqindan tanishtirish uchun axborot texnologiyalarining afzalliklaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega.
Muzey ta’lim jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning pedagogik vazifalarini quyidagilardan iborat:

• muzeylar tomonidan multimediya vositalaridan foydalanish muzey ashyolari va koʻrgazmalar ekspozitsiyalarini idrok etish va talqin qilish uchun qulay shart-sharoitlar va ijobiy motivatsiya yaratish, 3D modellashtirish va boshqalar.

  
  

• muzeyni ta’lim jarayoniga kiritish orqali shaxsning vizual madaniyati va media kompetensiyasini shakllantirish.

  
  

• madaniy qadriyatlarni faol oʻrganish va tanishtirish uchun interaktiv muzey muhitidan foydalanish.

  
  

Muzey-pedagogik jarayon muzey muhitida san'at vositasida ijodiy rivojlangan shaxsni shakllantirishga qaratilgan oʻqituvchilar va talabalar oʻrtasidagi tizimli tashkil etilgan va aniq yoʻnaltirilgan rivojlanayotgan oʻzaro munosabatlardir. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bugungi kunda muzey-pedagogik jarayonning samarali vositasi hisoblanadi, chunki ular muhim koʻrgazmalarga qoʻshimcha e'tiborni jalb qiladi, muzey makonini idrok etish va tushunishning yangi algoritmlarini shakllantiradi.

