O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent tibbiot akademiyasi

7.1-rasm 
I. Mexanik barerlarga kiradi: 
a) 
Teri tashki tomondan organizmni urab turadi. Soglom teri 
organizmni patogenagentlardan ximoya kiladi, terini ph ni paasyishi xam 
patogen bakteriyalarga salbiy ta’sir etadi. Bundan tashkari ter, yog bezlarini 
maxsulotlari xam bakteriotsit ta’siriga ega. 
b) 
SHillik kavatlar organizmning xamma organlari, ogiz bushligi, 
oshkozon ichak sistemasi, yukori nafas yullari, kuz jinsiy organlar shillik 
kavatlari kalin kup kavatli epiteliya xujayralari bilan koplangan, lekin 
oshkozon, xavo yullari, bachadon va uning trubalari bir kavatli epiteliya 
xujayrasi bilan koplangan. Epiteliya xujayralari mexanik ravishda patogen 

---

61 
bakteriyalarni organizmdan chikarishda katnashadi (yukori nafas yullaridagi 
xilpillovchi epiteltiyalar). 
P. Gumaral va xujayra faktorlari. 
Organizmning birinchi ximoya chegarasini engib utgan patogen 
bakteriyalar organizmning ikkinchi ximoya chizigiga duchor bulishadi. Bu 
faktorlarni kupchilik formasi indutsiabel bulib shillik kavatlarda aktiv 
bulmagan xolda uchraydi. 
Bu moddalarni aktivlashuvi, mediaterlar yordamida amalga oshiriladi. 
Bu faktorlarning eng asosiysi komplement va polimorf yadroli lekotsitlardir. 
Bularni ta’sirini boshka biologik aktiv moddalar tuldiradi. Tukimalarni 
ximoya funksiyalarini asosini «yaliglanish» reaksiyasi tashki l etadi. 
YAlliglanish reaksiyasi deb organizmning ximoya-adaptiv reaksiyalar 
egindisi bulib, organizm tukimalarini jaroxatlanishi okibatida kelib chikadi. 
Bu rekatsiya okibatida organizm tulik uzini jaroxatini tiklashi yoki defektli 
bulib kolishi mumkin. YAlliglanish utkir surunkali bulishi mumkin. Utkir 
yalliglanishda kizarish, shish, ogrik, temperaturani kutarilishi kuzatiladi. 
YAlliglanish rekatsiyasida kuplab mediaterlar ishpab chikariladi. 
Maxsus bulmagan ximoyalanishda xujayra faktorlari. 
Organizmning maxsus bulmagan rezistentligiga-fagotsitlar kiradi. 
Fagotsitlar - begona patogen organizmlar uzlariga biriktirib, yutib va xazim 
kilish xususiyatiga ega bulgan xujayralar xisoblanadi. Fagotsit xujayralarini 
organizmning ximoyalanishida katnashishini birinchi bulib 1883 yilda 
I.I.Mechnikov kashf kilgan. Fagotsit xujayralariga lekopoetik kator 
xujayralari (neyperofillar, 'eozinfillar, bazofillar) va makrofagal - manotsitar 
xujayra sistemasi (monotsitlar, tukima makrofaglarlari) kiradi. B1finchi 
gurux fagotsitlar polimorf yadroli, sitoplazmasida granullasi bor, boshkacha 
kilib 
aytganda 
polimorf 
yadroli 
leykotsitlar 
yoki 
granullatsitlar. 
Mononuklyar fagotsitlar organizmni ximoyalanishida tur li kurinishlarda 
katnashadi. 
Organizmning 
patogen 
agentlardan 
(mikrob, 
virus, 
sodda 
jonivorlardan) ximoya kiladi. Organizmdagi fagotsit xujayralari axlatchi 
(musorщik) vazifasini bajargani uchun jaroxatlangan, uldirilgan xujayralarni 
va ba’zi neorganik birikmalardan organizmni tozalaydi. 
Fagotsit xujayralari, limfotsitlar bilan xujayralararo kooperatsiyalarda 
katnashib, maxsus immun javobni kelib chikishida katnashadi. 
Fagotsit xujayralari boshka xujayralarni boshkarishda katnashuvchi 
muxim bulgan biologik aktiv mediatirlar va aktiv modsalar ishlab chikaradi. 
(IL-1, interferon). 
Begona xujayralarni uldirish bilan usma xujayralarga karish kurashadi. 
Fagotsit xujayralarga kiskacha xarakteristika. 
Mononukyar fogotsitlar: 

---

62 
Neyperofillar - suyak kumigida xosil bulib, shakllanib kon okimiga 
chikadi. Bu xujayralar kon tomirlarini endotelyasi orkali kon okimida 
tukimalarga yalliglanishi uchogiga migratsiya bulish xususiyatiga ega. 
Patogen bakteriyani xemotaksis, uni yutishi, parchalashi mumkin. Bu fagotsit 
xujayralari tomonidan mikrobotsit xususiyatiga ega bulgan 0
2
ga ta’lukli va 
Og ta’lukli bulmagan faktorni sekretsiya kiladi. Konda 42-72% uchraydi. 
Eozinofillar-xosil bulipshyi neyperofillarga uxshash. Ta’sir mexanizmi 
asosan 02 ga ta’lukli, ta’lukli bulmagan faktorni sekretsiya kiladi. Gelment 
va sodda jonivorlarga karshi kurashadi. Konda 5% uchraydi. 
Monotsitlar-suyak kumigida • xosil bulib, shakllanib promonotsit 
kurinishida kon okimiga tushudi. Neyrofillarga uxshab ta’sir kursatadi. 
Konda 2-10% uchraydi. 
Tukima 
makrofaglari-monotsitlardan 
shakllanib 
xosil 
buladi. 
Endoteliyaga adgeziya bulishi kon tomiridan chikishi kuzatiladi. Patogen 
bakteriyalarga xemotoksisi, yutishi, xazim kilishi, degranulatsiyaga 
uchratishi mumkin. Bundan tashkari O2 ta’lukli va Og ta’lukli bulmagan 
bakteriotsit faktor, komplementni komponentini va pla minogen aktivatorlari, 
mediatorlar sintez kiladi.