O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti



Yüklə 412,61 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/45
tarix10.03.2022
ölçüsü412,61 Kb.
#84410
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   45
boshlangich sinflarda ozlashtirmovchilikni yuzaga keltiruvchi omillar

"Men yaxshi 

bolaman”

  emas,  balki  bu  xatti-harakatlar  o’zgalar  ko’z  o’ngida  qanday  namoyon 

bo’lishiga qarab baholashini tushuna boshlaydilar. 

Maktab yoshidagi bolalarning aqliy rivojlanishi. 

Maktabga kelish arafasida bolaning so’z boyligi o’z fikrini bayon eta oladigan 

darajada  ortadi.  Agar  bu  yoshdagi  normal  rivojlanayotgan  bola  o’z  nutqida  500-

600  so’zni  ishlatsa,  olti  yoshli  bola  3000-7000  so’zni  ishlatadi.  Boshlang’ich  sinf 

yoshidagi  bolalar  nutqi  asosan  ot,  fe’l,  sifat,  son  va  bog`lovchilardan  iborat 

bo’ladi.  Bu  yoshdagi  bolalar  o’z  nutqlarida  qaysi  so’zlarni  ishlatgani  afzal-u, 



44 

 

qaysilarini  ishlatish  mumkin  emasligini  farqlay  oladilar. 6-7  yoshli  bola  o’z 



jumlalarini  murakkab  grammatik  tizimda  tuza  oladi.  Bola  butun  bolalik  davrida 

nutqni  jadal  ravishda  egallab  borib,  nutqni  o’zlashtirishi  ma’lum  bir  faoliyatga 

aylana  boradi. 7-9  yoshli  bolalarning  o`ziga  xos  yana  bir  xususiyati  bola  nutqida 

o’z  fikrini  bayon  etibgina  qolmay,  balki  o’z  suhbatdoshining diqqatini o’ziga  jalb 

qilish uchun ham gapiradilar. 

Birinchi sinfga kelgan bola predmetlarning rangi, shakli va kattaligini, ularni 

makonda  joylashishini  bilish  bilan  birga  ularni  taqqoslay  oladi.  Maktabda 

muvaffaqiyatli  o’qigani  uchun  bolada  sensor  rivojlanganlik  darajasini  yuqori 

bo’lishi  juda  muhim.  Maktab  yoshiga  kelib,  normal  rivojlanayotgan  bola  rasm  va 

suratlar real hayotni aks ettirayotganligini yaxshi tushunadilar. Shuning uchun



 

ham 


surat  va  rasmlarda  nimalar  aks  etganini  real  hayotga  taqqoslagan  holda  bilishga 

harakat  qiladilar.  Bolalar  rasmlarda  atrof-hayotdagi  narsalarni  kichiklashtirib 

tasvirlanganligini anglay biladilar. 

  10  yoshdagi  o’quvchilar  idroki,  uning  xatti-harakati,  o’qish  va  mehnat 

faoliyati  bilan  bevosita  bogliqdir. O’quvchi  o`zining  ehtiyoji,  mayli,  qiziqishi  va 

intilishi  turmush  sharoitiga  mos,  shuningdek  o’qituvchi  tavsiya  etgan  narsalarni 

idrok qiladi. 

  Bu  davrda  yozma  nutq  ham  shakllana  boshlaydi.  Yozma  nutq  jumlalarni 

to’gri  tuzish  va  so’zlarni  to’gri  yozishga  ma’lum  talablar  qo’yilganligi  bilan 

xarakterlanadi. 

Bola 

so’zlarni 



qanday 

eshitgan 

bo’lsa, 

shundayligicha 

yozilmasligini  bilishi,  ularni  to’gri  talaffuz  etishga  va  yozishga  o’rganishi  zarur. 

Yozma  nutqni  egallashi  asosida  bolalarda  turli  matnlar  haqidagi  ma’lumotlar 

yuzaga  keladi.  Bu  davrda  yozma  nutq  endigina  shakllana  boshlaganligi  bois, 

bolada  hali  o’zi  yozgan  fikrlarni,  so’z  va  harflarni  nazorat  etish  malakasi  hali 

rivojlanmagan bo`ladi. Lekin unga ijod qilish imkoniyati beriladi. Ushbu mustaqil 

ijodiy  ish  maktab  yoshidagi  o’quvchilarga  berilgan  mavzuni  anglash,  uning 

mazmunini  aniqlash,  fikrini  bayon  etish  uchun  ma’lumot  to`plash,  muhim 

jihatlarini  ajratib  olish,  uni  ma’lum  ketma-ketlikda  bayon  etish,  reja  tuzish 

malakasini  yuzaga  keltiradi.  Jumlalarni  to’gri  tuzish,  aynan  shu  mazmunga  mos 



45 

 

so’zlarni  o`qish  va  ularni  to’gri  yozish,  tinish  belgilarini  to’gri  qo’yish,  o’z



 

holatlarini  topa  olish  va  to’grilash  aqliy  rivojlanishning  ko’rsatkichlaridan 

hisoblanadi.  O’qish  faoliyati  kichik  maktab  yoshidagi  o`quvchining  aql-idroki, 

sezgirligi,  kuzatuvchanligi,  eslab  qolish  va  esga  tushirish  imkoniyatlarining 

rivojlanishi  uchup  muhim  shart-sharoitlar  yaratadi,  hisoblash  malakalarini 

shakllantiradi.  Ta’lim  jarayonida  ularning  bilimlar  ko`lami  kengayadi,  qiziqishlari 

ortadi,  ijodiy  izlanish  qobiliyati  rivojlanadi,  ularda  tafakkurning  faolligi, 

mustaqilligi ortadi, aqliy imkoniyatini ishga solish vujudga keladi. Mazkur yoshda 

bolalar  o`z  idroklarining  aniqligi,  ravonligi,  o’tkirligi  bilan  boshqa  yosh  davrdagi 

insonlardan  keskin  farq  qiladi.  Ular  har  bir  narsaga  berilib,  o’ta  sinchkovlik  bilan 

qarashlari  sababli  idrokning  muhim  xususiyatlarini  o’zlashtirish  imkoniyatiga  ega 

bo’ladilar. 

Bu  tasvirlar  bolalarda  estetik  va  badiiy  didni  rivojlantiradi.  Chunki  bola  shu 

rasmlar orqali olam go’zalligini, uning turfa ranglardan iborat ekanligini anglaydi, 

ajratadi va o’z munosabatini bildira oladi. 

Tafakkurning  rivojlanishini  kichik  maktab  yoshidagi  bola  psixikasining 

sog`lomligida,  uning  bilish  faolligida  ko’rish  mumkin.  Bolaning  qiziquvchanligi, 

asosan, atrof-olamni bilish, o’rganishga qaratilgan bo’ladi. Bola o’ynab turib, olam 

sir-sinoatlari,  sabab-hodisalari  va  bogliqlaridan  xabardor  bo’lishga  intiladi. 

Masalan, bola o’zi mustaqil ravishda qanday predmetlar suvda cho’kishi, qaysilari 

esa  so`ziishini  tadqiq  qila  oladi.  Bola  aqliy  munosabatlarda  faol  bo’lsa,  u 

shunchalik  ko’p  savol  beradi  va  bu savollar, asosan, xilma




Yüklə 412,61 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə