O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “budjet hisobi va g’aznachilik”fakulteti

 
 
I. Qo’ziev
O’quv-uslubiy bo’lim boshlig’i

T.M.Baymuradov
Fanning O’quv-uslubiy majmuasi Toshkent moliya instituti Kengashida ko’rib 
chiqilgan va tavsiya qilingan (2019 yil “__” ___dagi “__”-sonli bayonnoma)
 
 

---

4 
MUNDARIJA 
 
I O’QUV DASTURI 
5 
 
1.Ma’ruzalar matni
6
 
 
2.Amaliy mashg’ulotlar bo’yicha o’quv
materiallari
258
 
 
3.Laboratoriya mashg’ulotlar bo’yicha
o’quv materiallarilari
 
333
 
II MUSTAQIL TA’LIM MATERIALLARI 
444
 
 III O’QUV PORTFOLIOSI 
452
 
 IV GLOSSARIY 
467 
V 
ILOVALAR 
614
 
 
1.Fan dasturi 
615
 
 
2.Ishchi fan dasturi 
629
 
 
3. Tarqatma materiallari (Interfaol ta’lim
metodlari, keyslar banki ) 
 
661
 
VI TESTLAR 
697
 
VII Talabalar bilimini baholash mezonlari 
718 
VIII O’quv-uslubiy majmuaning elektron variant 
 
 
 

---

5 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
I.O’QUV 
MATERIALLARI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

6 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
MA’RUZA 
BO’YICHA O’QUV 
MATERIALLARI 
 
 

---

7 
1 – MAVZU:”IQTISODIYOTDA AXBOROT KOMPLEKSLARI VA
TEXNOLOGIYALARI” FANINING PREDMETI, VAZIFASI VA 
MAQSADI 
REJA
: 
1.Fannining predmet va vazifalari 
2.
Axborot komplekslarining texnik va dasturiy ta’minoti
 
3. Axborot texnologiyalarining tasnifi. 
4. Iqtisodiyot va jamiyatning rivojlanishida axborot texnologiyalarining 
ahamiyati.Robototexnika sohasi. 
Tayanch so’z va iboralar
: 
informatika, elektron hisoblash texnikasi, funktsional 
protsessor- 
lar, informatikaning usullari va vositalari, mexanik qurilmalar, elektromexanik 
ashinalar.
1.Fannining predmet va vazifalari. 
Insoniyat harakat va raqobat orqali turmush tarzini rivojlantiradi va yangi-yangi 
kashfiyotlarni yaratilishiga sabab bo`ladi. Bu kashfiyotlardan biri – kompyuter 
texnikasidir. Azaldan insoniyat o`z ishini osonlashtirish va vaqtni tejash muammolari 
bilan shug`ullangan. So`zsiz aytish mumkinki kompyuter XX asrning buyuk 
kashfiyotlaridan biri. Davr talabiga ko`ra bugunga kelib kompyuter texnikasi juda 
rivojlanib ketdi. Ma`lumotlarni yig`ish, boshqarish, qayta ishlash va uzatish ayniqsa, 
hozirgi kunda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Rivojlangan va rivojlanayotgan 
davlatlarni hozirgi kunning eng zo`r va ixcham texnologiyasidan foydalanishga 
bo`lgan talab kun sayin ortib bormoqda. Chunki butun dunyoda XXI asr – «axborot» 
asri deb tan olingan. Axborot asrida katta hajmdagi ma`lumotlar ombori va 
axborotlar ustida ishlashga to`g`ri kelmoqda. Jamiyat taraqqiyotini rivojlanishiga, 
kunlik ehtiyojga kerakli vositalar (masalan, uyali telefon, DVD player, Flash xotira, 
…), yuz berayotgan jadal o`zgarishlar ularning bir qismi bo`lgan «Kompyuter 
texnikasi» va «Iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari» faniga ham o`z 
ta`sirini ko`rsatmoqda. Axborot texnologiyasining rivojlanishi dasturiy va texnik 
ta`minotga ham o`z ta`sirini ko`rsatmoqda. Bu ta`sirlar shunchalik kuchliki, yillar 
ichida emas, balki oylar ichida o`zgarib va boyib bormoqda. Axborot texnologiyalari 
va uning texnik, dasturiy ta`minotini yangi variantlari paydo bo`lishi bu sohadagi 
xizmat qilish usulini tubdan o`zgartirishni talab etadi. Eslab ko`ring
1
, kerakli 
ma`lumotni tahrirlash, xotiraga yozish, qayta ishlash usullarni amalga oshirish yoki 
bir masalani kompyuterda yechib, natija olish uchun algoritmlarni, dasturlash tillari 
va ishlash muhitini bilishni talab qilar edi. Bunday ma`lumotga ishlov berish 
usullarini faqat mutaxassislargina amalga oshirishni bilardilar. Ammo hozirgi 
1
Maktabdagi “Informatika va hisoblash texnikasi asoslari ”predmetining darslari