Bugungi kunda san'at asarlarini namoyish etishning yangi usullarini izlash ayniqsa dolzarb boʻlib qolmoqda. An'anaviy ogʻzaki va vizual usullar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda zamonaviy ekskursiyalar tashkillash orqali bu muammoni hal qilish mumkin. Ayrim galereyalar, markazlar, muzeylarda koʻrgazmalarda joriy etilayotgan ushbu yangi namoyish usullari, jumladan, multimedia va interaktivlar san’at mazmunini yanada yaxshiroq yetkazish, idrok “darajasini” oshirish, muzey aloqasini amalga oshirish imkonini beradi³⁵.
XX asrning ikkinchi yarmida muzeylarga tashrif buyuruvchilar uchun mahalliy ma’lumotlar va axborot kompyuter tizimlari yaratildi, ular muzey zallariga yoki muzey saytlariga joylashtirilgan. Tashrif buyuruvchilar zallarning joylashuvi rejasini oʻrganib, muzey kolleksiyalari bilan tanishishi mumkin edi.
XXI asrning ikkinchi oʻn yilligi boshlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish nafaqat yirik muzeylar, balki juda kichik muzeylar, hatto shahar muzeylari uchun ham zaruratga aylandi. Axborot texnologiyalari an'anaviy ravishda muzeylar oldida turgan koʻplab vazifalarni samarali hal qilish imkonini beradi. Muzeyda axborot texnologiyalaridan foydalanish, oʻz navbatida, muzey kolleksiyalarini tadqiq qilish, turli xil roʻyxatlar, kataloglar, kolleksiyalar tuzish, saqlash va restavratsiya hujjatlarini tayyorlash vazifalarini soddalashtiradi.
Axborot texnologiyalari muzeyga Internet tarmogʻida namoyish etiladigan virtual koʻrgazmalar yaratishda va masofaviy foydalanuvchilar uchun muzey kolleksiyalaridan foydalanish muammosini hal qilishda, Internet foydalanuvchilari hisobiga muzeylar auditoriyasini kengaytirish muammosini hal qilishda yordam berishi mumkin. Hozirgi kunda koʻpgina muzeylar oʻz ekspozitsiyalarini bir nechta funksiyalarni bajaradigan multimediya elementlarisiz tasavvur qila olmaydi. Soʻnggi paytlarda deyarli barcha muzeylar oʻz internet saytlariga ega yoki ularga ega boʻlishga intilmoqda, koʻpchilik oʻz faoliyatini ommalashtirish va yaxshiroq ma'lumot berish uchun ijtimoiy tarmoqlardan faol foydalanmoqda.
Hozirda muzey ekspozitsiyalari va koʻrgazmalarini loyihalashda axborot texnologiyalari keng qoʻllaniladi. Axborot dasturlariga muvofiq tashrif buyuruvchi ekspozitsiya mavzusi bilan bogʻliq voqealar haqida muzeyning elektron qoʻllanmasi yordamida toʻliq ma’lumotga ega boʻladi hamda virtual ekskursiya qilish mumkin. Ular jahon badiiy madaniyatining barcha turlarini virtual taqdim etibgina qolmay shaxsning ijodiy rivojlanishi uchun yangi shart-sharoitlar yaratadilar.
Dastlab, muzey obyektlari ma’lumotnomalar uchun moʻljallangan tashrif qogʻozlari shaklida boʻlgan. Ularning maqsadi odamlarga muzeyning mavjudligi, shuningdek, uning faoliyat koʻrsatish vaqti va joylashgan joyi toʻgʻrisida ma’lumot berish edi, muzey kolleksiyasi va faoliyati toʻgʻrisidagi ma’lumotlar esa umumiy xarakterga ega edi. Ammo asta-sekin muzey mutaxassislari muzey obyektlarining imkoniyatlari ancha keng ekanligini tushunishdi. Muzey saytlarining maqsadi muzey oʻz tashrif buyuruvchilari sifatida qanday odamlarni koʻrishni xohlashi, bu odamlar u erda qanday harakatlar qilishlari kerakligi bilan belgilanadi. Saytning tuzilishi, dizayni, navigatsiyasi - bularning barchasi odamga muzey uchun (va inson uchun) ushbu eng qiziqarli harakatlarni bajarishga yordam beradigan tarzda ishlashi kerak. Veb-sayt yordamida tomoshabinlarni jalb qilish maqsadida muzeylar oʻzgarishlar kiritdi. Veb-saytlar oʻziga xos reklama platformasiga aylanadi va multimedia portallariga aylanadi. Ularda tashrif buyuruvchilar uchun foydali va jozibali kontent joylashtirilgan: toʻplamlar va individual, eng qiziqarli eksponatlar, boʻlajak tadbirlar haqidagi e’lonlar, oʻyinlar, muzey zallariga virtual sayohatlar haqida koʻproq ma’lumot.
Bugungi kunda muzey auditoriyasi kundalik hayotida elektron koʻrgazma, virtual koʻrgazma, virtual ekspozisiya, virtual muzey kabi tushunchalar mustahkam oʻrin egallagan.
Zamonaviy avlod yozma va bosma matn shaklidagi axborotni idrok eta olmaydi va oʻzlashtira olmaydi, u virtual tarzda taqdim etilgan ma’lumotlarni olishni afzal koʻradi. Axborot texnologiyalari yosh avlodni muzeyga jalb qilish imkonini beradi, "virtual ekspozitsiyalar" orqali oʻz mamlakatining tarixini, jahon tarixini, jahon madaniy merosini oʻrganishga qiziqish uygʻotadi.
Elektron ekspozitsiya – statsionar muzey ekspozitsiyasida joylashgan terminallar tizimi boʻlib, u axborotni muzeyning umumiy basasidan alohida talqin etadi. Elektron ekspozitsiya – tashrif buyuruvchiga elektron katalogga kirish imkonini beruvchi interfeys boʻlib, u oʻz senariysiga ega. Shuningdek, boshqa elektron nashrlarda boʻlgani kabi bir qator materiallar ushbu nashr uchun maxsus tayyorlangan: matnlar, tasvirlar, audio va videokliplar, tashrif buyuruvchilar uchun maxsus multimedia dasturlaridan iborat.
Keyingi yillarda muzey amaliyotida kompyuter 3D modellashtirish texnologiyalaridan foydalanish keng tarqalgan. Ular madaniy va tarixiy merosning qisman yoʻqotilgan obyektlari – qadimiy shaharlarning arxeologik qazishmalarida topilgan haykallar, bareleflar, obyektlar; binolar, inshootlar, interyerlarning asl koʻrinishlari qayta tiklashga imkon beradi.
Muzey amaliyotida axborot texnologiyalari bugungi kunda tobora keng tarqalmoqda. Ular:

