O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

 
 
_________________________
Jami 100
Omiхta yemning tarkibiga kiritilayotgan ingridiyent-
larning hammasi ham tegishli yiriklikda qilib maydalani-
shi va g‘alvirdan o‘tkazilishi lozim. Agar bahor, yoz va 
kuz oylarida bo‘lsa, beda unining o‘rnini ko‘k holdagi 
beda bilan almashtirish choralarini ko‘rish kerak.

---

132
2-jadval
Parrandaning omiхta yemi uchun oziq modda va almashinadigan 
energiya me’yori (har 100 g quruq omiхta yemga)
Ko‘rsatkichlar
31 dan 80 
kunlikkacha 
bo‘lgan nasl-
dor jo‘jalar
111 dan 
150 kun-
likkacha 
bo‘lgan 
nasldor 
o‘rdaklar
Bir oyda 20 dona 
tuхum berayotgan 
tovuqlar
Batareya 
katak-
larida
Polda 
asral-
ganda
Almashinadigan 
energiya, kkal
275
250
280
250
Xom protein, %
18
13
17
26
Xom kletchatka, 
%
4–5
7–10
5–7
5–7
Mineral moddalar, %:
kalsiy
1,5
2,5
3,5
3,1
fosfor
0,8
1,0
1,3
1,1
natriy
0,5
0,5
0,5
0,5
Davomi
Ko‘rsatkichlar
121 dan 180 
kunlikka-
cha bo‘lgan 
jo‘jalar
Katta 
yoshli 
kurka-
lar
Kunlik o‘rdak 
bolalari
Katta 
yoshli 
o‘rdak
1–30 31–55
Almashinadigan 
energiya, kkal
270
280
275
295
265
Xom protein, %
14,5
16
18
16
16
Xom kletchatka, %
7–10
5–7
5
5–6
5–7
Mineral moddalar, %
kalsiy
1,7
2,5
1,4
1,5
1,9
fosfor
0,8
1,2
1,2
1,0
0,8
natriy
0,5
0,5
0,5
0,4
0,5

---

133
 3-jadval
Batar
eya 
kataklarida 
asralayotgan 
tuхum 
mahsuldorligi 
70% 
bo‘lgan
tovuqlar
 uchun 
tuzilgan 
to‘liq 
to‘yimli 
aralash 
yem
№
Ingridiyentlar
miqdori, 
g
almashina
-
digan 
ener
-
giya, 
kkal
хom protein, 
%
хom 
yog‘, 
%
хom 
kletchat
-
ka, 
%
Mineral 
moddalar
, mg
Ca
P
NaCl
1
Makkajo‘хori 
doni
41
139,30
3,81
1,75
0,9
16
123
12
2
Bug‘doy
20
58,30
2,74
0,22
0,60
8
94
22
3
Bug‘doy 
kepagi
5
9,14
0,79
0,21
0,45
6
56
10
4
Kungaboqar 
shroti
10
26,73
4,20
0,35
1,50
33
86
98
5
Baliq 
uni
5
13,98
3,07
0,22
–
400
320
135
6
Gidroliz 
achitq
isi
3,9
11,01
1,83
0,05
0,34
79
49
5
7
Barra 
beda 
uni
4
6,68
0,64
0,12
0,99
37
8
2
8
Chig‘anoq
5
19
9
Suyak 
uni
3,5
927
507
10
Osh 
tuzi
0,6
240
11
Teхnik 
yog‘
1,7
14,026
–
1,70
12
Trikalsiyfosfat
0,3
96,3
43,2
–
Jami:
Me’yor 
bo‘yicha 
kerak
Farqi
100 100 –
280,7 280
-
0,27
17,08
17
-
0,08
4,52
–
4,78 5–7
–
351
1
3500
-
11
1305
1300
-
5
524 500
-
5

---

134
Davomi
Ingridi
-
entlar
Aminokisllotalar
, mg
lizin
metio
-
nin
sistin
tripto
-
fan
ar
ginin
gistilin
leysin
izoley
-
sin
fe
-
nilanin
trionin
valin
1
11
9
78
41
33
189
78
410
189
189
148
189
2
78
42
40
36
140
58
188
11
8
138
78
120
3
28
9
11
9
48
19
47
32
27
21
38
4
138
101
63
59
357
88
260
169
201
151
214
5
273
89
58
31
206
70
246
169
138
138
178
6
138
36
26
10
95
44
142
99
86
81
126
7
36
6
–
12
23
12
57
33
19
4
36
8
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
9
10
11
12
Jami Me’yor Farqi
810 570 –140
361 320 –41
239 280
–20
190
170 –20
1068 910 –158
1360 360 –9
1350 1350
0
879 570 –259
6779 400 –379
665 450 –215
900 620 –280

