26
1.6.-rasm. O„zgaruvchilar turi
1.4. Ekonometrik modellashtirish bosqichlari
Ekonometrik modellarni tuzish bir qancha bosqichlardan tashkil topadi.
Birinchi bosqich
– spetsifikatsiyalash - iqtisodiy muammoni qo„yilishi –
asosiy
omillar guruhi tanlanadi, iqtisodiy ma‟lumot to„planadi, asosiy omil va ta‟sir
etuvchi omillar guruhi belgilanadi; korrelyatsion tahlil usuli yordamida ekonometrik
modelda qatnashadigan omillar aniqlanadi. Iqtisodiy jarayon har tomonlama nazariy,
sifat jihatdan tahlil qilinadi va uning parametrlari, ichki va tashqi informatsion
aloqalar, ishlab chiqarish resurslari, rejalashtirish davri kabi ko„rsatkichlar aniqlanadi.
Ikkinchi bosqich
– identifikatsiya qilish.
Bu bosqichda izlanayotgan
noma‟lum o„zgaruvchilar qaysi, qanday maqsadni ko„zda tutadi, natija nimalarga olib
keladi kabi savollar aniqlangan bo„lishi kerak. «Eng kichik kvadratlar usuli»
yordamida tuziladigan ekonometrik modelning parametrlari aniqlanadi.
Uchinchi bosqich
–verifikatsiya qilish. Tuzilgan modelni ahamiyati to„rtta
yo„nalish bo„yicha tekshiriladi:
- modelning sifati ko„plikdagi korrelyatsiya koeffitsienti va determinatsiya
koeffitsienti yordamida baholanadi;
- modelning ahamiyati approksimatsiya xatoligi va Fisher mezoni yordamida
baholanadi;
- modelning parametrlarini ishonchliligi Styudent mezoni bo„yicha baholanadi;
- Darbin-Uotson mezoni yordamida «Eng kichik kvadratlar usulining»
bajarilish shartlari tekshiriladi.
To„rtinchi bosqich
– tuzilgan va baholangan
ekonometrik model yordamida
asosiy iqtisodiy ko„rsatkichlar prognoz davriga hisoblanadi.
Yuqorida sanab o„tilgan bosqichlar bir-biri bilan chambarchas bog„liq va biri
ikkinchisini to„ldirib, yagona maqsadni amalga oshirish uchun xizmat qiladi.
27
Shuni eslatib o„tish kerakki, masalani kompyuterda echish uchun standart
dastur bo„lishi kerak, agar unday dastur bo„lmasa, uni ma‟lum
algoritmlar asosida
tuzish zarur.
Dostları ilə paylaş: 
