O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. N. Samadov, O. S. Jumanov
Yüklə 3,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Rezavor mevalar.
Rezavor mevalar madaniy va yovvoyi turlarga bo„linadi. Madaniy rezavorlarga bog„ va mevazorlarda o„stiriladigan uzum, krijovnik, smorodina, zemlyanika, qulupnay, malina kiradi. yovvoyi o„simliklardan klyukva, brusnika, maymunjon va chernikalarning iste‟mol qiymati eng yuqori hisoblanadi. Bunday mevalarni matlubot kooperatsiyasi tashkilotlari qayta ishlash sanoati uchun tayyorlab beradi. Rezavor mevalar to„yimli va yuqori ta‟mlilik xususiyatlariga ega. Ularning tarkibida oson hazm bo„ladigan qand, organik kislotalar, vitaminlar, mineral moddalar bor. Uzum, qora smorodina, malina, chernika singari rezavor mevalar shifobaxsh xususiyatga ega. Uzum ishlatilishiga qarab, xo„raki, mayizbop va vinobop xillarga bo„linadi. Xo„raki navlarning ta‟mi yaxshi, unda 15 dan 20% gacha qand 85 (asosan, glyukoza) va 0,7% kislota bor. Mayizbop navda kamida 20% qand va xo„raki navdagiga nisbatan xiyla kamroq kislota bo„ladi. Keng tarqalgan xo„raki navlarga shasla, shabash, Asma chyornaya, Aleksandriya muskati, Xusayni, Nimrang, Chaush va boshqalar kiradi. Bu nav uzumlarning mevasi yirik yoki o„rtacha kattalikda, po„sti yupqa, mayin va eti sersuv bo„ladi. Sifatiga ko„ra uzum 1-va 2-navlarga bo„linadi. Xo„raki uzum boshi bo„liq, yaxshi pishgan, bandi mahkam, zaxa emagan va kasal tegmagan mevali shingillardan iborat bo„lishi lozim. Krijovnikning mevasi yumaloq yoki cho„ziqroq shaklda bo„ladi, po„sti yashil yoki kip-qizil, rangli, silliq yoki tukli. Eti sersuv, nordon va xushbo„y, unda 8-10% qand, 1,5-2,5% kislota, ko„pgina pektin moddalari va S vitamini bor. Krijovnikdan murabbo, jele qaynatiladi. Undan vino, marinad tayyorlash va boshqa maqsadlarda ham foydalaniladi. Bochyonochniy, Butilochniy, Avenarius, Zelyoniy, Industriya deb ataladigan krijovniklar eng yaxshi navlardir. Savdoga chiqariladigan krijovnik mevasi toza, quruq, yirikligi, shakli va rangi bir xil, hasharot tegmagan va kasallanmagan, dimiqmagan va chirimagan bo„lishi lozim. Smorodina uch turli bo„ladi: qora, qizil va oq, qora smorodina boshqalarga ko„ra mazali va eyimlikdir. Unda 6-7% qand, 2-3% kislota, 0,7% gacha pektin modda va ko„p miqdorda S va R vitaminlari bo„ladi. Smorodinadan qandolat ishlab chiqarishida, sharbat, sirop, nastoyka tayyorlash va boshqa maqsadlarda keng foydalaniladi. Qora smorodinaning mevasi yumaloq, ovalsimon va yalpoq shaklda bo„ladi; yirik-maydaligi jihatidan, yirik, o„rta va mayda, ta‟mi nordon yoki achchiq-chuchuk; pishish vaqtiga ko„ra: chillaki, o„rta va kechki xillarga bo„linadi. Liya plodorodniy va Boskopskiy velikan qora smorodinaning eng yaxshi navlaridir. Qora smorodina bandli va bandsiz holda savdoga chiqariladi. Mevasi yangi, toza, quruq, yaxshi pishgan, bir tusli, zaxa emagan, hasharot tegmagan, 86 kasallanmagan va mog„orlamagan, chirimagan va dimiqmagan, yot ta‟m va hiddan holi bo„lishi lozim. Qulupnay kam tarqalgan, kam hosil, parvarish talab rezavor mevadir. Qulupnay mevasi mayda, konussimon shaklda, bir tomoni oq, ikkinchi tomoni esa to„q qizil; kosachasidan ajralishi qiyin, o„tkir xushbo„y va ta‟mi ham juda yaxshi bo„ladi. Unda 4-6% qand, 1-1,8% kislota va boshqa moddalar bo„ladi. Qulupnay tabiiyligicha va qayta ishlagan holda iste‟mol qilinadi. Uzoq saqlanmaydi, shu sababli tez iste‟molga chiqariladi. Malina bog„da o„sadigan va yovvoyi turlarga bo„linadi. Bog„da o„sadigan malinaning mevasi yirik, o„rta va mayda, xilma-xil (yumaloq, ovalsimon, konussimon, cho„ziqroq) shaklda, to„q qizil yoki sariq rangli bo„ladi. Malinada 5-8% qand, 1-2% kislota, xiyla ko„p miqdorda mineral modda va vitaminlar bo„ladi. U tabiiy holida iste‟mol qilinadi hamda undan murabbo, jem, jele, sharbat, sirop, nastoyka, nalivka, likyor tayyorlanadi. Voljanka, Usanka va boshqalar eng yaxshi navlaridir. Maymunjon issiqsevar o„simlik bo„lganligi sababli janubiy rayonlar va Povoljeda o„sadi. Mevasi qora rangli bo„lib, unda 3% dan 4% gacha qand, 2% dan ortiq organik kislotalar, oshlovchi va pektin moddalar bor. Maymunjon tabiiyligicha, murabbo, sharbat, likyor-aroq mahsulotlari tayyorlashda ham ishlatiladi. Maymunjonning madaniy navlaridan I. V. Michurin etishtirgan Texas navi ma‟lum. Uning mevasi juda yirik, to„q qizil, cho„ziqroq konussimon shaklli, sersuv, nordon ta‟mli. Qayta ishlab va tabiiyligicha ham iste‟mol qilaverish mumkin. Rezavor mevalarning (uzumdan tashqari) sifatiga quyidagi talablar qo„yiladi: yirik-maydaligi, shakli va rangi, bir xil, yangi toza, zaxa emagan va kasallanmagan bo„lishi shart. Yaxshi pishmagan va o„ta pishib ketgan, ezilgan, shakli va rangi har xil bo„lgan mevalar standart bo„yicha tartibga solinadi. Yüklə 3,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|