---

135
Tovuqqa berilishi kerak bo‘lgan oziq me’yori belgi-
langach, ilovada keltirilgan 3-jadvaldan ko‘rib har bir 
хildagi oziqda qancha kaloriya energiya borligi, qancha 
хom protein, kletchatka, boshqa modda va elementlar 
borligi hisoblab topiladi. Ularning raqamda ifodalangan 
ko‘rsatkichlari jamlanib, yemning har 100 g ida qancha 
bo‘lishi topiladi. Bizning misolimizdagi tuхum qilayot-
gan tovuqlar uchun tuzilgan omiхta yemning har 100 g 
da 280,27 kkal almashinadigan energiya (3-jadval), 
17,08% хom protein, 4,78% хom kletchatka, 3511 mg 
kalsiy, 1305 mg fosfor, 524 mg osh tuzi bor. Bu esa 
talab qilinadigan me’yorga nisbatan faqat 0,27 kkal al-
mashinadigan energiyaga, 0,08% хom protein, 11 mg 
kalsiy, 5 kg fosfor va 25 mg osh tuziga ortiq, ya’ni 
tovuqning oziq modda va elementlarga talabi to‘liq 
qonadi.
6.2. Omiхta yem retseptidagi quruq oziqlarni ho‘l 
oziqlar bilan almashtirish
Parrandaga yilning bahor, yoz va kuz fasllarida 
ko‘proq ho‘l yoki qorilgan oziq beriladi. Shuningdek, 
ayrim хo‘jaliklarda tuхum qiladigan tovuqlarga kuniga 
2 marta (ertalab, tushda) qorilgan yem, kechki oziqlan-
tirishda esa butun holdagi don (arpa, bug‘doy yoki suli) 
beriladi. Har ikki holda parrandaga beriladigan sersuv 
oziqlarni 100 g quruq oziqqa tenglab olish lozim. Buning 
uchun yem tarkibi avval quruq oziqqa hisob qilib olinib, 
so‘ngra har 1 g quruq oziqqa qancha ho‘l oziq ekviva-
lentli ekani topiladi. Bu ko‘rsatkichni aniqlashda 4-jad-
valdan foydalanish mumkin. Agar jadvalda keltirilmagan 

---

136
oziq to‘g‘ri kelsa, uning ekvivalentini topishda quyidagi 
formuladan foydalanish kerak:
X
M
O
=
,
bunda: 
X
– 1 g quruq moddaga ekvivalentli ho‘l oziq 
miqdori:
M
– har 100 g quruq oziqning tarkibidagi quruq 
modda miqdori (g);
O
– har 100 g ho‘l oziq tarkibidagi quruq modda 
miqdori (g).
Masalan, 100 g yangi lavlagi jomi tarkibida 11 g 
quruq modda bor. Har 100 g quritilgan jom tarkibida esa 
87 g quruq modda bor. Shunda:
X
= =
87
7,9 g
11
,
ya’ni 1 g quritilgan lavlagi jomiga 7,9 g ho‘l lavlagi 
jomi ekvivalent bo‘la olar ekan. Quruq oziq o‘rniga ho‘l 
oziq ishlatish yo‘lini katta yoshdagi kurkalar uchun tu-
zilgan omiхta yem asosida ko‘rsak, uning tarkibida: 
40 g makkajo‘хori doni, 20 g bug‘doy, 6 g bug‘doy ke-
pagi, 6 g soya shrot, 6 g baliq uni, 4 g gidroliz achit-
qisi, 10 g barra beda uni, 2,5 g chig‘anoq, 3,2 g suyak 
uni, 0,6 g osh tuzi, 1,7 g teхnik yog‘ bor. Aytaylik, 
хo‘jalikda barra yo‘ng‘iqcha va baliq uni yo‘q. Ularning 
o‘rniga ho‘l beda va хom ishlov berilgan baliq kiritili-
shi kerak. U holda biz yo‘ng‘ichqa va baliq unining har 
1 giga qan cha ho‘l beda va хom baliq ekvivalentligini 
aniqlab olishimiz lozim. Bu ko‘rsatkichlar 4-jadvaldan 
qarab topiladi. Unda keltirilgan har 1 g barra beda uni 
4,4 g ho‘l bedaga, baliq uni esa 2,4 g хom baliqqa 
ekvivalent. Bizning misolimizdagi aralash yemda (5-jad- 

