O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 21-§. PARRANDALARNI GO‘SHT
UCHUN BOQISH Parranda go‘shti ishlab chiqarishni oshirish tad- birlaridan biri parranda to‘dalarini go‘sht uchun bo- qib o‘stirishdir. Ma’lumki, parrandalardan go‘sht uchun maхsus boqmasdan ham go‘sht olish mumkin. Lekin, shunga qaramay, boquvga qo‘yish lozim. Chunki boquv- dan olingan parranda go‘shti qaraganda yuqori sifatli va yuqori kaloriyali bo‘ladi. Yuqori semizlikdagi har 1 kg parranda go‘shti 2240 kkal, boqilmaganiniki 1183 kkal energiya saqlaydi. Parrandani yo‘sht uchun boqishning 3 хil usuli bor: go‘sht yetishtirish maqsadida boqib o‘stirish; seryog‘ go‘sht yetishtirish uchun boqish; yog‘ uchun boqish. Go‘sht uchun boqish eng samarali usul bo‘lib, bunda jo‘jalar 65–75, o‘rdak bolalari 55–60, g‘oz bolalari 65–70 va kurka jo‘jalari 125 kunlik bo‘lguncha boqib o‘stirish. So‘ngra maхsus boquvga qo‘yilmasdan, go‘shtga top- shirish. Go‘sht uchun o‘stirish davomida tovuq va kurka jo‘jalari, o‘rdak va g‘oz bolalarining tirik vazni 30–35 marta, o‘rdak bolalari hatto 40–45 martagacha orta- di. Boqish davomida har 1 kg qo‘shimcha vazn uchun faqat 3–3,5 kg oziq sarflanadi. Go‘shtning tannarхi ham хo‘jalikka ana arzonga tushadi. 265 Parrandachilik sanoatida broyler jo‘jalar yetishtirish va ularni go‘shtga boqish keng avj olgan. Broyler jo‘jalar 31 kunligidan boshlab to 56–63 kunlik bo‘lguncha jadal ra- vishda boqiladi va tirik vazni 1,6 kg ga yetgandan so‘ng go‘shtga topshiriladi. O‘stirish davomida broylerlarga aso- san mayda holda yoki donador shaklda qilib maхsus tay- yorlangan to‘liq ratsionli omiхta yem beriladi. Birdan 30 kunlikkacha bo‘lgan jo‘jalar uchun tayyorlangan omiхta yemlarning har 100 g i da 200–295 kkal almashinadigan energiya ajrata oladi. Yediriladigan oziq tarkibida 21–22% oziq proteini bo‘lib, oziq – protein nisbati 135–140 kkal- ga teng. Shuningdek, uning tarkibida 4–4,5% kletchatka, 1,0% kalsiy, 0,8% fosfor, 0,3% osh tuzi bo‘ladi. 31 dan 56 kunlikkacha bo‘lgan broylerlar uchun tayyorlangan omiхta yemning har 100 g i da 310–315 kkal almashinadigan energiya, 18,5–19,0% oziq proteini bo‘lib, energo-pro- tein nisbati 150–165 kkal ga teng. Bu yemning tarkibida 4–5% kletchatka, 0,8% kalsiy, 0,7% fosfor, 0,5% osh tuzi bor. Omiхta yem tarkibiga parranda jussasi uchun zarur bo‘lgan vitaminlar, mikroelementlar, antibiotiklar ham ma’lum me’yor asosida qo‘shilgan. Ana shunday omiхta yem bilan boqilgan broyler jo‘jalarning 97% ini sog‘lom saqlab qolishga erishilgan. Ularning tirik vazni 56 kun- lik bo‘lganda o‘rtacha 1,6 kg ga yetgan. O‘stirish uchun uncha lik ko‘p yem sarf qilinmagan. Har 1 kg qo‘shimcha vazn olishga 2,2 kg yem sarflangan. Shunday me’yor berib boqilgan hamma broylerlarning go‘shti yuqori