O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| nisbiy
o’lchash deb ataladi. O’lchovlar o’lchash usulining turli uslublari bilan olib boriladi. Zamonaviy metrologiyada to’rt xil asosiy o’lchash uslubi mavjud. 1. Bevosita baholash uslubi –o’lchanayotgan kattalik qiymatini bevosita o’lchash asbobining daraja ko’rsatgichi bo’yicha aniqlanadi. Bu uslub o’lchanayotgan kattalik qiymatini a sbobning ko’rsatayotgan yoki yozib olgan chiqish qiymatiga to’g’ri almashtirish bilan tavsiflanadi. 2. O’lchov bilan solishtirish yoki solishtirish uslubi – o’lchanayotgan kattalik qiymatini namunali o’lchov bilan solishtirishdan iborat. 50 3. Differentsial uslub da o’lchash natijasida asbob ko’rsatkichiga ta‘sir qiluvchi o’lchanayotgan kattalik qiymati bilan ma‘lum o’chov orasidagi farq aniqlanadi. 4. Nolaviy (kompensatsion) uslub – solishtirish asbobiga kattaliklar ta‘sirining effekti nolga Еtkazilish o’lchovi bilan solishtirishdan iborat. Kattalikning o’lchash usuli bilan topilgan qiymati o’lchash natijasi deyiladi. O’lchash natijasi bilan o’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi farq o’lchash hatoligi deyiladi. O’lchanayotgan kattalik birliklarida ifodalangan o’lchash hatoligi o’lchashning absolyut hatoligi deyiladi. Х = Х – Х х bunda (X – absolyut hatolik; X – o’lchash natijasi; Xx – o’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati. O’lchash absolyut hatoligining o’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatiga nisbati o’lchashning nisbiy hatoligi deyiladi. O’lchash hatoliklari ularning kelib chiqishi sabablariga ko’ra muntazam, tasodifiy va qo’pol hatoliklarga bo’linadi. Muntazam hatolik deyilganda faqat bitta kattalikni qayta –qayta o’lchanganda o’zgarmas bo’lib qoladigan yoki biror qonun bo’yicha o’zgaradigan o’lchash hatoligi tushuniladi. Instrumental hatolik deyilganda qo’llanayotgan o’lchov asboblari hatoliklariga bog’liq bo’lgan o’lchash hatoliklari tushuniladi. Tasodifiy hatolik deganda faqat bitta kattalikni qayta- qayta o’lchash mobaynida tasodifiy o’zgaruvchi o’lchash hatoligi tushuniladi. Qo’pol hatolik deganda berilgan shartlar bajarilganda kutilgan natijadan tubdan farq qila digan o’lchash hatoligi tushuniladi. Kattalikning sanoqqa ko’ra topilgan qiymati o’lchov asbobining ko’rsatishi deyiladi. Asbobning ko’rsatishi va o’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi farq o’lchov asbobining hatosi deyiladi. O’lchov asbobi ning absolyut hatoligi deb shu asbobning ko’rsatishi bilan o’lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi farqqa aytiladi. Agar Х n bilan sanoq ko’rsatishidagi qiymatni ifodalab, Х nx bilan haqiqiy qiymatni belgilasak, quyidagi formuladan Х absolyut hatolikni topamiz. Х = Х n - Х nx Absolyut hatolikning kattalik haqiqiy qiymatiga nisbati nisbiy hatolik deb ataladi. % 100 % 100 nx nx n nx X X X Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|