O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

10.2.Quyosh energiyasining valovoy potensiali. 
Xalqaro ekspertlarning fikricha, dunyoda 
hozirgacha ma’lum bо‘lgan neft zaxiralari 54,2, 
gaz 63,6, kо‘mir esa 112 yilga yetishi mumkin ekan, xolos. Mana shu raqamlardan ham 
kо‘rinadiki, energiyaning eng samarali va istiqbolli usullarini hayotga joriy etish, ilmiy va 
tajriba-konstruktorlik ishlanmalarini har tomonlama jadal rivojlantirish ayni zaruratdir. 
Ma’lumki, Quyosh yerdagi hayot manbai bо‘lib, ona zaminni isitadi va zulmatni yoritadi, 
qolaversa barcha turdagi energiyalar quyosh energiyasining hosilasi hisoblanadi. Quyoshdan bir 
soniyada yer 
yuziga juda katta miqdorda energiya, ya’ni 170 milliard joul issiqlik kelib tushadi. 
Bu esa bir soniyada qariyb 
6 million tonna kо‘mir (100 ming vagon)ning yoqilishidan hosil 
bо‘ladigan issiqlik energiyasiga teng bо‘lgan miqdordir.
 
Quyosh yer yuzida barcha energiya turlarining manbai hisoblanadi. Quyosh har sekundda 
o‘rtacha 88 x 10
24
kaloriya issiqlik yoki 368 x 10
12
TVt energiya tarqatadi. Ammo bu energiya 
miqdorining atigi 2 x10
-6
%, ya’ni 180x 10
6
TVt miqdorigina yer yuzasiga yetib keladi. Shu 
miqdor ham yer yuzidagi barcha doimiy energiya ishlab chiqaruvchi qurilmalarning 
energiyasidan taxminan 5000 barobar ko‘pdir [37].
Quyosh energiyasidan foydalanishni hisoblashda asosan, quyosh nurining 1m
2
maydonga 
berayotgan energiya miqdori hisobga olinadi. Koinotning atmosfera qatlamidan yuqori qismiga 
tushayotgan quyosh radiatsiyasining energiyasi 1,395 kVt/m
2
ni tashkil qiladi va bu miqdor 
quyosh doimiysi deb ataladi. Ammo bu miqdor yer yuzasiga yetib kelguncha har xil 
qarshiliklarga uchraydi hamda yilning fasli va hisob qilinayotgan hududning kengligiga nisbatan 
uning miqdori o‘zgarib turadi. Masalan, yer yuzasiga tushadigan quyosh nurlarining o‘rtacha 
intensivligi: 

---

59 
-Yevropa mamlakatlarida - 2 kVt soat/m
2
; 
-Tropik va Osiyo mamlakatlarida - 6 kVt soat/m
2
ga teng. 
O‘zbekiston Respublikasi serquyosh mamlakatlardan hisoblanadi. Bir yilda o‘rtacha [34]:
-300 kun quyoshli kun hisoblanadi; 
-
2980÷3130 soat temperaturaning o‘rtacha miqdori +42
0
C ni, kunning uzunligi 14-16 soatni 
tashkil qiladi ; 
-
cho‘l tumanlarida temperatura + 70
0
C gacha ko‘tariladi;
-har bir m
2
maydonda 1 yilda 1900-
2000 kVt gacha quyosh radiatsiyasi hosil bo‘lishi mumkin .
Perpendikulyar yuzaga tushadigan t
о‘g‘
ri quyosh radiatsiyasining intensivligi kDj kvadrat metr 
soatlarda berilgan.
1.2-jadval 
Oylar 
Soatlar 
12 
11-13 
10-14 
9-15 
8-12 
7-17 
6-18 
Yanvar, 
Dekabr 
3016,8 
2624,0 
2639,7 
2304,5 
1340,8 
- 
- 
Fevral 
Noyabr 
3163,5 
3100,0 
2933,0 
2560,0 
1927,4 
- 
- 
Mart, 
Oktabr 
3310,0 
3268,2 
3079,5 
2850,0 
2744,5 
1361,8 
- 
Aprel 
Sentabr 
3394,0 
3331,0 
3226,5 
3100,0 
2765,4 
2304,5 
754,4 
May 
Avgust 
3352,0 
3381,0 
1466,5 
890,2 
Iyun 
Iyul 
3310,0 
3268,2 
3120,5 
3105,0 
2854,0 
2460,0 
1880,2