6
I-BOB. MANBASHUNOSLIK FANINING MAQSAD VA
VAZIFALARI
Manbashunoslik tarix fanining asosiy va muhim tarmoqlaridan bo‗lib,
turli
(moddiy, etnografik, yozma va boshqa) manbalarni o‗rganish hamda ulardan ilmiy
foydalanishining nazariy va amaliy jihatlarini o‗rganadi. Manbashunoslik tarixiy
manbalarni izlab topish, qayd etish, toʻplash, oʻrganish va qoʻllanish nazariyasi va
amaliy usullari haqidagi fan. Manbashunoslik tarixshunoslikda yordamchi fan
sohalari (arxeografiya,
arxivshunoslik, geneologiya-nasabshunoslik, metrologiya-
oʻlchovshunoslik,
epigrafika,
tekstologiya-matnshunoslik,
xronologiya-
davrshunoslik,
geraldika-gerbshunoslik,
numizmatika-tangashunoslik
va
sfragistika-muhrshunoslik) qatorida yetakchi oʻrinda turuvchi alohida ilmiy soha.
Manbashunoslikning bevosita tadqiqoti yozma manbalar ustida boʻlsada, ammo,
uning asosiy ilmiy va amaliy uslubiyati tarixiy qadriyatlarning
barcha turlarini
oʻrganishda va tanqidiy tahlil etishda qoʻllaniladi.
Manba yoki tarixiy manba tushunchasi keng qamrovli bo‗lib, inson faoliyati
natijasida yaratilgan barcha narsalarni tushunish mumkin. Tarixiy manba deganda
uzoq o‗tmishdan qolgan va jamiyatning ma‘lum bosqichda kechishini o‗zida aks
ettirgan moddiy va ma‘naviy yodgorliklarni tushunamiz. Inson faoliyati natijasida
yaratilgan moddiy mahsulot ma‘lum vazifani bajarish bilan birga ayni zamonda
tarixiy manba bo‗lishi munkin.
Moddiy yodgorliklar turkumiga ko‗hna manzilgoh va mozorlar, shaharlar va
qasrlar hamda qal‘alarning harobalari, o‗sha joylardan topilgan ishlab chiqarish va
harbiy
qurollar, uy-ro‗zg‗or va zeb-ziynat buyumlari, qadimgi sug‗orish
inshootlarining qoldiqlari, oltin,
kumush va mis tangalar, shuningdek ibtidoiy
odamlar va hayvonlarning qoya toshlarga o‗yib ishlangan sur‘atlari, umuman tosh
va boshqa jismlardagi yozuvlar kiradi.
Ma‘naviy yodgorliklar turkumiga esa uzoq o‗tmishdan qolgan qo‗lyozma
asarlari hamda odamlarning turish-turmushi va urf-odatlarini o‗zida aks ettiruvchi
materiallari, shuningdek kishilar ongida saqlanib qolingan (qo‗lyozma asarlar
hamda odamlarning turish-turmushi) urf-odat va an‘analar kiradi. Xullas, tabiat va
jamiyatning kechmishi bilan bog‗liq bo‗lgan har bir narsa tarixiy manba bo‗lishi
mumkin, tabiat va jamiyat esa bir-biri bilan bog‗liqdir.
Tarixiy manbalar inson ijtimoiy faoliyati natijasida paydo bo‗lganligi
sababli, ijtimoiy hayotning hamma tomonlari va bo‗lib o‗tgan hodisalarni o‗zida
aks ettiradi. Shuning uchun ham qadimgi odamlarning turish-turmushi va ijtimoiy
faoliyati qay tarzda kechganligini tarixiy manbasiz o‗rganib bo‗lmaydi.
Manbalar ustida ish olib borganda shuni ham eslatib o‗tish lozimki,
har bir
tarixiy davrning o‗ziga xos xususiyati bo‗lib, u avval hukmron tuzumning ijtimoiy-
7
siyosiy xususiyatlarini, ishlab chiqarish usullari, o‗sha davrda mavjud bo‗lgan
moddiy madaniyat va yozuv texnikasining umumiy darajasi bilan ajralib turadi.
Shu
bilan birga, ba‘zi bir davrlarda fan va madaniyat jamiyatning moddiy
taraqqiyotidan birmuncha ilgarilab ketishi yoki orqada qolishi ham mumkin.
Manbashunoslikning vazifalariga kelsak, tarixiy manbalarni topish va ularni
turkumlash, chuqur va atroflicha tadqiq etish, manbada o‗z
aksini topgan yoki
bayon etilgan voqealar, keltirilgan faktlarning to‗la va ob‘ektivligini aniqlash
manbashunoslikning asosiy vazifasi hisoblanadi.
Tarixiy manbalarni
ularning umumiy xususiyatlari, o‗tmishini o‗zida aks
ettirishga qarab, quyidagicha bo‗lish mumkin:
I.
Dostları ilə paylaş: