O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 4,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 15-rasm.
Sodda hayvonlar RNK komponentining ikkilamchi tuzilishi [48] oqsillar bilan birlashib kompleks hosil qiladi. Bunday RNK-oqsil komplekslari ribonukleoprotein komplekslari yoki ribonukleoproteinlar deb ataladi. Tirik hujayrada RNK sintezi ferment – RNK polimeraza tomonidan amalga oshiriladi. eukariotlarda RNKning har xil turlari turli xil, ixtisoslashgan RNK polimerazalari tomonidan sintezlanadi. Umuman olganda, ham DNK, ham boshqa RNK molekulalari RNK sintezi uchun matritsa vazifasini o‗tashi mumkin. Masalan, polioviruslar o‗zlarining genetik materiallarini takrorlash uchun RNKga bog‘liq RNK-polimerazadan foydalanadilar. Lekin ilgari faqat viruslarga hos bo‗lgan RNK bog‘liq RNK sintezi hujayrali organizmlarda RNK- interfersiya jarayoni natijasida sodir bo‗ladi. DNKga bog‘liq bo‗lgan RNK polimeraza holatida bo‗lgani kabi va RNKga bog‘liq RNK polimeraza ham promotor ketma-ketligiga birikadi. Matrisaning molekulasining ikkilamchi strukturasi polimerazaning helikaza faolligi asosida ochiladi, substrat molekulaning 3 ‗dan 5‘ uchi yo‗nalishda harakat qilib RNKni 5‘→3‘ yo‗nalishida sintez qiladi. Molekulaning oxirgi uchidagi transkripsiya terminatori sintezning tugashini belgilaydi. Ko‗pgina RNK molekulalari boshlang‘ich molekulalar sifatida sintezlanadi, ular ―tahrirlash‖ dan o‗tadi – RNK- oqsil komplekslari yordamida keraksiz qismlari olib tashlanadi. Masalan, Escherichia coli- da rRNK genlari bitta operonda joylashgan- lokusda joylashish tartibi quyidagicha: 16S – tRNK Glu 2 – 23S-5S, bitta uzun molekula sifatida o‗qiladi, so‗ngra avval rRNK hosil bo‗lishi bilan bir nechta mintaqalarga bo‗linadi, va keyin yetuk rRNK molekulalari hosil bo‗ladi. Sintezdan so‗ng RNKning nukleotidlar ketma-ketligini o‗zgartirish jarayoni RNKni qayta ishlash yoki tahrirlash deb ataladi. Transkripsiya tugaganidan so‗ng, RNK molekulalari bajaradigan funksiyalariga qarab modifikasiyaga uchraydi. Eukariotlarda RNK ning yetilish jarayoni ya‘ni oqsil sinteziga tayyorlanishi, splaysing jarayonini o‗z ichiga oladi: oqsilni kodlamaydigan ketma-ketliklarning intronlarning splaysasoma ribonukleotidi orqali olib tashlanishi ro‗y beradi. Keyinchalik eukariotlarda boshlang‘ich i-RNK ning 5‘ uchiga maxsus modifikasiyalangan nukleotid cap [49] qo‗shiladi, 3‘ uchiga esa bir nechta adenin qo‗shiladi, ularga poli A- uchi deb ataladi. Matrisali RNK- bu RNK turi DNK dagi kodlangan ma‘lumotni ribosomalarga tirik organizmlarning oqsil sintezlovchi molekulyar mashinalarga o‗tkazishda vositachi vazifasini bajaradi. i-RNK kodlaydigan ketma-ketliklari oqsil tarkibidagi aminokislotalar ketma-ketliklarini belgilaydi. Lekin ko‗p RNK lar oqsilni kodlamaydi. Bu kodlamaydigan RNKlar alohida olingan genlar tomonidan transkripsiyalanadi, masalan, ribosomal RNK lar yoki intronlar hosilalari bo‗lishi mumkin. Klassik, yahshi o‗rganilgan kodlamaydigan RNK turlari – bular transport RNK va ribosomal RNK lar bo‗lib, translatsiya jarayonida ishtirok etadi. RNK ning i-RNK prossesingida va boshqa vazifalarni bajaruvchi genlarni boshqarishda ishtirok etadigan sinflari ham mavjud (16-rasm). Bundan tashqari, RNK ning kodlamaydigan molekulalari mavjud bo‗lib, RNK molekulalarini ligirlash va kesish kabi kimyoviy reaksiyalarni katalizlash xususiyatiga ega. Oqsillar kabi, enzimlar bilan kimyoviy reaksiyalarni katalizlaydi, va RNK ning katalitik molekulalari ribozimlar deb ataladi. Yüklə 4,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|