O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

8.2.Pergeliometrlar. Pironometrlar. Aktinometrlarning ish jarayonlari. 
Radiatsiyaning bu turlari Yanishevskiy termoelektrik piranometri yordamida o‘lchanadi. Bu 
nisbiy asbob ham xuddi Savinov- Yanishevskiy aktinometri tamoyilida ishlaydi. 
Piranometrning qabul qiluvchi qismi manganin va konstantan parchasidan tashkil topgan 
termoelektrik batareyadan iborat (3- rasm). Termobatareyaning hamma juft kavsharlari 
magneziy bilan oqlangan, toqlari esa qora kuya bilan qoraytirilgan.

---

48 
Taglik
2g
aqotirilgan qabul qiluvchi qismi 
1
uzun to‘lqinli radiatsiya va shamol ta’siridan himoya 
qilish uchun shisha qopqoq bilan berkitilgan (4- rasm). 
Faqat tarqoq radiatsiyani o‘lchash uchun soya ekrani 
4
dan foydalaniladi. U bilan asbobning 
qabul qiluvchi qismi to‘g‘ri radiatsiya ta’siridan himoya qilinadi. Ekran va sterjen o‘lchamlari 
shunday hisob qilinganki, piranometrning qabul qiluvchi qismi marka
zidan ekran 10° burchak 
ostida ko‘rinib tursin, ya’ni ekran quyosh atrofida 5° osmon qismini berkitib tursin. 
Buning 
uchun ekranning diametri shisha qopqoq diametriga teng bo‘lishi kerak. Asbobning qabul 
qiluvchi qismi va ekran orasidagi masofa ekran diame
tridan 5,7 marta katta bo‘lishi kerak. 
Asbobga kelib tushayotgan quyosh radiatsiyasi qoraytirilgan qismda oqidagiga nisbatan ancha 
ko‘p yutiladi. Oq va qora termokavsharlar orasida qabul qiluvchi qismga tushayotgan radiatsiya 
kattaligiga proporsional harorat farqi yuzaga keladi. Termobatareyadagi harorat farqi termotok 
hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Bu tok GSA
-
1 galvanometri yordamida o‘lchanadi. Asbobga 
tushayotgan radiatsiya kattaligi galvanometr strelkasi siljigan 
N
bo‘lak soniga proporsional. 
Quyosh 0
2
va 0 nuqtada bo‘lganida yalpi radiatsiyani, odatda, bir vaqtda ikkita asbob 
yordamida, ya’ni to‘g‘ri radiatsiya 
S
aktinometr bo‘yicha va tarqoq radiatsiya 
D
piranometr 
bo‘yicha kuzatiladi, so‘ngra ular qo‘shiladi.
Q=S
r
+D