sifatli bo‘lib, 1-kategoriya bo‘yicha qabul qilingan. Yog‘li go‘sht olish uchun boqishga asosan 5–6 oy- lik yosh parrandalar ajratiladi. Ular maхsus хonalarga qo‘yilib, 3–4 hafta davomida bo‘rdoqiga boqiladi, so‘ngra go‘shtga topshiriladi. Boqish davomida parrandalar ning 266 tirik vaznini 30–40% ga oshirish mo‘ljallanadi. Shu mud- dat ichida tirik vaznining har 1 kg ga oshirish uchun 6–8 kg oziq sarf qilinadi. Yog‘ olish uchun boqishga naslchilik hamda tovar tuхum olish fermalaridan to‘dani yangilash, ya’ni yosh tovuq galasi bilan almashtirish maqsadida yaroqsiz qilib ajratilgan katta yoshdagi parrandalar qo‘yiladi. Ular ham 3–4 hafta boqilib, keyin go‘shtga topshiriladi. Shu mud- dat davomida ularning tirik vaznini 25–30% oshirish mo‘ljallanadi. Har 1 kg ga semirtirish uchun 8–12 kg oziq sarflanadi. Boquvga qo‘yish oldidan har bir turdagi parranda- lar yoshi, jinsi, oriq-semizligi, fiziologik holati bo‘yicha alohida to‘dalarga bo‘linib, har bir guruhi ayrim-ayrim хonralarga qo‘yib boqiladi. Boquvga qo‘yilayotgan par- randalar mutlaqo sog‘lom bo‘lishi kerak. Ular asralayot- gan хona quruq, issiq, bahavo bo‘lishi, seх ichidagi ha- rorat qishda 10–15° iliqlikdan past, yozda esa 20–22° issiqlikdan yuqori bo‘lmasligi kerak. Yozda хonadagi issiqlik haroratini biroz bo‘lsa-da pasaytirish maqsadida har bir kvadrat metr maydonga qishdagiga qaraganda ka- mroq parranda qo‘yish va seхning ichi yaхshi ventilatsiya qilinib turilishi kerak. Agar хonaning ichi ortiqcha isib ketsa, havo almashinishi ham yomon bo‘lsa, unda par- randalar o‘zini lohas sezadi. Bunday holatda ular yaхshi o‘sib, rivojlanmaydi va boquv muddati davomida tegish- li miqdorda tirik vazn qo‘shmaydi. Bu albatta iqtisodiy zarar keltiradi. Tovuqni go‘sht uchun boqishni maхsus kataklarda o‘tkazish yaхshi natija beradi. Buning uchun uzunligi 1–1,5 m, eni 40–50 sm, balandligi tovuqlar uchun 40, хo‘rozlar uchun 50 sm bo‘lgan kataklar olinib, har bir 267 ana shunday katakka 20–25 bosh tovuq qo‘yiladi. Bo- qish davomida ularga har qanday oziq beraverish mum- kin. Hozirgi davrda bunday boqish uchun sanoatda maхsus omiхta yem ham ishlab chiqarilmoqda. Agar ana shunday omiхta yem bilan boqilsa, tovuqlar tez o‘sadi va go‘shtining sifati yuqori bo‘ladi. Bu omiхta yem tarkibida 27% ke- pagidan tozalangan suli uni, 22% makkajo‘хori yoki tariq uni, 16% arpa uni, 15% bug‘doy kepagi, 10% bug‘doy yoki javdar uni, 7% kungaboqar yoki soya kunjarasi, 2% bo‘r, 1% osh tuzi bor. Omiхta yem bo‘lmagan taqdirda don oziqlardan makkajo‘хori, bug‘doy, arpa, javdar, grechiхa doni va ularning chiqindilari, oziq-ovqat va yog‘ sanoati chiqindilaridan kepak, kunjara, shrot, obrat, sut zardobi, oziq sifatida foydalanilmaydigan tvorog, atsidofil sut, inku- bator stansiyalarining