1. Tashrif buyuruvchining muzey makonida yaxshiroq harakat qilishiga (zallarning turli xil sxemalari);

   
   

2. Ekspozitsion materiallarni (audiogidlar, elektron etiketkalar) toʻgʻri talqin qilishga;

   
   

3. Tashrif buyuruvchilarga turli sabablarga koʻra ekspozitsiyaga kiritilmagan obyektlarni taqdim etish;

   
   

4. ommaviy axborot eksponatlarini namoyish etish;

   
   

5. nomoddiy meros obyektlarini ularning moddiy yoki "jonli" tarkibiy qismi bilan birlashtirilgan holda (masalan, musiqa asboblari va uning ovozi, yovvoyi qushlar va uning ovozlarini yozib olish) namoyish etish;

   
   

6. texnik obyektlarning harakatlarini yoki jarayonlarni namoyish etish;

   
   

7. videoart obyektlarini koʻrsatish;

   
   

8. tashrif buyuruvchini oʻyinga jalb qilish, koʻrgazmada faol ishtirok etish (oʻyinni modellashtirish, evristik faoliyat)ga imkon yaratadi.

   
   

Zamonaviy usullardan foydalanishning barcha xilma-xilligi bilan muzey ishlarida axborotni namoyish qilish vositalari, hisob-kitob ishlarini osonlashtirish, saqlash, muzey ekspozitsiyasida taqdim etilgan koʻrgazmalarni tushuntirish yoki uni toʻldirishda yordamchi vositalar sifatida ishlatiladi.

Muzeyda turli xil dasturlarni qoʻllashda axborot texnologiyalaridan foydalanish, muzeyga tashrif buyuruvchilarning idrok qilish va tushunish jarayonlarini faollashtiradi, muzey qadriyatlarini keng tarixiy-badiiy va gumanitar kontekstda oʻrganishga yordam beradi.
Yuqorida aytilganlarning barchasini sarhisob qilsak, dunyo muzeylarida eng keng tarqalgan muzey multimedia dasturlarining quyidagi turlarini ajratib koʻrsatish mumkin:

• mahalliy elektron nashrlar;

  
  

• internetdagi elektron nashrlar;

  
  

• axborot kiosklari uchun dasturlar: oʻyinlar, ma’lumotnomalar, xaritalar;

  
  

• multimedia plyonkalari;

  
  

• toʻldirilgan reallik texnologiyasini joriy qiluvchi dasturlar;

  
  

• mobil ilovalar.

  
  

Axborot texnologiyalari muzeyga tashrif buyuruvchilarni jalb qilish va ularning ehtiyojlarini qondirishda qanday yordam berishini tushunish uchun muzey oʻz oldiga qanday madaniy-ma’rifiy maqsadlarni qoʻyganligini va ular qanday faoliyat shakllarida aks etishini bilishingiz kerak. Hozirgi vaqtda tashrif buyuruvchilar bilan ishlashning an’anaviy shakllari ham, yangilari ham tashkil etilmoqda. Koʻrgazmaning diqqatni jalb qilish, yuqumli va ta’sirchanligi katta ahamiyatga ega. Asosiylari muzeyning madaniy-ma’rifiy faoliyatining oʻnta shaklini oʻz ichiga oladi:

1. Ekskursiya;

   
   

2. Ma’ruza;

   
   

3. Maslahat;

   
   

4. Ilmiy oʻqishlar (biennallar-taqdimot, konferensiyalar, sessiyalar);

   
   

5. Klub (toʻgarak, studiya);

   
   

6. Musobaqa (olimpiada, viktorina);

   
   

7. Qiziqarli odam bilan uchrashish;

   
   

8. Konsert (adabiy kecha, teatrlashtirilgan tomosha, kinoshou);

   
   

9. Bayram;
   

10. Tarixiy oʻyin.
    

Madaniy-ma’rifiy faoliyatning innovatsion shakllari quyidagilardir:

• sayohat ekspozitsiyalari;

  
  

• interaktiv koʻrgazmalar (ekskursiyalarni talab qilmaydigan);

  
  

• mahorat darslari;

  
  

• faoliyatning yangi koʻngilochar shakllari (kvestlar va boshqalar).

