O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

O‘zbekiston Respublikasida turizmni boshqarish va rejalashtirish tizimi kim tamonidan amalga oshiriladi?

Turizmni rivojlantirish rejalarini ishlab chiqish bosqichlari nimalardan iborat?

Turizmni rivojlantirish rejalari va dasturlarini ishlab chiqish, ularning bajarilishini ta’minlash qanday amlga oshiriladi?

Kompleks rejalar elementlari o‘z ichiga nimalarni oladi?

Turizm industriyasining rivojlanishini rejalashtirish mexanizmlari nimalardan iborat?

Mahalliy darajadagi turizmni rivojlantirish faoliyatiga nimalar kiradi?

O‘zbekiston Respublikasida turizmni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari va xususiyatlari nimalardan iborat?


14. TURIZM XIZMATINI LITSENZIYALASHTIRISH
Reja:

1. 
   Litsenziya olish uchun davlat tomonidan o‘rnatilgan talablar.
   
2. 
   Turistlik faoliyatga litsenziya berish uchun tegishli hujjatlarni tayyorlash.
   
3. 
   Turizm faoliyatiga litsenziya olish rasmiyatchiliklarining bosqichlari va xususiyatlari
   
4. 
   «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining litsenziyalarni tekshirish jarayonidagi huquqlari
   

14.1. Litsenziya olish uchun Davlat tomonidan o‘rnatilgan talablar
O‘zbekistonda turizm faoliyati litsenziyalanadi, hamda bu jarayonni o‘tkazish mexanizmi tegishli qonun bilan belgilangan. Turizm biznesini tashkil etish uchun rasmiyatchilikni o‘ziga xos xususiyatlarini bilish zarur, jumladan, litsenziyalash sohasini va boshqa ruxsatnoma xilidagi hujjatlarni mukammal bilish talab etiladi. Qonunga ko‘ra litsenziya berish va uni bekor qilish yoki uning faoliyatini to‘xtatib qo‘yish, kabi harakatlar Vazirlar Mahkamasining Komissiyasi tomonidan qaror qabul qilinadi, uning bu boradagi ishchi organi funksiyasini «O‘zbekturizm» MK bajaradi. Eng asosiy talab – litsenziya tadqiqotchilari faqatgina yuridik shaxs bo‘lishi shart.

Turizm faoliyatini amalaga oshirish huquqi 5 yil davomida haqiqiy hisoblanuvchi namunaviy litsenziyalar beriladi, shunga qaramasdan buyurtmachi talabiga ko‘ra kamroq muddatga ham litsenziyalar berilishi mumkin.

Litsenziya olish uchun Davlat tomonidan o‘rnatilgan talablar qo‘yilgan bo‘lib, ular qatoriga qo‘yidagilar kiradi:

• 
  turizm to‘g‘risidagi qonunga, turizm sohasidagi O‘zbekiston Respublikasi standartlari va xalqaro standartlarga majburiy ravishda rioya qilish;
  
• 
  huquqiy shaxs shtatida turizm sohasida maxsus ta’lim olgan yoki turizm sohasida 3 yildan kam bo‘lmagan ish stajiga ega bo‘lgan, kamida bitta xodimning bo‘lishi. Shu tarzda turizm korxonasi tegishli bilim, malaka, ko‘nikmaga ega bo‘lgan soha mutaxassislari bilan aks ettirilishi zarur;
  

• 
  yangi texnologiyani va boshqaruv tajribasini joriy etish bilan bog‘liq bo‘lganligi sababli sayyohatlarni, ekskursiyalarni tashkil etish va ular bilan bog‘liq xizmatlar bilan bevosita band bo‘lgan huquqiy shaxs xodimlari har 3 yilda kamida 1 marta malakasini oshirish zarur;
  
• 
  shakillangan nizom jamg‘armasi kamida minimal ish xaqining 400 tasi miqdorida bo‘lishi kerak, chunki u tegishli moddiy va iqtisodiy resursga ega bo‘lishi lozim;
  
• 
  mijozlar bilan ishlash va turmahsulotni ishlab chiqish mos ravishdagi ishchanlik muhitini talab etishi sababli xususiy yoki ijaraga olingan xizmat binosida tegishli jihozlarning mavjudligi;
  
• 
  taqdim etiladigan turizm xizmatlariga muvofiqlik sertifikatlarining mavjudligi, chunki bu har qanday turga qonuniy tus berish va xavfsizlik talablari bilan bog‘liqdir;
  
• 
  turizm xizmatlarini faqatgina mijoz bilan O‘zbekiston Respublikasi qonunlari talablariga mos ravishda shartnoma tuzilgandan keyingina ko‘rsatish. Boshqa holatlarda shartnoma huquqiy kuchga ega bo‘lmaydi va sud orqali bekor qilinishi mumkin;
  
• 
  chet el davlatlariga tashrif buyurish, chiqish, kirishni o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida, turistlik tashrif vaqtida va har bir aniq davlatga tashrif buyurishni boshqa qoidalarini o‘ziga xos xususiyatlari to‘g‘risida mukammal ma’lumotlarni belgilangan tartibda har bir turistga yetkazish;
  
• 
  mijozga ish tartibi to‘g‘risida, uning huquqiy manzili, litsenziyani mavjudligi, majburiy sertifikatlashga tortiladigan xizmatlar uchun sertifikatlarni mavjudligi, turizm faoliyatini aniq yo‘nalishlarini yuritish uchun javobgor bo‘lgan lavozimli shaxslarning familiyasi, ismi, sharifi haqida to‘la ma’lumot berish;
  
• 
  turistlar xavfsizligini ta’minlash, jarohatlanganda, betob bo‘lganda va boshqa holatlarda tibbiy hamda boshqa birinchi yordam ko‘rsatish tizimini mavjudligi;
  