---

8 
jamiyatni axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilish qiyin. Har bir soha borki, ishlab 
chiqarishdan to ta`lim muassasalari, fermerlikkacha axborot texnologiyalari 
qolaversa, kompyuter texnikasining imkoniyatidan foydalanib kelinmoqda. 
Kompyuterlardan foydalanuvchilar sonining kundan-kunga ko`payishi jamiyat oldida 
ma`lum qiyinchiliklarni tug`dirmoqda. Respublikamizda kompyuter savodxonligini 
oshirish, jamiyatda kompyuter texnologiyalaridan samarali foydalanish jarayonining 
ijobiy kechishi uchun hukumatimiz tomonidan bir qator chora-tadbirlar ishlab 
chiqilgan. O`zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimovning 2001 
-yil Oliy Majlisning V sessiyasida so`zlagan nutqida axborot texnologiyalari va 
kompyuterlarni jamiyat hayotiga, kishilarning turmush tarziga, umumiy o`rta ta`lim 
maktablari, o`rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta`lim muassasalari o`quv jarayoniga 
jadallik bilan olib kirish g`oyasi ilgari surilgan
2
. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001-yil 23 maydagi «2001-
2005- yillarda kompyuter va axborot texnologiyalarini rivojlantirish, «Internet»ning 
xalqaro axborot tizimlariga keng kirib borishini ta`minlash dasturini ishlab chiqishni 
tashkil etish chora-tadbirlari to`g`risida»gi 230-sonli
3
, 2002 -yil 30 maydagi 
«Kompyuterlashtirishni 
yanada 
rivojlantirish 
va 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarini joriy etish to`g`risida»gi Prezident Farmoni, mazkur Farmonni 
amalga oshirish yuzasidan O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002-
yil 
6 
iyundagi 
«2002-2010-yillarda 
kompyuterlashtirish 
va 
axborot-
telekommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish dasturi» to`g`risidagi Qarori 
e`lon qilindi
4
. Ta`lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlarni chuqurlashtirish 
maqsadida 
«2008-2012- 
yillarda 
uzluksiz 
ta`lim 
tizimini 
mazmunan 
modernizatsiyalash va ta`lim-tarbiya samaradorligini yangi sifat darajasiga ko`tarish 
dasturi»ning 1.7-bandida «Uzluksiz ta`lim tizimi o`quv-laboratoriya va informatika 
xonalaridan samarali foydalanishni baholash mezonlarini ishlab chiqish va 
amaliyotga joriy etish», 2.9-bandida «Axborot texnologiyalari va kompyuterlar 
asosida ta`lim olishning o`quv–metodik majmualarini yaratish va amalga tadbiq 
qilish», 3.4-bandida «Fanlar bo`yicha virtual laboratoriyalar tashkil etish» hamda 
6.14-bandida «Ta`lim sifati ko`rsatkichlari va mezonlarini takomillashtirish, ta`lim 
sifatini hamda o`quvchi-talabalar bilimini baholashning avtomatlashtirilgan nazorat 
va boshqaruv tizimini yaratish» kabi ta`lim-tarbiya samaradorligini yangi sifat 
darajasiga ko`tarish vazifalari qo`yilgandi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2005 -yil 2 iyundagi «Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida kadrlar 
tayyorlash tizimini takomillashtirish to`g`risida»gi PQ-91-sonli, 2005-yil 8 iyuldagi 
«Axborot kommunikatsiya texnologiyalarini yanada rivojlantirishning qo`shimcha 
2
Хalq so’zi. 2001- yil, 15 may. № 94 (2656). 1-sahifa.
3
Хalq so’zi. 2001- yil, 24 may. № 101 (2663). 1-sahifa.
4
Хalq so’zi. 2002 - yil, 1 iyun. № 116 (2944). 1-2-sahifa.