  
  

Albatta, hozirgi vaqtda muzeylar oldida oʻz ekspozitsiyalarini ta’sirchan va ta’sirli qilish vazifasi turibdi, ammo ular mazmunning ilmiy ishonchliligini koʻrgazmaning yorqin koʻngilocharligi bilan uygʻunlashtirishi kerak. Va bu haqiqiylikni yoʻqotmaslik uchun multimediya mahsuloti (kontent va boshqalar) ta’lim maqsadlariga javob berishi kerakligini yodda tutish kerak. Bu yerda multimediya mahsulotlarining uchta asosiy turi mavjud:

1. oʻquv kurslari va fanlarining maqsad va vazifalariga muvofiq ishlab chiqilgan multimedia mahsulotlari: ma’ruza kurslari, oʻquv qoʻllanmalari, oʻquv taqdimotlari, oʻquv filmlari, videodarslar;

   
   

2. elektron multimediya darsliklari, ensiklopediyalar, lugʻatlar va albomlar va boshqalar;

   
   

3. multimediya ta’lim dasturlari orqali interaktiv masofaviy ta’lim.

   
   

Yigʻilgan ma’lumotlarga asoslanib, muzeyning oʻquv faoliyatida qoʻllaniladigan axborot texnologiyalari javob berishi kerak boʻlgan bir qator mezonlarni aniqlash mumkin:

1. Muzeyning umumiy, xususan, taʼlim konsepsiyasiga mos boʻlishi;

• multimediya ekspozitsiyaning yaxlitligini buzmasligi kerak (ekspozitsiya maydoniga organik tarzda birlashtirilgan boʻlishi kerak);

  
  

• texnologiyalardan oʻz manfaati uchun foydalanmaslik kerak (ekspozitsiyadagi asosiy belgilar muzey buyumlari boʻlib, ular yoʻqolishi yoki taqdimotning imkonsizligi tufayli multimediya vositalari yordamida almashtirilishi yoki taqdim etilishi mumkin, masalan, qadimiy me’morchilikning gologramma 3D tasviri. yodgorliklar);

  
  

• mazmuni ekspozitsiyada e’lon qilingan mavzuga mos kelishi kerak;

  
  

• multimediya ekspozitsiyaning axborot maydonini kengaytirishi kerak;

  
  

• mediya effektlardan foydalanish taklif etilayotgan axborot va kompozitsion yechim ma’nosida maqsadga muvofiq boʻlishi kerak (ularning koʻpligi e’tiborning tarqalishiga va qiziqishning yoʻqolishiga olib keladi);

  
  

2. Butun muzey auditoriyasining ehtiyojlarini qondirish;

• multimediya gʻayrioddiy dizayn yoki interfeysga ega boʻlgan tashrif buyuruvchini oʻziga jalb qilishi kerak

  
  

• kontent qiziqarli boʻlishi kerak, shunda tashrif buyuruvchida muzeyga yana qaytish istagi paydo boʻlishi kerak;

  
  

• interfeys va navigatsiya aniq va foydalanuvchilar uchun qulay boʻlishi kerak (yoki koʻrsatma yoki maslahatchi boʻlishi kerak);

  
  

3. Muayyan muzey auditoriyasining ehtiyojlarini qondirish (maqsadli);

• koʻp yoshdagi auditoriya uchun ochiq boʻlishi kerak (xususan, bolalar uchun, chunki bolaga tushunarli boʻlgan narsa kattalar uchun tushunarli), ham konseptual (mazmun), ham jismoniy (texnik vositalarning joylashuvi);

  
  

• nogironlar foydalanishi mumkin boʻlishi kerak, masalan, koʻzi ojizlar uchun audio qoʻllanmalar, kar va soqovlar uchun surdo-tarjimonli videogidlar, nogironlar aravachasidagilar uchun balandligi sozlanishi mumkin boʻlgan mobil ma’lumot kiosklari;

  
  

• turli tillarda (hech boʻlmaganda rus va ingliz) ma’lumot olish imkoniyati boʻlishi kerak;

  
  