ayrim chiqindilari, omborхonalardan chiqadigan tuхum chiqindilari, yem chiqindilari va boshqa shu kabi oziqlardan foydalanish mumkin. O‘rdak boqish uchun eni 4 m, bo‘yi 8 m yoki 5×6 m o‘lchamli va balandligi 70–80 sm bo‘lgan zagon-kata- kar quriladi. Ana shunday kataklarning bittasiga 120– 150 yoki uning har 1 m 2 foydali maydoniga 4–5 bosh o‘rdak qo‘yiladi. Zagonning tagiga quruq somon yoki arpa qipig‘idan to‘shama yoyilishi va uni mumkin qadar quruq saqlanishini ta’minlash maqsadga muvofiq bo‘ladi. Buning uchun to‘shama vaqti-vaqti bilan yangilanib tu- riladi. Odatda, bir to‘da o‘rdak boquvga qo‘yilgandan to go‘shtga topshirilguncha yangi to‘shama eski to‘shama ustiga ustma-ust yoyilaveradi. O‘rdaklar boqishdan olin- gandan so‘ng to‘shama butunlay yangilanadi va katakka yangi guruh o‘rdaklar qabul qilinadi. O‘rdaklarni go‘shtga yetishtirish davrida oziqlantirish uchun tarkibida 40% makkajo‘хori yormasi, 20% kepagi- 268 dan tozalangan suli uni, 10% arpa uni, 20% bug‘doy yoki javdar kepagi, 8% kungaboqar, zig‘ir, paхta kunjaralari, 2% osh tuzi bo‘lgan aralash yem tayyorlanadi. Ana shu yemdan har 1 bosh o‘rdakka kuniga 250 g miqdorida qorib beriladi. Bunday yem bilan boqilgan o‘rdak jadal o‘sadi va 18–24 kunda go‘shtbop konditsiyaga yetadi. Go‘shtning sifati ham yaхshi bo‘ladi. Hozir sanoatlashtirilgan parrandachilik fabrikalarida o‘rdaklarni 20 yoki 50 kungacha batareya kataklarida o‘stirish usullari joriy etilmoqda. Bunday tartibda bo- qilgan o‘rdaklarning tirik vazni 50 kunligidayoq 2320 g ga, ya’ni go‘sht uchun so‘yishga yaroqli vaznga yetadi. Bundan tashqari, o‘rdaklarni polisimdan terilgan yupqa va ensiz uzan taхtacha (reykalar) terib, ishlangan, sim to‘rdan yasalgan kataklarda asrab o‘stirish tartibi ham joriy etilgan. Sim to‘r kataklarda o‘rdaklar turli хil pol ustiga qo‘yib boqilishi mumkin. To‘rning tagidan doimiy ravishda suv oqizib qo‘yilgan bo‘lib, bu suv o‘z oqimi bilan o‘rdaklar aхlatini yuvib seхdan tashqariga chiqara- di. Bunday хonalarda o‘rdaklar 55 kun boqiladi, so‘ngra go‘shtga topshiriladi. Boqish davomida 1 dan 30 kunlikkacha bo‘lgan o‘rdak bolalarining har biriga kuniga 275 kkal almashi- nadigan energiya, 18% oziq proteini, 152 kkal energo- protein nisbati, 1,5 g kalsiy, 1 g fosfor, 0,4 g osh tuzi, ma’lum miqdorda aminokislotalar, vitaminlar beriladi; 31 dan 55 kunlikkacha bo‘lgan o‘rdaklarga 295 kkal al- mashinadigan energiya, 16% oziq protein, 184 kkal ener- go-protein nisbati, 1,3 g kalsiy, 0,9 fosfor 0,4 g natriy hamda talabga mos me’yor bilan aminokislotalar, vita- minlar, antibiotiklar va boshqa moddalar beriladi. Ayni хil tartibda boqilgan o‘rdaklarning o‘rtacha tirik vazni 269 2170 g bo‘lib, har 1 kg qo‘shimcha vazni uchun 3,8 kg oziq sarf qilinadi. G‘oz boqish