O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi r. Mavlonova, O. To‘rayeva
Yüklə 465,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
| M. P. Podlastniy
. Yangiliklar kiritish mazmuni va yo‘nalishlari (ish- lamasi).
70 Pedagogik tizim boshqaruvining birlashtiruvchi hamma tarkibiy qismlari nisbatan mustaqil qism hisoblanadi, chunki ular o‘z maqsad va tuzilishlariga egadirlar. Pedagogik tizimning tashkil etuvchi tarkibiy qismini ko‘pincha alohida protsessual omillar birligi sifatida o‘quv- tarbiya jarayonining texnologiyasi tashkil etadi. Bunday yondashish pedagogik tizimda ko‘zlangan maqsadga erishishni ta’minlaydigan mustahkam tashkiliy-texnologik majmua yara- tadi. Shuni ta’kidlash kerakki, pedagogik tizim har doim texnologik xususiyatga ega. Pedagogik tizimni ana shu belgi bo‘yicha tarkibiy qismlar ixtiyoriy „to‘plamidan“ ajratib olish oson. Òexnologiya — bu qat’iy tashkiliy mantiqqa bo‘ysunuvchi imkoniyatlarni belgilovchi tizimning ichki sifatidir. Shu bilan birga, topshiriqni baholash darajasining o‘zidayoq texnolog ma’lum jarayonlar hamda hodisalar mexanizmi va aniq taf- silotlariga tayanadi. Ma’lum jarayonlardan muvaffaqiyat ifodasining dalili sifatida foydalaniladi, turfa hodisalar natijalari esa yangi sabab va formula manbalari sifatida amalga oshiriladi. Maqsad Mos kelishi Natija Pedagog Boshqaruv Ta’lim berish Texnologiya Mazmun
Uslub, shakl Vosita
O‘quv texnologiyalarini loyihalashtirish metodik tajriba- larni umumlashtirishdan farqli—„mumkin emas“ degan xulosani bermaydi. Òexnolog uchun bu faqatgina vaqt va harakatlar masalasidir. Òexnolog faqatgina puxta tekshirib ko‘rilgan, asoslangan, shubha qilinmaydigan dalillarga asoslanadi. Òexnolog tajribalar o‘tkazmay, aniq ko‘zlangan natijalar bilan ish olib boradi. Òexnologiyaning asosiy vazifasi aniq kafolatlangan natija olishdir. Asosiy omilni tushunish qolgan hamma o‘zaro aloqador elementlar tizimi tartibining mazmunini ochib beradi. Òexno- g g
g g g g g g g g
71 logiyada hech bir qismni olib tashlab bo‘lmaydi, u yerda ortiqchasi bo‘lmaydi, bo‘lishi ham mumkin emas. Har doim, ayniqsa, aniq fanlar yo‘nalishi vakillari orasida pedagoglarni „amorf“ xarakterlari uchun koyib turuvchilar topiladi va ular har galgidek PÒ modellarini reviziya qilish va modernizatsiyalashdan boshlaydilar. PÒ ning har bir aniq modifikatsiyasi ko‘zlangan natijaga erishish uchun aniq xususiyatga va imkoniyatlarga ega. Bu imkoniyatlar tizimning aniq xususiyatlari bilan mus- tahkam belgilab qo‘yilgan. Biz ta’lim-tarbiyadan ko‘zlangan daraja va sifatga erishmoqchi bo‘lsak, unda shunga mos PÒ haqida o‘ylab qo‘yishimiz kerak, uning ishlashi pedagogik jarayonning kerakli yo‘nalishi va intensivligini ta’minlaydi. Buning natijasida, o‘quv-tarbiyaviy jarayonning yanada yuqoriroq samaradorligi har doim pedagogik tizimni takomil- lashtirish oqibatlaridir. Bu juda murakkab muammo bo‘lib, uni ishlab chiqishga dunyo fani endi kirishmoqda. Hozirgi umumiy ko‘rinishga juda ko‘p ko‘rinishli ko‘rsatkich „xara- jat“ va natijalarni to‘plash mumkin bo‘lmoqda va bunda muammoli foydalilikni aniqlash maqsadida iqtisodiy nuqtayi nazarga o‘tkazish kerak bo‘ladi. Initsiativ va subyektiv baho- larni noto‘g‘ri deyish oson, lekin bu yerda vaziyatdan chiqish faqatgina fikrlarni to‘plashdan iborat bo‘lmoqda. Har qanday PÒ ning maksimal umumiy samarasi tarbiyachilar uchun mumkin bo‘lib tuyulgan, ilgari erishilgan darajadan pastroq bo‘lmasa, ko‘zlangan maqsadga 100% to‘la erishilgan hisoblanadi. Yana bir bor PÒ tuzilishiga nazar tashlaylik: u „yomon“ va „yaxshi“ bo‘lsa-da, PÒ uchun birdir. Uni o‘qituvchi va o‘quvchilar munosabatigacha soddalashtiramiz. Bu munosa- batlar o‘rganilganda umumiy xulosa ma’lum — deyarli 50% o‘qituvchiga, 50% esa o‘quvchiga bog‘liq. Bundan kelib chi- qadiki, masalan, eng yomon PÒning samaradorligi, aytaylik, o‘qituvchi hech qanday harakatlarni amalga oshirmagan holda, ammo tizim ishlasa, 50% dan kam bo‘lmaydi. An’a- naviy pedagogik tizimning foydali harakat koeffitsiyenti 60% dan oshmaydi, deb hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich maktab tarbiyalanuvchilarining faqatgina yarmidan kami, ko‘prog‘i esa dasturni to‘la egallashga erisha oladi degan fikrni bildiradi. 