O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

Sof operatsion daromadni aniqlash. 
Sof operatsion daromad 
(SOD) haqiqiy yalpi daromad (HYaD) va operatsion xarajat (OH) 
o‗rtasidagi farq sifatida hisoblanadi.
5. 
Kapitallashtirish 
koeffitsiyenti 
hisobi. 
Kapitallashtirish 
koeffitsiyenti (stavkasi) ikkita stavkadan ibrorat: kapital daromadining 
stavkasi va kapital qaytishining normasi. Kapital daromadining stavkasi 
– bu vaqt omilini hisobga olgan holda pulning qimmatbaholigi uchun, 
risk uchun va aniq investitsiyalar bilan bog‗liq bo‗lgan boshqa omillar 
uchun investorga to‗lanadigan to‗lovlardir. Kapitalaning qaytishi 
dastlabki kiritma summasini qoplanishini bildiradi.
14
Nazariy 
qarashda 
joriy 
daromad 
uchun 
kapitallashtirish
koeffitsiyenti bevosita yoki bilvosita quyidagi omillarni hisobga olishi
kerak:

risksiz va likvidli investitsiyalar uchun kompensatsiya; 

risk uchun kompensatsiya; 

past likvidlik uchun kompensatsiya; 

investitsion menejment uchun kompensatsiya; 

aktiv qiymatining prognoz qilinadigan oshishi yoki pasayishiga
kiritiladigan o‗zgartirishlar.
Mazkur omillarning ba‘zi birlari kapitallashtirish koeffitsiyentida 
hiobga olinishi mumkinligini ko‗rsatish uchun kumulyativ tizimlash 
(summalash) usulini ko‗rib chiqamiz. Mazkur usul kapital daromadi 
stavkasini hisoblash uchun ishlatiladi. Kapital daromadining stavkasi bir 
14
Фридман Дж. Ордуэй Ник. Анализ и оценка приносящий доход недвижимости. – М.: Дело,2000. С.71.

---

107 
nechta tarkibiy qismlarga bo‗linadi. Risksiz daromad stavkasi asosiy deb 
olinadi. Unga riskning turli ko‗rinishiga tegishli o‗zgartirishlar 
qo‗shilib boriladi. Bu risklar baholanayotgan ko‗chmas mulkning o‗ziga 
xos xususiyati, ya‘ni risk uchun mukofot, past likvidliligi uchun 
mukofot, investitsion menejment uchun mukofot va boshqalar bilan 
bog‗liqdir.
Risksiz stavka risk nol sathda bo‗lganda pulning qiymatini vaqt 
doirasida kompensatsiya qiladi.
Ehtimoliy risksiz stavka sifatida quyidagi instrumentlar qabul 
qilingan: 
1.
Omonat banki va boshqa ishonchli banklar depozitlari; 
2.
Davlat obligatsiyalari; 
3.
Banklararo kreditlar bo‗yicha stavkalar; 
4.
Qayta moliyalashtirish stavkasi; 
5.
G‗arb moliyaviy instrumentlari (rivojlangan mamlakatlarning 
davlat obligatsiyalari). 
Ko‗chmas mulkka kiritilgan kiritmalar risk uchun mukofot
obyektning iste‘mol qiymatini ehtimoliy tasodifiy yo‗qotishlarni hisobga 
oladi va eng yuqori ishonchli bo‗lgan sug‗urta kompaniyalarida 
sug‗urta chegirma miqdorida qabul qilinishi mumkin.
Past likvidli uchun mukofot ko‗chmas mulk obyektiga kiritilgan 
investitsiyalarni tez qaytishi mumkin emasligini hisobga oladi.
Investitsion menejment uchun mukofot. Investitsiyalar qancha
ko‗p riskli va murakkab bo‗lsa ular malakali boshqaruvni talab qiladi va 
shunga yarasha investitsion menejment mukofoti yuqori bo‗ladi. 
Ko‗rsatilgan tarkibiy qismlar (risksiz daromad stavkasi, past likvidligi,
investitsion menejment va ko‗chmas mulk obyektiga xos bo‗lgan 
maxsus risk uchun mukofotlar) uchun mukofot, birlashtirish yo‗li 
yordamida kapital daromadi stavkasining miqdori hosil qilinadi. 
Kapitalning qaytish normasi ko‗chmas mulk obyektiga kiritilgan 
mablag‗larning qoplash miqdorini ko‗rsatadi. Bunday holat ko‗chmas 
mulkka egalik qilgan davrda qandaydir sabablar tufayli yo‗qotishlar 
(qisman yoki to‗laligicha) prognoz qilinsa yuzaga keladi. Bu yerda 
uchta variant yuzaga kelishi mumkin: 

---

108 
1. Ko‗chmas mulk qiymati o‗zgarmaydi (investitsiyaning asosiy
summasi qiymatining o‗zgarishi prognoz qilinmaydi), ya‘ni obyekt
qayta sotilish paytida kapital kompensatsiyasi yuzaga keladi. 
Investitsiyalar asosiy summasi qiymatining o‗zgarishi haqida prognoz 
qilinmasa. Bunday holatda kapitallashtirish koeffitsiyentida kapital 
qoplashni 
hisobga 
olishga 
ehtiyoj 
qolmaydi. 
Shunday 
qilib 
kapitallashtirish stavkaning miqdorini aniqlash uchun kerak bo‗lgan 
formula quyidagi ko‗rinishda namoyon bo‗ladi: 
R = R
1 , 
bu yerda: R – kapitallashtirish stavkasi, 
R
1
- kapital daromadi stavkasi (kumulyativ tuzish usuli asosida 
aniqlanadi). 
2. Ko‗chmas mulk qiymati kamayadi (kiritilgan kapital qiymati 
pasayishi prognoz qilinadi), ya‘ni ko‗chmas mulk obyektiga kiritilgan
investitsiyalar summasini qoplash kerak bo‗ladi (to‗liq yoki qisman). 
Kiritilgan kapital qiymatining pasayishi prognoz qilinganda
qoplanadigan investitsiyalarning summasi joriy daromaddan olinishi
lozim. Shuning uchun joriy daromadning kapitallashuvi investitsiya 
daromadi va, shuningdek, kutiladigan yo‗qotishlar qoplamasini qamrab 
olishi lozim.
Kapital qaytarishning normasi turli usullar bilan aniqlanishi
mumkin: 

To‗g‗ri chiziqli usul yoki Ring usuli yordamida; 

Annuitet yoki Invud usuli bilan; 

Qoplash fondi bo‗yicha kapitalni qaytarish va foizning risksiz
stavkasi usuli yoki Xoskold usuli bilan.
Shunday qilib kapitallashtirish stavkasi o‗lchamini aniqlash 
uchun formula quyidagi ko‗rinishda bo‗lishi kerak: 
R =R
1 
+∆ * R
2, 
bu yerda: R – kapitallashtirish stavkasi; 
R
1 
- kapital daromadi stavkasi (kumulyativ qurish usuli yordamida
aniqlanadi); 
∆ – obyektga egalik qilish davridagi qiymatning pasayish ulushi 
(birlik ulushida); 

---

109 
R
2 
– uchta usuldan bittasi yordamida aniqlanadigan kapitalni 
qaytarish normasi.