O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

1.2. Kompleks sonning geometrik tasviri
H ar qanday z=a+ib kompleks sonni 0ху tekislikda koordinatalari а va b bo‟lgan А (а,b) nuqta shaklida tasvirlash mumkin. Aksincha, 0ху tekislikdagi har qanday А(а,b) nuqtaga z=a+ib kompleks son mos keladi. Kompleks sonlar tasvirlanadigan tekislik z kompleks o‟zgaruvchining tekisligi deyiladi va tekislikka doiracha ichiga z qo‟yiladi. (134-chizma)
Shunday qilib kompleks sonning geometrik tasviri
tekislikning nuqtasidan iborat ekan. 0х o‟q haqiqiy o‟q, 0у o‟q mavhum o‟q deb ataladi. 1-chizma.
Shunday qilib, kompleks sonning geometrik tasviri tekislikdagi nuqtadan yoki vektordan iborat ekan.
Kompleks sonni geometrik shaklidan va yuqoridagi ta‟riflardan foydalanib quyidagi fikrlarni keltirishimiz mumkin. Sof mavhum sonlar, z=0+ib mavhum o‟qda, haqiqiy sonlar z=a haqiqiy o‟qda belgilanadi. O‟zaro qo‟shma z=a+ib va z=a-ib kompleks sonlar, haqiqiy sonlar o‟qiga nisbatan simmetrik joylashgan bo‟ladi. Qarama qarshi kompleks sonlar koordinata boshiga nisbatan simmetrik joylashgan bo‟ladi.

1.3. Kompleks sonning trigonometrik shakli.
Koordinatalar boshini qutb, 0х o‟qning musbat yo‟nalishini qutb o‟qi deb kompleks tekislikda qutb koordinatalar sistemasini kiritamiz. _ va r А(а,b) nuqtaning qutb koordinatalari bo‟lsin. А nuqtaning qutb radiusi r, ya„ni А nuqtadan qutbgacha bo‟lgan masofa z=a+bi kompleks sonning moduli deyiladi va |z| kabi belgilanadi. А nuqtaning qutb burchagi _ ni z kompleks sonning argumenti deyiladi va Аrgz kabi belgilanadi. Dekart va qutb koordinatalari orasidagi bog‟lanish а=rcos_, b=rsin_ ni hisobga olib z=a+bi=rcos_+irsin_ yoki z=r(cos_+isin_)
(1) tenglikka ega bo‟lamiz.
Bu tenglikning o‟ng tomonidagi ifoda z=a+bi kompleks sonning trigonometrik shakldagi yozuvi deb ataladi.
Qutb burchagi _=arctg ^b kabi topilishi ma„lum. _=arctg ^b argumentni a a
hisoblashda z kompleks sonning koordinatalar tekisligining qaysi choragida yotishini
hisobga olish kerak, chunki arctg ^b qiymatga _ argumentning ikkita qiymatlari mos a
keladi. Shuning uchun
 b
_arctg a , agar а  0, b  0 bo'lsa,
_
 b
 arg z  arctg , agar а  0, b ista lg an son bo'lsa,
a
_
 b
_2 arctg , agar а  0, b  0 bo'lsa.
_ a
tenglikdan foydalanish kerak. Masalan,
arg(1+i)= arctg1=^ , chunki а=1>0, b=1>0, 4
arg(-1+i)=_+arctg(-1)=_-^= ^3 , chunki а=-1<0, b=1>0,
4 4
arg(-1-i)= _+arctg1= ^5, chunki а=-1<0, b=-1<0, 4
arg(1-i)= 2_+ arctg(-1)=2_-^= ^7, chunki а=1>0, b=-1<0.
4 4
Kompleks sonning z=a+bi ko‟rinishdagi yozuvi kompleks sonning algebraik shakli deyiladi.
Kompleks son vektor shaklida tasvirlanganda haqiqiy songa 0х o‟qda yotuvchi vektor, sof mavhum songa 0у o‟qda yotuvchi vektor mos keladi.


1-misol. z=a+bi va z =a-ib qo‟shma kompleks sonlar bir xil modullarga ega va argumentlarining absolyut qiymatlari teng, ishoralari qarama-qarshi ekanligini ko‟rsating. Yechish. 2-chizmadan |z|=r= _а² _b² va | z |=r= _а² _b² ekani, ya'ni |z|=| z | va argz= -arg z ekani kelib chiqadi.
Izoh: Har qanday haqiqiy А sonni ham trigonometrik shaklda yozish mumkin, ya‟ni А>0 bo‟lsa, А=А(coso+isino), (2)
A<0 bo‟lsa, A=|A|(cos_+isin_)
tengliklar o‟rinlidir.

2-chizma. 3-chizma.