O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 
1.‖Gen‖ termini qaysi olim tomonidan birinchi marta fanga kiritilgan? 
2. ―Genom‖ talqiniga ko‗ra, ma‘nosini tushuntirib bering? 
3. Genning strukturaviy va funktsional irsiy birligi deganda nimani tushunasiz? 
4. Genomikaning bugungi rivijlangan qanday bo‗limlari mavjud? 
5. Genom o‗lchami va hajmi tirik organizmlarda qanday farq qiladi? 
6. Genomika asoslari fanining maqsadini ochib bering? 
7. Genomika asoslari fanining rivojlanish tarixiy asosiy bosqichlari ochib bering? 
 
 
 
 
 

---

[22] 
2-BOB. DNK, RNK tuzilishi va funksiyasi. 
Nukleotidlarning tuzilishi va xususiyatlari 
 
Dezoksiribonuklein kislota (DNK) – bu tirik organizmlarning rivojlanishi va 
faoliyati uchun genetik dasturni saqlash, 
avloddan avlodga yetkazish va amalga 
oshirishni 
ta‘minlaydigan 
makromolekuladir. 
DNK 
molekulasi 
biologik 
ma‘lumotlarni 
nukleotidlar 
ketma-ketligidan 
iborat 
genetik 
kod 
shaklida saqlaydi. DNKda har xil turdagi 
RNK va oqsillarning tuzilishi haqida 
ma‘lumotlar 
mavjud. 
Eukariot 
hujayralarda – hayvonlar, o‗simliklar va 
zamburug‘larda DNK xromosomalarning 
bir qismi sifatida hujayra yadrosida, shuningdek ba‘zi hujayra organoidlarida – 
mitoxondriya va plastidlarda joylshgan. Prokariot organizmlar – bakteriyalar va 
arxeylar hujayralarida aylana yoki chiziqli DNK molekulasi, ya‘ni nukleoid deb 
ataladigan hujayra membranasiga biriktirilgan. Quyi taraqqiy etgan eukariotlar 
masalan, achitqi zamburug‘ida plazmidlar deb nomlangan kichik, avtonom, asosan 
aylana shaklidagi DNK molekulalari mavjud. Bundan tashqari, bitta yoki ikki 
zanjirli DNK molekulalari DNK – tutuvchi viruslarda viruslar genomini hosil qilishi 
mumkin. 
Kimyoviy 
nuqtai 
nazardan, 
DNK 
bu 
takrorlanadigan 
bloklar 
– 
nukleotidlardan tashkil topgan uzun polimer molekuladir. Har bir nukleotid azotli 
asos, shakar – dezoksiriboza va fosfat kislota guruhidan iborat. Zanjirdagi 
nukleotidlar orasidagi bog‘lanishlar dezoksiriboza va fosfat kislota guruhi 
fosfodiefir bog‘lari orqali hosil bo‗ladi. Aksariyat hollarda bir qatorli DNKni o‗z 
ichiga olgan ba‘zi viruslar bundan mustasno. DNK makromolekulasidagi azotli 
asoslar bir-biriga komplementar ikkita zanjir asosida tashkil topgan. Ushbu ikki