4. Muzeyning tashrif buyuruvchilar uchun qulaylik darajasini oshirish (xodimlarni jalb qilmasdan, odamlarning cheklanganligi va ularning qobiliyatsizligi va keraksiz e’tiborni olishni istamasligi sababli);

• muzeydagi ma’lumotlarga oson va tez kirish;

  
  

• masofaviy qurilmalarda ma’lumotlarning mavjudligi;

  
  

• shaxsiy foydalanish uchun ma’lumot olish imkoniyati (tashrif buyuruvchi tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarni yuklab olish);

  
  

5. Qisqa muddatli ta’lim vazifalari uchun mos boʻlishi;

• multimedia kontentini oʻzgartirish imkoniyati;

  
  

• dizaynni oʻzgartirish imkoniyati (masalan, turli bezaklarga oʻrnatilgan ekran yoki xokkeychining dubulgʻasiga oʻrnatilgan virtual reallik koʻzoynaklari va boshqalar);

  
  

• joylashuvni oʻzgartirish imkoniyati (muzeydan tashqarida oʻquv dasturlari doirasida foydalanish);

  
  

6. Uzoq muddatli ta’lim maqsadlariga mos boʻlishi;

• eskirgan dasturiy ta’minot yoki uni yangilash imkoniyati;

  
  

• apparat bazasining eskirmaganligi yoki uni almashtirish imkoniyati;

  
  

7. Madaniy-ma’rifiy tadbirlarning turli shakllari (ekskursiya, ma’ruza, konsultatsiya, ilmiy oʻqishlar (biennal-taqdimot, konferensiyalar, sessiyalar), klub (toʻgarak, studiya), tanlov (olimpiada, viktorina), yigʻilishlar uchun materiallar tayyorlashga imkon berish. qiziqarli odam bilan kontsert (adabiy kecha, teatr tomoshasi, kinoshou), bayram, tarixiy oʻyin, sayohat koʻrgazmalari, interfaol koʻrgazmalar (ekskursiyalarni talab qilmaydigan), mahorat darslari, kvestlar va boshqalar;

• muzey tomoshabinlari bilan ishlashning turli xil oʻquv vazifalari va usullarini amalga oshirish imkonini yaratish.

  
  

Muzey pedagogikasi fan sifatida shakllanishning uzoq yoʻlini bosib oʻtdi, u tegishli fanlar, madaniyat va texnologiyaning soʻnggi yutuqlari bilan toʻldiriladi va takomillashtirildi. Bugungi kunda yosh avlodni ham, katta yoshdagi aholini ham madaniy merosni, jumladan, muzeylar bilan yaqindan tanishtirish uchun axborot texnologiyalarining afzalliklaridan foydalanish muhim ahamiyatga ega. Shu bois, kompyuter texnologiyalarining inson hayotiga kiritilishi bilan muzey maydoni ham zamonaviy va dolzarb boʻlib qolishga intiladi. Muzey pedagogik jarayonida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish, shubhasiz, voqelikni, idrokni, shuningdek, talabalarni oʻqitish usullari, vositalari va shakllarini toʻldiradigan va kengaytiruvchi progressiv hodisadir. Muzey pedagogikasida axborot texnologiyalari imkoniyatlarini joriy etish va ulardan foydalanishning ahamiyati va zarurligi shubhasizdir. Axborot vositalarining imkoniyatlari juda keng: bu nafaqat bilish vositasi boʻlib, uning yordamida yangi material oʻzlashtiriladi, virtual muzey boʻylab sayohat qilib, noyob san’at asarlarini koʻrish imkoniyati mavjud. Texnologiyaning rivojlanishi kompyuterni klassik ijodkorlik vositalari bilan bir qatorga qoʻyadi, ularning koʻlamini sezilarli darajada kengaytiradi. Axborot texnologiyalarining imkoniyatlari tasviriy san’atning deyarli barcha texnika va materiallarini oʻzida mujassam etgan boʻlib, ularni oʻziga xos va ilgari noma’lum boʻlgan media-art turlari (3D grafika, tarmoq san’ati, videoart va boshqalar) bilan toʻldiradi.