O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi kurbanova s. Yu

Virusologiyada qo‘llaniladigan tekshiruv usullari. 
D.I. Ivanovskiy chinni sham filtrlarni qo‘llab viruslar olamini kashf qildi. 
Elektron mikroskopni kashf qilinishi, viruslarni ko‘rish, ularning ultra strukturalarini 
o‘rganishni ochib berdi. Gradient zichliklarda o‘ta tez ultra sentrifugalarni qo‘llash 

---

57 
orqali viruslarning tozalangan preparatlarini olish imkoniyatini va ularning kimyoviy 
tarkibini o‘rganishga olib keldi. Virusologiya fanini rivojlanishidagi asosiy 
omillardan biri, viruslarning o‘stirib olish usullarini ishlab chiqilganligi hisoblanadi. 
Viruslar obligat parazitlar bo‘lib, faqat tirik hujayralardagina ko‘paya olishi mumkin. 
Viruslar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasalliklar diagnostikasida zamonoviy 
usullar bilan bir qatorda sinalgan turli xil viruslogik tekshirish usullari qo‘llaniladi: 
- elektron mikroskopiya usuli; 
- sitoskopik, immunoflyuorissent usullar; 
- hujayra kulturalarida viruslarni o‘stirish va ajratib olish; 
- rivojlanayotgan tovuq embirionida viruslarni o‘stirish va ajratib olish; 
- gemagglyutinatsiya reaksiyasi yordamida viruslarni aniqlash; 
- serologik reaksiyalar, an’anaviy serologik reaksiyalar (KBR, PR, NR) bilan bir 
qatorda zamonaviy (IFA, RIU, immunbloting) usullar; 
- molekulyar-genetik tekshirish usullari- molekulyar gibridizatsiya (MG) va 
polimeraza zanjirli reaksiya (PZR).
 
Asosan viruslarni laboratoriya sharoitida ajratib olishda quyidagi usullardan 
foydalaniladi: sezgir laboratoriya hayvonlarga yuqtirish, rivojlanuvchi tovuq 
embrionida va hujayra kulturasida o‘stirish. 
Viruslarni undirib olishda hujayra kulturalari muhim ahamiyatga egadir.
Hujayra kulturasi - sun’iy sharoitda o‘sish va ko‘payish qobiliyatiga ega 
bo‘lgan, odam va hayvonlarning to‘qima hujayralaridir. 
Hujayra kulturalarini olish, qo‘llashda 4 ta muhim bo‘lgan muommalarni hal 
qilishga to‘g‘ri keladi, bularga kiradi: 
1. Bir-biridan chegaralanib yotgan, miqdoriy jihatdan etarli hujayralarni olish. 
2. Bu hujayralarni saqlash va ko‘payishini ta’minlovchi oziq muhitlarni qo‘llash. 
3
. 
Hujayra kulturalarida bakteriyalarning ko‘payib ketmasligi uchun chora 
tadbirlar qo‘llash. 
4. Viruslarni hujayra kulturalarida ko‘payotganligini (indikatsiya) aniqlash va 
ularni bir-birdan (identifikatsiya) saralash. 

---

58