O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti pedagogika instituti

2.2. Talabalarda fazoviy tasavvurni shakllantirish va rivojlantirishning zamonaviy mexanizmlari.
Zamonaviy ta'lim o'quvchilarning ijodiy sifatlarini rivojlanishi uchun ko'plab mutaxassislar fikriga ko'ra grafik tizimni yo'lga qo'yishga qaratilgan. Boshqa tomondan, oliy ta`lim talabalari bir qator sabablarga ko'ra chizma geometriyani o'rganish jarayonida qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar, ularning asosiylari umum ta`lim maktablarida chizmachilik fanini o'qitishda dars soat kamligi yoki o`qitish jarayoning pastligi, auditoriya soatlari sezilarli kamligi bilan izohlash mumkin. Tadqiqotlar natijalariga ko'ra, texnik mutaxassisliklar talabalarining 55% dan ortig'i tahliliy qobiliyatga ega, aqliy strategiyadan, ammo vazifalarni jadvalda hal qilishda - Vizual-fazoviy geometriya yanada samarali. Uzoq muddatli o'rganishlari shuni ko'rsatdiki, oliy ta`lim talabalarining katta qismi qiyinchiliklarining asosiy sababi darsliklarning murakkabligini (45%) ko`rgazmalilik darajasi yetarli bo'lmagan holda ko'rib chiqadi. Bu esa taʼlim materialining koʻrinishini oshirish muammolarini hal qilish yoʻllarini qidirishga olib keladi.
Jamiyatdagi axborat texnologiyalarning rivojlanishi o`qitishning o`qitish usullari va ananiviy usullariga qo`shimcha o`zgartirishga olib keldi. Ta'lim materialini tushuntirishda bir tomondan grafik dasturlar o'qituvchilar tomonidan qo'llaniladi, bu esa uning ko'rinishini sezilarli darajada oshiradi. Boshqa tomondan, dasturlar talabalar tomonidan vazifalarning bajarilishida vosita sifatida ishlatiladi, shu jumladan
3D modellashtirish. 3D modellashtirishning fazaviy tasavurlarni shakllantirish va eng murakkab vazifalarni qamrab olish uchun maxsus rolini ta'kidlash zarur. 3D-grafik vositalar aniqlikni oshirish uchun ishlatiladi, tavsiflovchi geometriya va 2D qurilish algoritmlarini to'ldiradi. Shu bilan birga kompyuter algoritmlari yordamida bir qancha vazifalar bajariladi. N.E. Souflyaeva o'z tadqiqotlarida CAD tizimlaridan foydalanish bilan grafik disklarni o'qitishning afzalliklarini ko'rsatadi.
Inqirozni bartaraf etish uchun kursni 3D geometrik modellashtirish usullari bilan to'ldirish zarur, ammo xarakter geometriyasi usullari qadimdan eskirgan va kompyuter grafikasini o'rgatish bilan almashtirilishi kerak degan ekstremal fikrga qo'shilolmaymiz. Chizma geometriya muhandislik grafikasi yo`nalishida fundamental fan bo'lib, uning rolini pasaytirishda katta xato hisoblanadi. Bu fazoviy tasavurini hosil qilish imkonini beruvchi chizma geometriya iloji boricha samarali vosita bo`ladi. Biz faqat CAD tizimlaridan foydalanish bilan bog'liq o'quv kursini tuzatish zarur deb bilamiz va chizma geometriyaning fan sifatida eskirganligi to'g'risidagi shubhali munozaralarni istisno qilish uchun biz qo'shishni taklif qilamiz. Bu yerda quyidagi chiqish yoʻlini koʻrgan Salkova: "... kompyuter grafikasi geometrik barcha bo`limlari rivojlanishini amalga oshirish uchun apparat sifatida tasniflanishi kerak va geometriyadan yuqori alohida fan sifatida emas ". Muallifning so'zlariga ko'ra, bu usul texnik universitetda saqlanadigan fundamental fan sifatida chizma geometriyani saqlab qolishga imkon beradi.
Birinchi yilda grafik dasturlardan foydalanishda muhim muammo – ularning rivojlanishi uchun o'quv soatlarining yo'qligidir. Internetda ma'lumotlarning ma'lumotlar ko'pligi ma'lumot berilgan mavzuda ko'p bo'lishiga qaramasdan, qo'yilgan vazifalarni bajarishning o'zi yetarli emas. Masalan, hozirda YouTube va turli kontent saytlar turli grafik muharrirlari, shu jumladan, video formatida rivojlantirish haqida juda ko'p darslar qo'ydi, lekin ular oliy ta`limdada chizma geometriya o 'rgatish xususiyatlari hisobga emas.
Hozirgi sharoitlarda biz ta'lim tizimida o'quv mashg'ulotlarini o'z ichiga olgan chizma geometriya o'qituvchisining interaktiv ta'lim mazmunini ishlab chiqdik: moodle tizimi bo'yicha o'quv kurslari (Modullar Object-Oriented Dynamic Learning Environment), YouTube kanali, o'qituvchilar saytlari, elektron o'qitish bo'yicha qo'llanmalar.