72 Yana bir muhim fikr: tizimning umumiy nazariyasidan ma’lumki, tizimni birdaniga bir necha parametrlar bo‘yicha yaxshilash mumkin emas. Òo‘g‘ri yo‘l — yangilikni asta-sekin uning foydaliligiga ishonch hosil qilib, har tomonlama tekshirib ko‘rib, keyingi ishlarni o‘ylab kiritishdan iborat. Òaj- ribalar shuni ko‘rsatadiki, har bir yaratilgan yangilik ol- diniga, albatta, ilgarigisidan ham yomon ishlaydi. Chunki o‘rganish va moslashish sustkashlikni yengishi kerak. Pedagogik tizimni takomillashtirishning asosiy yo‘llari ikkita: intensiv va ekstensiv. Intensiv rivojlanish PÒ ni ichki imko- niyatlar hisobiga, ekstensiv yo‘l esa yangi vositalar, asbob- uskuna texnologiyalari hisobiga takomillashtirishni ko‘zda tutadi. PÒ ning intensiv rivojlanish imkoniyatlari tugagan deb hisoblanadi: maktabning mavjudligi ming yilliklar davomida hamma yo‘llarni sinab ko‘rib bo‘lgan, hozirgi pedagoglar takrorlash tarbiya mazmuni va vazifasi, mantiqiy chuqur esga olish, uning birlamchi asoslarini chuqur tushunib borishdan iborat, deb hisoblaydilar. G‘arb maktablari oddiy va sodda yo‘l bilan pedagogik mah- sulotni yangi axborot texnologiyalari orqali vaqtni turli o‘quv faoliyatlariga taqsimlash, sinfdagi ishlarni differensiatsiyalash va individuallashtirish hisobiga rivojlanib bormoqda. Shu bilan pedagogik mahsulot sifati yaxshilanmoqda, lekin ko‘pchilik mustaqil ekspertlar bunga ishonchsizlik bildirmoqdalar. Bu holat- dan chiqish yo‘li „èíòåãðèðîâàííûå èííîâàöèè“ (yangi- liklarni jamlash) deb anglanuvchi, intensiv va ekstensiv yo‘l- larni birlashtirishga imkon beruvchi PÒ rivojlanishi hisoblanadi. Bu PÒ ning foydalanilmagan imkoniyatlarini chuqur o‘rga- nishni talab qiladi, ular turli ko‘rinishdagi, turli xarakterdagi, turli darajadagi pedagogik tizim va ularni tashkil etuvchilardir. Bo‘sh joylarini yangi texnologiyalar bilan mustahkamlab, PÒ ning umumiy samarasini yaxshilashga urinsa bo‘ladi. Bunday yondashishda innovatsiya o‘ylab topilgan „tashqi“ chora-tadbir bo‘lib ko‘rinmaydi, balki chuqur mazmundagi talab va tizimni bilish hisoblanadi. Agar innovatsion talablarga shunday nuqtayi nazar bilan qaralsa, ularda deyarli yangi jihatlar yo‘qdek tuyuladi. Jum- ladan, eski muammolarni hal etish uchun yangi „retsept“lar ham yo‘q. Umuman olganda, innovatsion g‘oyalarga insoniyat taraqqiyoti jarayoni haqidagi yangi bilimlarga asoslangan
73 pedagogik muammolarni hal qilishda ilgari qo‘llanilmagan nazariy yondashuvlar, aniq amaliy texnologiyalardan olingan yuqori natijalarni kiritishga majburmiz. Pedagogika fanida berilgan g‘oyalarning ishlanganlik darajasini muvofiqlik jihatlari bo‘yicha umumiy va qisman innovatsion loyihalar miqdoriga, shuningdek, pedagogik amaliyotda ulardan foydalanishning tahliliy, umumiy peda- gogik innovatsiyalariga kiritish imkonini berdi: 1. Pedagogik fan tizimi va pedagogik amaliyotning yangi bo‘lmagan, biroq doimiy dolzarb va o‘zida o‘quv-tarbiya jarayonini optimallashtirishning umumiy g‘oyalari va amaliy texnologiyalarini o‘zida mujassam qilgan. 2. Insonparvarlik pedagogikasiga barcha nazariy qoidalar va amaliy texnologiyalarning yig‘indisi jamlangan. 3. Pedagogik jarayonlarni tashkil etish va boshqarish yangi g‘oyaviy yondashuvga asoslangan. 4. Axborotlashtirish ommaviy kommunikatsiyalashning yangi g‘oyalari va vositalarini qo‘llashga asoslangan texno- logiyalar innovatsion texnologiyalar hisoblanadi. Pedagogik tizimdagi innovatsion tuzilmalarning bosh yo‘nalishlari quyidagilar: — yaxlit pedagogik tizim; — o‘quv yurti; — pedagogika nazariyasi; — o‘qituvchi; — o‘quvchilar; — pedagogik texnologiyalar; — mazmun; — shakl, metod va vositalar; — boshqaruv; — maqsad va natijalardan iborat. Òizimosti tuzilmalarining teranligi bo‘yicha innovatsion yangi kiritmalarning mohiyati, sifati va maqsadga muvofiqligi haqida muayyan pedagogik xulosa qilish mumkin.
Yüklə 465,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|