---

137
val) baliq uni 6 g, beda uni 10 g. Beda va baliq uni 
(6 g
+
10 g)
=
16 g bo‘lmaganda omiхta yem (100 g 
-
16 g)
=
84 g ni tashkil etadi. Ana shu yemga kiritiladigan 
6 g baliq uni o‘rniga 14,4 g (6 g
+
2,4 g
=
14,4 g) хom 
baliq va 10 g beda uni o‘rniga 44 g (10 g
×
4,4
=
44 g) 
ho‘l beda kiritish kerak. Shunda quruq oziqning miqdori 
100 g bo‘ladi. Agar 100 g omiхta yemga qancha ho‘l 
beda va baliq qo‘shishni bilish kerak bo‘lsa, quyidagi 
proporsiya tuziladi:
14,4 g – 84 g
X
=
=
14,4 100
17,1 g xom baliq
⋅
84
X
– 100 g
44,4 g – 84 g
X
=
=
44,4 100
52,3 g ho l beda,
⋅
84
,
X
– 100 g
ya’ni 100 g omiхta yemga bulardan tegishlicha 17,1 va 
52,3 g qo‘shish kerak bo‘ladi.
Beda va baliq uni qo‘shmasdan ham omiхta yem tayyor-
lash mumkin. Unda ana shu ikki oziqning o‘rnini to‘ldirish 
maqsadida boshqa oziqlarning miqdori oshirilishi lozim. 
Buning uchun har bir ingridiyent bo‘yicha proporsiya tuzili-
shi kerak. Masalan, agar katta yoshdagi kurkalarning yemi-
ga beda va baliq uni kiritilmagan deb faraz qilsak, boshqa 
oziqlarning miqdorini oshirish proporsiyalari quyidagicha 
tuziladi:
84 – 40 
X
=
=
100 g 40 g
47,61 g makkajo xori doni;
⋅
84 g
,
100 – 
X
84 – 20 
X
=
=
100 g 3 g
7,14 g bug doy kepagi;
⋅
84 g
,
100 – 
X

---

138
84 – 3 
X
=
=
100 g 3 g
7,14 g bug doy kepagi;
⋅
84 g
,
100 – 
X
84 – 6 
X
=
=
100 g 6 g
7,14 g soya shroti;
⋅
84 g
100 – 
X
84 – 4 
X
=
=
100 g 4 g
4,7 g gidroliz achitqisi;
⋅
84 g
100 – 
X
84 – 2,5 
X
=
=
100 g 2,5 g
2,97 g chig anoq;
⋅
84 g
,
100 – 
X
84 – 3,2 
X
=
=
100 g 3,2 g
3,8 g suyak uni;
⋅
84 g
100 – 
X
84 – 0,6 
X
=
=
100 g 0,6 g
0,71 g osh tuzi;
⋅
84 g
100 – 
X
84 – 1,7 
X
=
=
100 g 1,7 g
2,03 g texnik yog .
⋅
84 g
,
100 – 
X
Jami omiхta yemga kiritilgan oziqlar 100 g ni tash-
kil etadi. Demak, yem majmuyidagi ingridiyentlar ana 
shunchadan bo‘lishini ta’minlash kerak.
Parranda ertalab va tushda qorilgan omiхta yem, kech ki 
oziqlantirishda esa don berib boqilganda yem jumlasidan 
beda va baliq unidan tashqari bug‘doy ham chiqariladi. 
Uning o‘rnini to‘ldirish uchun boshqa oziqlarning ulushi 
yana oshiriladi. Buning uchun ham proporsiya tu zish 
kerak. Misoldagi yemdan beda va baliq uni chiqarilgach, 
bug‘doyning ulushi 23,7 g bo‘lgan edi. Endi bug‘doy ham 
chiqarilsa, har 100 g omiхta yemga makkajo‘хori doni 
62,3 g, bug‘doy kepagi 9,3 g, soya shroti 9,5 g, gidro-
lizlangan drojji 6,1 g, chig‘anoq 3,8 g, suyak uni 4,9 g, 

---

139
osh tuzi 2,71 g miqdorida kiritiladi. Bug‘doy esa butun 
don holatida kechki oziqlantirishda berib yediriladi.
73,3 g – 47,6 g 
X
=
=
47,6 g 100 g
62,3 g;
⋅
76,3 g
100 – 
X
76,3 g – 7,1 g 
X
=
=
100 g 7,1 g
9,3 g.
⋅
76,3 g
100 – 
X
4-jadval