O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 10-§. MIKROELЕMЕNTLAR.
ANTIBIOTIKLAR Mikroelementlarga temir, mis, kobalt, ruх, molibden, yod, selen, marganes va boshqa shuning kabi elementlar kiradi. Ular tana jismida oz miqdorda bo‘lishiga qara- may, agar biror хili yetishmasa, jonzodning hayoti хavf ostida bo‘ladi, chunki mikroelementlar asosan fermentlar, gormonlar, vitaminlar kabi faol biologik birikmalarning tarkibiy qismiga kiradi. Ular o‘simlik, hayvon yoki odam vujudidagi, ya’ni umuman tirik tana jismidagi biologik va fiziologik jarayonlarni risoladagidek borishini ta’minlab turadi. Hayvonlarda mikroelementlarga ehtiyoj keskin sezil- maydi. Bordi-yu zarur bo‘lib turgan holda ham ehti- 159 yoj oziq tarkibidagi elementlar hisobiga qonadi. Ammo yaylov o‘simliklarining tarkibidagi mikroelementlar hamma hududda ham mollarning talabini qondira oladi deb bo‘lmaydi. Masalan, asosan qo‘y ko‘p boqiladigan yaylov o‘tlarida mis elementi yetishmaydi. Yaylovlarda- gi o‘simliklarning har bir kilogramm quruq moddasida faqat 3 mg atrofida mis elementi bor. Me’yor bo‘yicha esa chorva mollarining turiga qarab 5–20 mg talab qilinadi. Uning yetishmasligi natijasida shu yaylovlar- da boqilayotgan qo‘y va echkilar, qoramollar, ba’zan cho‘chqa va parrandalar falaj kasalligiga uchraydi. Bu kasallikning boshlanishida mol gavdasining orqa qismi zaiflashadi, so‘ngra oldingi va keyingi oyoqlari falaj bo‘lib qoladi. Ammo mollarning oziqqa ishtahasi va tana haroratida o‘zgarish ro‘y bermaydi. Keyinchalik, falaj kasalligining kuchayishi orqasida mollarning hazm qilish a’zolari ishdan chiqadi. Natijada mol oriqlaydi va nobud bo‘ladi. Ayrim hollarda mis elementi yetish- masligi sababli mollar qisir qoladi. Qo‘ylarning esa jun mahsuldorligi kamayadi. Qorako‘lchilikda ko‘proq qo‘zi terisining guli sifatsiz bo‘lib tushadi. Qo‘ylarni bunday kasalliklardan saqlash uchun har bosh qo‘yga 10 mg va qo‘zilarga 5 mg miqdorida mis kuporosi suvda eritib ichirilishi kerak. Qoramol tanasida mis elementi yetishmasa, ularda anemiya (qamqonlik kasali) kasalligi paydo bo‘ladi. Teri usti jun qoplami oqaradi. Oshqozonning ish faoliya- ti buziladi. Mollar qisir qoladi. Bunday holat ko‘proq O‘zbekiston Respublikasi Sirdaryo viloyatining Guliston tumani qoramolchilik хo‘jaliklarida uchraydi. Chunki shu tumandagi yaylov o‘simliklarida mis elementi juda kam. Demak, mazkur hududlarda qoramollarni ana shu kasal- 160 liklardan saqlash uchun ularga olti oy davomida har bir molga sutkasiga 50–60 mg mis kuporosini suvda eritib ichirish maqsadga muvofiq keladi. Yaylov o‘simliklari tarkibida (bir kilogramm quruq moddaning tarkibida) kobalt (B 12 vitamini) elementi 0,2 mg dan kam bo‘lsa, shu yaylovda boqilgan qoramol, qo‘y va echkilar kasallikka chalinadi. Xastalikning dast- labki davrida mollarning ishtahasi bo‘lmaydi. Oziq yemay qo‘yadi. Qoni kamayadi. Juni hurpayadi. Ba’zi joylaridagi juni to‘kiladi, mahsuldorligi keskin kamayadi. Kasallangan sigirlardan tug‘ilgan buzoq nimjon tug‘ma zaif bo‘ladi. Ular o‘sishdan qoladi va keyinchalik nobud bo‘ladi. O‘zbekiston yaylovlaridagi o‘tlar tarkibida kobalt yetar li miqdorda bor. Ammo bo‘g‘oz mollarga va olti oy- likkacha bo‘lgan buzoqlarga tabiiy o‘t tarkibidagi kobalt- ning o‘zi kamlik qiladi. Shuning uchun qoramolga 10–15, buzoqlarga 3–8, qo‘ylarga 2–3 va qo‘zilarga 1–2 mg, cho‘chqalarga ularning har 100 kg vazni hisobiga 3–6 mg kobalt хlorid, parrandalarga ularning har bir kilogramm ozig‘i hisobiga 2–3 mg kobalt karbonat berish tavsiya eti- ladi. Yuqorida qayd qilingan mikroelementlardan qoramol, qo‘y, echkilar, cho‘chqa va parrandalar uchun yod, ruх, marganes kabi elementlar ham oz miqdorda bo‘lsa-da, zarur. Agar shulardan birontasi yetishmay qolsa, chorva mollari, parrandalar albatta kasallikka chalinadi. Bu hol ularning mahsuldorligi pasayib ketishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun mollarga yoki parrandalarga ratsion tu- zishda ana shu elementlarning ratsionda yetarli miqdorda bo‘lishini hisobga olish kerak. |