O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ribonuklein kislota.
Ribonuklein kislota- uchta asosiy makromolekulalardan biri bo‗lib, hamma tirik organizmlar hujayralarida uchraydi va kodlashda, irsiy materialni o‗qishda, genlarni boshqarishda va tasvirlashda ishtirok etadi. DNK singari, RNK uzun zanjirdan iborat, undagi har bir zveno nukleotid deb ataladi. Har bir nukleotid azot asosidan, shakar va fosfar guruhidan iborat. RNK ketma-ketligi irsiy ma‘lumotni kodlash imkonini beradi. Hamma tirik organizmlar RNKni oqsil sintezini dasturlashda ishlatiladi. Hujayra RNKlari transkripsiya jarayonida, ya‘ni maxsus fermentlar RNK-polimerazalar asosida DNK matritsasida asosida RNK hosil bo‗ladi. Keyinchalik matrisali RNKlar translyasiya jarayonida ishtirok etadilar. Translyasiya- bu m-RNK matrisasida oqsil sintezlanishi hisoblanadi. Boshqa RNKlar transkripsiyadan so‗ng, kimyoviy modifikasiyalarga uchraydi, undan so‗ng hosil bo‗lgan ikkilamchi va uchlamchi strukturalar RNK tipiga qarab turli xil vazifalarni bajaradi. Bir zanjirli RNKlar uchun turli xil fazoviy strukturalar xos, ularda bitta zanjirning nukleotidlar bir qismi o‗zaro juftlashgan bo‗ladi. Ayrim yuqori sturturali RNKlar oqsil sintezida ishtirok etishadi, masalan t- RNKlar kodonlarni tanishda va aminokislotalarni oqsil sintezi jarayonida manziliga yetkazishda, ribosomal RNKlar esa ribosomalar strukturaviy va katalitik vazifalarni ishtirok etishadi. Shu bilan birga, zamonviy tasavvurlarga ko‗ra, RNKlar vazifalari faqatgina translayasiya jarayonlari bilan chegaralanib qolmaydi, yadroviy kichik RNKlar eukariot matrisali RNKlar splaysingida va boshqa jarayonlarda ishtirok [45] etadi. Bundan tashqari, RNKlar ayrim fermentlar tarkibiga kiradi masalan telomerazalar, va ayrim RNKlarning fermentativ faolligi aniqlangan, ya‘ni boshqa RNKlarni zanjirini kesish xususiyatiga ega bo‗lib, va aksincha RNK fragmentlarini tikish xususiyatiga ham ega bo‗ladi. Bunday RNKlar ribozimlar deb ataladi. Ko‗pgina viruslar genomi RNK dan tashkil topgan, ya‘ni DNK rolini bajaradi. Hujayradagi RNKlarninig turli tuman funksiyasiga qarab, hujayra biologiyasida RNK biologik tizimlar paydo bo‗lgunga qadar birinchi irsiy ma‘lumotni tashuvchi molekullalar degan gipoteza mavjuddir. Oqsillar sintezida RNK roli 1939 yilda Torbbern Oskar Kaspersson, Jan Brashe va Djek Shuls ishlarida taklif qilingan. Jerard Mairbaks birinchi marta quyon gemoglobinini kodlaydigan, matrisali RNK ni ajratib olingan, va ushbu RNK oositlarga o‗tkazilganda, xuddi shu oqsil kodlanishi aniqlangan. 1956-1957 yillarda A.Belozerskiy, A.Spirin, E.Volkin, L.Astraxan tomonidan hujayralardagi RNK tarkibini va hujayradagi RNK lar asosiy massasini ribosomal RNK tashkil qilishini aniqlaganlar. Severo Ochao 1959 yilda tibbiyot bo‗yicha RNK sinteining mexanizmini ochgani uchun Nobel mukofotiga sazovor bo‗lgan. 1990-yillarning boshlarida o‗simlik genomiga begona genlarning kiritilishi analog genlarining ekspresiyasini bostirishga olib kelishi aniqlandi. Shu bilan birga 22 nukleotid qatoriga ega bo‗lgan RNK lar mikro RNK lar bo‗lib, S. elegans nematodalar ontogeneizida boshqaruvchi rolini bajarishi isbotlangan (13-rasm). Monomerlarning kimyoviy tarkibi va modifikatsiyalari. RNK nukleotidlari tarkibida shakar – riboza bo‗lib, unga 1‘ holatida asoslar- adenin, guanin, sitozin yoki uratsillardan biri birikkan bo‗ladi. Fosfat guruhi ribozani zanjirga bog‘lab, bir Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|