---

9 
chora-tadbirlari to`g`risida»gi PQ-117-sonli, 2005-yil 28 sentyabrdagi «O`zbekiston 
Respublikasi jamoat ta`lim axborot tarmog`ini yaratish to`g`risida»gi PQ-191-sonli 
Qarorlaridan ko`zda tutilgan asosiy vazifa aholining kompyuter savodxonligini 
oshirish hisoblanadi. Ushbu masalani hal etish uchun maktab, litsey, kasb - hunar 
kollejlari hamda oliy o`quv yurtlarida kompyuter va axborot texnologiyalari bilan 
ishlashga o`rgatish keng ko`lamda yo`lga qo`yilmoqda. Buning uchun, avvalo, bilim 
dargohlari zamonaviy kompyuter texnikalarga ega maxsus xonalar bilan bir qatorda 
“Inforomatika va axborot texnologiyalari” faniga bo`lgan talab ham ortmoqda. 
Axborot texnologiyasi - bu aniq texnik va dasturiy vositalarining majmui bo`lib, 
ular yordamida ma`lumotlarni qayta ishlash bilan bog`liq bo`lgan turli xildagi 
masalalarni hal etamiz. Informatika keng ma`noda fan, texnika va ishlab chiqarish, 
ya`ni 
inson 
faoliyatining 
barcha 
sohalarida 
axborotni 
kompyuter 
va 
telekommunikatsiya yordamida qayta ishlash, saqlash, uzatish va boshqarish bilan 
bog`liq bo`lgan yagona sohadir. 
"Axborot 
texnologiyalari" 
iborasidagi 
"texnologiya" 
so`zi 
lotincha
"thexnos" - san`at, hunar, ustalik, soha va "logos" - fan degan ma`noni bildiradi. 
Texnikada yoki ishlab chiqarishda "texnologiya" deganda ma`lum kerakli xom 
ashyodan tayyor mahsulotni hosil qilish uchun uslubar, metodlar va vositalar 
yig`indisidan foydalanadigan jarayon tushuniladi. Texnologiya ob`yektining 
dastlabki, boshlang`ich holatini o`zgartirib, yangi, oldindan belgilangan talabga javob 
beradigan holatga keltiradi. Misol uchun undan turli texnologiyalar orqali non, 
bo`g`irsoq, tort va boshqa unli mahsulotlarini olish mumkin. Agar boshlang`ich xom 
ashyo sifatida axborot olinsa, ushbu axborotga ishlov berish natijasida axborot 
mahsulotinigina olish mumkin. Ushbu holda ham "texnologiya" tushunchasining 
ma`nosi saqlanib qoladi. Faqat unga "axborot" so`zini qo`shish mumkin. Bu narsa 
axborotni qayta ishlash natijasida moddiy mahsulotni emas, balki axborotnigina olish 
mumkinligini aniqlab turadi. 
Texnologiya - bu sun`iy ob`yektlarni yaratishga yo`naltirilgan jarayonlarni 
boshqarishdir. Kerakli jarayonlarni kerakli yo`nalishda borishini ta`minlash uchun 
yaratilgan shart-sharoitlar qanchalik yaxshi tashkil etilganligi texnologiyaning 
samaradorligini bildiradi. Bu esa tabiiy jarayonlar nafaqat moddaning tarkibi, 
tuzilishi va shaklini o`zgartirish maqsadida, balki axborotni qayta ishlash va yangi 
axborot hosil qilish maqsadida ham boshqariladi. Shuning uchun axborot 
texnologiyasini quyidagicha ta`riflash mumkin.