O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Farqlash mumkinligi
. Iste‘molchilar yoki mijozlar guruhi segment sifatida 
bir-biridan farqlash mumkin bo‘lishi, har bir segmentning belgisi hyech qanday 
qiyinchiliklarsiz o‘lchash mumkin bo‘lishi lozim. 
Muhimliligi
. segment marketing dasturlarini amalga oshirish uchun yetarli 
darajada katta bo‘lishi kerak. 
Hammabopligi
. Segment korxonaning maqsadli bozori sifatida aniqlangan 
bo‘lsa marketing tadbirlari, siljitish va distribusiya orqali unga erishish mumkin 
bo‘lishi kerak. 
Barqarorligi
. Segment tarkibi va undagi o‘zgarishlar ma‘lum vaqt davomida 
barqaror bo‘lishi kerak. Shundagina uni farqlash, muhimligini anglash va 
hammabopligiga erishish mumkin. 
Javob reaksiyasining mavjudligi
. Segment unda qo‘llanilayotgan marketing 
tadbirlariga nisbatan teskari aloqa tamoyiliga asosan javob reaksiyasi qaytara olishi 
lozim. 
Qaror qabul qilish nuqtai nazaridan qadrliligi.
U yoki bu segmentni 
aniqlash va unda marketing tadbirlarining qo‘llanilishi kelgusida samarali 
boshqaruv qarorlarini qabul qilish imkonini berishi lozim. 
Bozorni segmentlash segmentlashning bazaviy konsepsiyasiga asoslanadi. 
Segmentlash jarayoni ikki bosqichdan iborat bo‘lib, bir jinsli iste‘molchilar 
guruhini ajratish va maqsadli guruhni aniqlash va zarur marketing tadbirlarini 
qo‘llash. Marketing amaliyotidan ma‘lumki bozorni segmentlash turli belgilarga 
ko‘ra amalga oshirilishi mumkin. Segment qanchalik detallashishiga qarab, 
ularning soni ham ortib boradi. Masalan, dunyoga mashhur Nielsen marketing 
tadqiqotlari kompaniyasi bozorni segmentlash bo‘yicha PRIZM tizimini ishlab 
chiqqan. Ushbu tizim demografik, xulqiy va geografik belgilarga ko‘ra 
109
Аакер Д., Кумар В., Дэй Дж. Маркетинговые исследования / пер. с англ. под ред. С. Божук. 7-е изд. СПб. : 
Питер, 2004. 

---

188 
umumlashtirilgan 66 ta ko‘rsatkichni o‘z ichiga oladi
110
. Biroq, bu u yoki bu 
korxonaning raqobat strategiyasini ham 66 ta yo‘nalishda ishlab chiqish yoki 
amalga oshirish degani emas. 
Aksariyat 
tadqiqotchilarning 
ilmiy 
ishlarida 
―mahsulot bo‘yicha 
segmentlash‖ tushunchasi bozorni segmentlar sifatida talqin qilinadi va bozorni 
segmentlash ham o‘z navbatida mahsulotlar bo‘yicha iste‘molchilarni guruhlash 
haqida tasavvur hosil qiladi. 
Amaliyotda strategik segmentlash tushunchasidan ham keng qo‘llaniladi. 
strategik 
marketingning 
bu 
o‘ziga xos yondashuvi bo‘lib, ko‘pgina 
tadqiqotchilarning ilmiy ishlarida keltirilgan dastavval bozorni yirikroq 
segmentlarga ajratish bilan izohlanadigan ―makrosegmentlash‖ va an‘anaviy holda 
mayda detallashgan segmentlarga ajratish izohlanadigan ―mikrosegmentlash‖ning 
o‘zidir
111
. Makrosegmentlashda iste‘molchilar emas, balki maqsadli bozorlar 
mamlakatlar, hududlar yoki mintaqalar bo‘yicha guruhlanadi. 
Segmentlash metodikasi nafaqat bir turdagi iste‘molchilar guruhini aniqlash, 
balki tovar bozori, raqiblarni ham guruhlashda qo‘llaniladi. 
Har bir segmentlar turi o‘ziga xos jihatlarga, maqsad va vazifalarga ega. 
Iste‘molchilarni segmentlash maqsadli auditoriyani geografik, xulqiy, ijtimoiy-
demografik va psixografik mezonlar bo‘yicha guruhlashga qaratilgan. Tovar 
bozorini segmentlash bozor tuzilishini global jihatdann baholash, yangi 
mahsulotlar uchun funksional nishalarni aniqlashga imkon beradi. Raqiblarni 
segmentlash biznes uchun xavf tug‘dirayotgan turli xatarlar va raqiblar haqida 
aniq ma‘lumootlarga ega bo‘lish imkonini beradi. 
J.J.Lamben segmentlashning ikki darajasini taklif qilgan: makrosegmentlash 
– faoliyat turiga muvofiq holda bozornni dastlabki bo‘laklarga bo‘lish jarayoni 
hamda mikrosegmentlash darajasi 