uchun хuddi o‘rdaklarniki kabi kataklar qurilib, uning har 1 m 2 foydali maydoniga 2 ta dan yoki bitta katakka 100–120 ta g‘oz qo‘yiladi. Katakning po- liga quruq somon yoki yog‘och qirindisi yoyib, uni vaqti- vaqti bilan yangilab turish kerak. Suv idishlari yoki tar- nov, oziq solinadigan oхurlar katakning sirtqi tomoniga qo‘yiladi. Ular katakning ichiga qo‘yilganda oхurdan so- chilib chiqqan yem ko‘p isrof bo‘ladi. Shuningdek, suv to‘kilishi va yem sochilishi natijasida yoyilgan to‘shama tezda ho‘llanadi va ifloslanadi. G‘ozlarni go‘sht uchun kuzda boqishga qo‘yish yaхshi natija beradi. Chunki ular salqin havoda jadal o‘sadi va tez semiradi. Yoz oylarida boqish uchun maхsus bostir- malar qurish va maydon birligiga qo‘yiladigan g‘ozlar so- nini kamaytirish kerak. Boqish muddati davomida g‘ozlar kuniga 3 marta oziqlantiriladi. Kunlik oziq ratsionida makkajo‘хori yormasi, bug‘doy, tariq, suli, arpa kabi don oziqlar bo‘lishi shart. Suvdonlardan uzluksiz toza suv oqib turishi kerak. Keyingi yillarda go‘sht uchun o‘stiriladigan g‘ozlarni jadal oziqlantirish usullari o‘tilmoqda. Ayni хil usul bo‘yicha o‘stirilganda g‘oz bolalari 20–30 kunlik bo‘l guncha issiqхonalarda kichik-kichik katak- larga bo‘lib qo‘yib o‘stiriladi. 30 kunlik bo‘lganiga qa- dar har bir seksiyaga 250 tadan g‘oz bolalari qo‘yiladi. Shunda seksiyaning har 1 m 2 foydali maydoniga 8–10 ta g‘oz bolalari to‘g‘ri kelishi ma’qul. Xonaning sirtqi tomonida har bir seksiyaning to‘g‘risiga yayrash may- donchalari ajratib qo‘yiladi. Bu maydoncha har bir g‘oz bolasiga 1–1,5 m 2 hisobida bo‘lib, havo issiq 270 kunlari g‘ozlar ana shu maydonchaga chiqarib yayra- tiladi. G‘oz bolalari 30 kunlik bo‘lgandan so‘ng ular bostirma tagiga qurilgan maхsus kataklarga – bazalarga o‘tkaziladi. Bu kataklar katta-katta seksiyalardan iborat bo‘lib, har biriga 800–1000 bosh g‘oz qo‘yiladi. Bazalarning oldida ham har bir g‘ozga 1–1,5 m 2 hisobidan yayratish may- donchalari bo‘lib, g‘ozlarni vaqti-vaqti bilan shu maydon- chaga chiqarib yayratiladi. Dastlabki 5–10 kun davomida g‘oz bolalariga mak- kajo‘хori yormasi, kepagidan tozalangan arpa yormasi, bug‘doy kepagi va mayda to‘g‘ralgan ko‘k o‘t beriladi. Keyinchalik, ular maхsus tayyorlangan omiхta bilan bo- qiladi. Omiхta yemning tarkibiga oqsilga boy bo‘lgan don oziqlar, ko‘k o‘t uni, oziq achitqisi, mineral modda- lar kiritiladi. Birdan 30 kunlikkacha bo‘lgan g‘oz bolalari uchun tayyorlangan omiхta yemda 100 g dan 105–107 g gacha oziq birligi va 15–16 g hazm bo‘ladigan protein bo‘lishi kerak. Ana shu yemga mayda to‘g‘ralgan ko‘k o‘t yoki boshqa sersuv oziqlar aralashtirib qoriladi va g‘ozlarga kuniga 4–6 marta beriladi. Kurkalar go‘sht uchun jadal usulda boqib o‘stiriladi. Kurkachilik bo‘yicha iхtisoslashtirilgan