O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Talabni 
prognoz 
qilishda 
qo’llaniladigan komp’yuter modellari 
ekstrapolyatsiya, ekspert baholari uslublaridan hamda korxonaning, ishchi kuchi 
ehtiyojiga ta’sir ko’rsatadigan omillar dinamikasi to’g’risidagi ma’lumotlardan bir 
yo’la foydalanish imkonini beradi.
Mazkur modellar ishchi kuchiga ehtiyojni eng to’liq bashorat qilishi bilan 
samaralidir. Lekin, bu uslub korxona uchun qimmatga tushishini, komp’yuter 
modellarini yaratish maxsus tajribani talab etishini yodda tutish lozim. Ana shu 
muammolar bu uslubni yirik korxonalar tomonidan qo’llanishini cheklaydi. 
Taklifni prognoz qilishda 
ham korxonaning o’zidan, ham korxonadan 
tashqaridan ishlab chiqarishga jalb etish mumkin bo’lgan ishchi kuchi mikdori 
aniqlanadi. Bunda absentizm, xodimlar kasbiy va xizmat vazifalarining o’zgarishi, 
qo’nimsizlik, ish vaqti fondining va boshqa mehnat sharoitlarining o’zgarishi hisobga 
olinishi kerak. 
Mazkur prognozda personalning yoshiga qarab guruhlarni tahlil etish 
(pensiyaga chiqish birdan ko’payib ketishi, xodimlar o’rtasida katta yoshlilarning 
nisbati salmoqli ekanligi yoki shu sababli kasbiy va xizmat vazifasida o’sish 

---

80 
cheklanganligi), turli toifa xodimlari nisbati (masalan, rahbarlarning bo’ysunuvchi 
xodimlarga, malakali ishchilarning malakasi yo’kdarga, asosiy ishchilarning 
yordamchi ishchilarga, ishlab chiqarishda band ishchilarning noishlab chiqarish 
xodimlariga nisbati) tahlili, maxsus ixtisoslik va malakaga ega xodimdar (masalan, 
tashkilotda qancha iqtisodchi, qancha muhandis, qancha texnik, qancha chilangar, 
qancha frezerchi va hokazo) tahlili muhim ahamiyatga ega. 
Tahlillarda kadrlar qo’nimsizligini aniqlashga alohida e’tibor berish talab 
etiladi. Buning uchun aylanma indeksi yoki qo’nimsizlik indeksi 
(