o‘z iste‘molchilarini aniqlash maqsadida 
makrosegmentlarni yanada mayda bo‘laklarga ajratish. 
Misol tariqasida bugungi kunda ommalashib borayotgan energetik ichimliklar 
(
Adrenaline rushe,
Red Bull, Jaguar, Burn
) iste‘molchilarini segmentlash 
jarayonini ko‘rib chiqamiz. 
Segmentlar makro- va mikrodarajada ammalga oshiriladi va quyidagi 
maqsadni amalga oshirishga qaratilgan: 

tovar turlari bo‘yicha yetarli darajada jozibador va kelgusida tadqiqi qilish 
muhim bo‘lgan makrosegmentlardan birini tanlash. Bunda tovar turlarini ishlab 
chiqarish uchun qo‘llaniladigan eng muqobil texnologiyalarni aniqlash, mavjud 
texnologiyalar asosida bazaviy ehtiyojlarni qondirish imkoniyatlari va naflilik 
hamda ijtimoiy demografik segmentlarni ajratish amalga oshiriladi. 

makrosegmentni bir nechta mayda detallashgan mikrosegmentlarga bo‘lish 
va ulardagi raqobat, iste‘molchilar talabi va boshqa mezonlar bo‘yicha tadqiq 
qilish. Bunda turli markadagi energetik ichimliklarning zarurlik darajasi, xarid 
qilinish afzalligi, iste‘molchilarning ko‘zda tutgan nafliligi, iste‘molchilarning 
110
Nielsen. PRIZM. Overview. en-us.nielsen.com/tab/product_families/nielsen_claritas/prizm 
111
Blattberg R., Sen S. S. market Segmentation Using Models of multidimensional Purchasing Behavior // Journal 
of Marketing. 1974. № 38 4). 

---

189 
ideal energetik ichimlikka qo‘yiladigan talabi, ichimlikka qo‘yiladigan ideal 
atributlarni aniqlash hamda ijtimoiy demografik segmentlarni ajratish amalga 
oshiriladi. 
Segmentlashni raqobat strategiyasi sifatida nafaqat iste‘molchilarga, balki 
mahsulot va turli bozorlarga yo‘naltirilgan marketing strategiyasi sifatida ham 
talqin etishimiz mumkin.
Raqobat strategiyasi 

bozordagi mavqyeini mustahkalash, raqobat 
kurashida ustunlikka erishish, mijozlar ehtiyojini yuqori darajada qondirish va 
yangi mijozlarni jalb qilishga qaratilgan tashabbus va usullar majmuidir. Raqobat 
strategiyasi ishbilarmonlik strategiyasiga nisbatan kengroq tushuncha bo‘lib, 
raqobat usullaridan tashqari strategik masalalarni hal etish bo‘yicha rahbariyat 
rejalari va tadbirlarini ishlab chiqishni ham o‘z ichiga oladi. 
Raqobat strategiyasining maqsadi 

mijozlarning ma‘lum tovar va 
xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojini yuqori darajada qondirish orqali raqiblarga nisbatan 
raqobat ustunligini ta‘minlash va bozorda yetakchilikka erishishdir. Bundan 
tashqari raqobat strategiyasi bozorni egallashga harakat qilish, raqiblardan 
himoyalanish, uzoq muddatli raqobat imkoniyatlari va mavqyeini saqlab qolish, 
o‘zgaruvchan bozor konyunkturasi sharoitida resurslarni taqsimlash va qayta 
taqsimlash asosida hamkorlikni rivojlantirish hamdir.
M.Porter ―Kompaniyalar barqaror o‘sib boruvchi daromadga ega bo‘lishi 
uchun quyidagi uch sohada yetakchilikka erishishi zarur: mahsulot, narx, yoki 
bozor nishasi‖

deb hisoblaydi. 
M.Porter tarmoqda raqobatning 4 bazoviy strategiyasini ko‘rsatib beradi. 
Raqobat strategiyasining tanlanishi kompaniya imkoniyatlari, resurslari va 
bozordagi mavqyega bog‘liq. 
Raqobatning 
bozor 
taxmonlari(segmentlash) 
strategiyasining 
asosiy 
konsepsiyalarini 12.2.1-rasmdagi kabi ifodalashimiz mumkin. 

---

190