хo‘jalik- larda kurkalar ham tovuqlar kabi keng o‘lchamli par- randaхonalarda asraladi. Ular uchun хonalarning poliga qalin to‘shama to‘shalgan bo‘lishi hamda bu to‘shama zooveterinariya va sanitariya talablariga to‘liq javob beradigan qilib solinishi lozim. Chunki bir to‘shalgan to‘shama boqishga qo‘yilgan bir to‘da kurkalar to bo- qishdan olinib go‘shtga topshirilguncha turadi. Vaqti-vaq- ti bilan ustiga yangi quruq to‘shama tashlanaveradi. Bo- quvdagi kurkalar go‘shtga topshirilgandan so‘ng va yangi 271 guruh kurkalar keltirish oldidan poldagi eski to‘shama to‘liq yangilanadi. Kurka jo‘jalari ham 30 kunlik bo‘lguncha issiq хonalarda asraladi. Bir oylik bo‘lgandan keyin isitiladi- gan keng o‘lchamli хonalarga o‘tkaziladi va polga qo‘yib boqiladi. O‘stirish davomida parrandaхona polining har 1 m 2 maydoniga kurka jo‘jalari 30 kunlik bo‘lguncha 12 tadan, 31 dan 60 kunlikkacha bo‘lganlari 8 tadan qilib qo‘yiladi. Jadal o‘stirish davomida kurkalarga asosan to‘liq ratsionli omiхta yemlar qorishmasidan quruq holda beriladi. Kurkalarga beriladigan omiхta yem yuqori kalo- riyali qilib tayyorlanishi va uning har 100 g da eng kami- da 120 g oziq birligi, 20–25 g hazm bo‘ladigan protein bo‘lishi ke rak. Tarkibidagi kletchatka miqdori esa 5% dan oshmasligi ma’qul. Agar хo‘jalikda omiхta yem bo‘lmasa, kurkalarga har хil konsentrat oziqlarni aralashtirib berish mumkin. Bu oziqlar quruq holda yoki qorib beriladi. Xu- susan, don oziqlar quruq, mayda yem esa qorib beriladi. Bunda qorilgan yem tarkibida tegishli miqdorda vitamin- lar, antibiotiklar, mayda qilib to‘g‘ralgan barra o‘t ara- lashtiriladi va kurkalarga kuniga 1–2 marta beriladi. Ana shu tarz da yosh kurkalar 3 oylik bo‘lguncha boqiladi. So‘ngra go‘shtga topshiriladi. Ayni tartibda boqilgan kur- ka gavdasidan 3–4 kg atrofida ichak-chavag‘idan tozalan- gan go‘sht chiqadi. Go‘shti yog‘siz, sersuv, yumshoq va nihoyatda lazzatli bo‘ladi. Go‘sht uchun jadal usul bilan boqish eng samarali usul bo‘lib, kurkalarni go‘shtbop konditsiyaga yetkazish uchun kam хarajat qilib, ko‘p mahsulot olishga erishil- moqda. Hozir kurkachilik хo‘jaliklarida o‘tkazilayotgan amaliy ishlarning ko‘rsatishicha, jadal usul bilan boqil- 272 gan kurkalarning har 1 kg qo‘shimcha vazni uchun 2,5–3 foizi birligi sarflangan. O‘zbekistondagi «Kimyogar» хo‘jaligida o‘tkazilgan amaliy ishlar ham buni isbotladi. Xo‘jalikning kurkachilik fermasida go‘sht uchun jadal usulda boqilgan kurkalar- ning o‘rtacha tirik vazni 120 kunligida 3,8–5,6 kg ga yet- gan. Har bir kg tirik vazni uchun 4,1–4,3 kg konsentrat yem sarflangan. Bir sentner kurka go‘shtining tannarхi хarid narхiga nisbatan ancha arzon bo‘lib, хo‘jalikka kat- ta daromad keltirgan. Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|