" Chizma geometriya" kursida AutoCAD dasturini o'zlashtirish bo'yicha video darslar mavjud. Video darslar oliy ta`lim talabalari uchun va oliy ta`limning "Chizma geometriya" kafedrasi dasturlaridan foydalanish uchun moslashtirilgan. Darslarning o'zi YouTube kanalida joylashtirilgan, kursda esa qo'yilgan bog'lanishlar sifatida. Hozirgi vaqtda kanalda turli mazmundagi 129 ta video, jumladan chizma geometriya, muhandislik grafikasi, CAD - tizimlarini ishlab chiqish bo'yicha videolar mavjud. Umumiy fikrlar soni 509 mingdan ortiq bo'lib, bu o'quvchilarning ushbu ta'limni shakllantirish ko'rsatkichlari alohida qiziqishini ko'rsatadi.

XULOSA
Jahon tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, axborot- kommunikatsiya texnologiyalaridan o’quvjarayonida qo’llashning istiqbollaribo’lib multimediatexnologiyalar asosida interaktivma’ruzalarni tashkil qilish hisoblanadi. Ananaviy ma’ruzalar o’qishga nisbatan interaktiv ma’ruzalarda talabalar o’qitish jarayoniga faol aralashishlari mumkin bo’lib, unda o’quv materialining turli joyidan savollar berib, aniq javoblar olish imkoniga ega bo’ladilar.Multimedia-texnologiyalarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining zamonaviy dasturiy- texnik vositalarining mujassamlanishi talabalarning, ya’ni audioaxborot (ovoz), videoaxborot va animasiya (multiplikasiya, video») ko’rinishdagi axborotlarni turli xis etuvchi organlari tomonidan qabul qilish darajasini yuksaltirilishini ta’minlaydi.
O’quv jarayoni sifatini oshirishda ALT, CAD dasturlarini roli so’zsiz katta. . O’zbekiston Respublikasi o’z mustaqilligiga erishgandan so’ng iqtisodiy, ijtimoiy ma’naviy sohalarda, ayniqsa ta’limni isloh qilish borasida ijobiy o’zgarishlar amalga oshirilmoqda. Shu jumladan, Oliy Majlisning qabul qilingan “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun O’zbekistonda ta’lim tizimini rivojlantirish borasidagi asosiy yo’nalishini belgilab beradi.
O'quv jarayonida elektron o'quv qo'llanmalaridan foydalanish o'qituvchiga quyidagi natijalarga erishishga imkon beradi:
1. talabaning individual ishini rejalashtirish jarayonini soddalashtirish va dasturiy ta'minotdan foydalanish vaqtini qisqartirish;
2. har bir talaba uchun uning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda vazifalar tizimini tuzish, ishlatilgan topshiriqlar hajmini oshirish, ularni tanlash va ko'paytirish vaqtini sezilarli darajada qisqartirish;
3. talabalarga multimediya vositalaridan va Internetdan qo'shimcha vizual va eshitish ma'lumotlarini taklif qilish;
4. darslikdagi elektron qo'llanmaning onlayn versiyasidan foydalanganda har bir bolaning individual ishini kuzatish, o'zgarishlar kiritish va uning faoliyatini baholash imkoniyati paydo bo'ladi. Talabalar tabiiy moyilliklari va tayyorgarlik darajalariga mos keladigan sur'atda ishlashlari mumkin.
Shunday qilib, elektron qo'llanmalar katta amaliy ahamiyatga ega.Ularning yordami bilan nafaqat tasviriy materiallar bilan ta'minlangan faktik ma'lumotlarni etkazish, balki standart o'qitish usullaridan foydalanib ko'rsatib bo'lmaydigan ba'zi jarayonlarni aniq namoyish etish mumkin.Bundan tashqari, talaba electron qo'llanmani mustaqil ravishda, o'qituvchi yoki rahbarning yordamisiz, o'z savollariga javob topishi mumkin. Shuningdek, elektron qo'llanmalarning muhim qadriyatlari shundan iboratki, o'qituvchi zarurat tug'ilganda matn yoki tasviriy materiallarni tezda to'ldirishi va o'zgartirishi mumkin, bu esa "Axborot va tahliliy faoliyat" kabi dinamik ravishda o'zgarib turadigan intizom uchun juda muhimdir.
Elektron darsliklardan foydalanish amaliyoti shuni ko'rsatdiki, talabalar taqdim etilgan materiallarni sifatli o'zlashtiradilar, bu test natijalari bilan tasdiqlanadi. Shunday qilib, axborot texnologiyalarining rivojlanishi yangi usullarni o'qitish usullarini ixtiro qilish va shu bilan uning sifatini oshirish uchun keng imkoniyat yaratadi.
Kurs ishidan ishidan ko’zlangan dolzarblik shundan iboratki, boy fazoviy tasavvurga ega odamlar ma’lumotni tez qabul qilishadi va tahlil qilishadi. Ular o‘z ishining yеtuk mutaxassislari hisoblanadi. Masalan, fantastika janridagi yozuvchilar, multfilm va kinofilm rejissyorlari, bino va inshootlarning me’morlari, mexanizmlar va mashinalarning konstruktorlaridir. Bu kabi mutaxassislar tomonidan yaratilgan asarlar, avval ularning tasavvurlarida bir nechta ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi, ular orasidan eng yaxshisini tanlab oladilar va shundan keyingina natijani ommaga taqdim etadilar.