Rasm 14.1. Turizm faoliyatiga litsenziya berish va arizalar bilan ishlash jarayonlari


1. Litsenziya berish va olib qo‘yish (man qilish) to‘g‘risida qaror qabul qilish

1. Hujjatlarni qabul qilish ularga dastlabki ishlov berish

1. 
   Hujjatlarni tayyorlash
   
2. 
   Hujjatlarni ekspertizadan o‘tkazish, Vazirlar Mahkamasiga xulosani berish
   
3. 
   Litsenziyani rasmiylashtirish.
   
4. 
   Vazirlar Mahkamasining qarorini Mintaqaviy bo‘limiga uzatish
   

2. 
   Turistlik faoliyatga litsenziya berish uchun tegishli hujjatlarni tayyorlash
   

Litsenziya olish uchun tegishli zaruriy hujjatlarni tayyorlashga to‘g‘ri keladi ularga qo‘yidagilar kiradi:

Huquqiy shaxsni tashkiliy – huquqiy shakllari hamda nomi uning joylashgan manzili (pochta manzili), huquqiy shaxsning amalga oshirishni mo‘ljallagan faoliyat turini litsenziyalanadigan bank muassasasining hisob – kitob raqami va bank muassasining nomi, ko‘rsatilgan faoliyat turini amalga oshirish muddatlari ko‘rsatilgan litsenziya berish to‘g‘risida arizasi;

Huquqiy shaxsni davlat ro‘yxatidan o‘tganligi to‘g‘risida guvohnomaning notariusdan tasdiqlangan nusxasi;

Litsenziya tadqiqotchisi tomonidan litsenziya tadqiqotchisining arizasini ko‘rib chiqish uchun 5 karra minimal ish haqi miqdorida litsenziya yig‘imlarini o‘tgazganligini tasdiqlovchi hujjat. Agar tadqiqotchi tomonidan berilgan ariza rad qilingan holatlarda to‘langan summa qaytarilmaydi;

Litsenziya tadqiqotchisining binodan foydalanish huquqini tasdiqlovchi hujjatlar hamda «O‘zbekturizm» MK vakillari tomonidan tuzilgan komissiyaning binoni, moddiy – texnikaviy jihozlangani faoliyat turini litsenziyalash talablariga javob berishini tasdiqlovchi va uni ko‘zdan kechirganligi haqidagi hujjati;

Shakillantirilgan nizom jamg‘armasi miqdori to‘g‘risida bank ma’lumotnomasi;

Mutaxassislarga turizm sohasidagi ish staji yoki maxsus ta’limning mavjudligini tasdiqlovchi hujjat (diplom yoki mehnat daftarchasining nusxasi, ishga qabul qilish to‘g‘risida buyruq);

Rahbarni ismi, sharifi, familiyasi, tug‘ilgan yili, pasport ma’lumotlari, uy manzili, ma’lumoti, telefon raqamlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar.

«O‘zbekturizm» MK tomonidan qarorlarni qabul qilish jarayoni qat’iy aniq belgilangan vaqtda amalaga oshiriladi, lekin amaliyotda ba’zan ayrim kechikishlar ham kuzatiladi. Shunga qaramasdan litsenziya berish yoki berishni rad etish to‘g‘risidagi qarori litsenziya tadqiqotchisi tomonidan barcha zaruriy hujjatlarni ariza bilan birgalikda taqdim etgandan so‘ng 30 kundan ortiq bo‘lmagan muddatda qabul qilinadi. Ekspertlarni fikriga qaraganda, bu huquqni muhofaza qilish organlari, moliyaviy va soliq xizmatlari o‘z sohalari bo‘yicha zaruriy tekshirishlar bilan bog‘liqdir. Masalan, turizm sohasidagi faoliyat uchun litsenziya firma – egalari (xo‘jayinlari) to‘g‘risida ma’lumotlar jo‘natiladigan muassasalar ro‘yxatiga Milliy xavfsizlik xizmati, Ichki ishlar Vazirligi (IIV), Tashqi ishlar Vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligilari kiradi.

Har qanday holatda «O‘zbekturizm» MK 15 kun muddat ichida, taqdim etilgan hujjatlar bo‘yicha ekspert xulosalarini tayyorlaydi, hujjatlarni ko‘rib chiqadi hamda litsenziyani berish yoki (bermaslik) uni rad etish to‘g‘risidagi takliflarini komissiyaga tasdiqlash uchun tegishli qaror qilinganligi haqida qaror bayonnomasini tasdiqlaydi.

Undan so‘ng natijalar to‘g‘risida Milliy kompaniya uch kun muddat ichida tadqiqotchini xabardor qiladi, ya’ni unga bank rekvizitlari ko‘rsatilgan holda yozma shaklda bevosita taqdim etadi yoki jo‘natadi (unda davlat poshlinalarini to‘lash muddati va hisob raqamlari aks etishi kerak). Bir vaqtning o‘zida tadqiqotchiga litsenzion kelishuvni imzolash uchun jo‘natadi. Shuni qayd qilish kerakki, agar 3 oylik muddat ichida yuqorida qayd qilingan litsenziat kelishuvi tuzilmasa va davlat poshlinasi to‘lanmagan holatlarda hukumat komissiyasi litsenziyani bekor qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish huquqiga ega.

Qo‘yida O‘zbekistonda «O‘zbekturizm» MK ning ishchi organi orqali turizm litsenziyasini rasmiylashtirish jarayoni va bosqichlari ko‘rsatilgan.

14.3. Turizm faoliyatiga litsenziya olish rasmiyatchiliklarining bosqichlari va xususiyatlari

BOSQICHLAR

SUB’EKTLAR

TADBIRLAR

IJRO ETISH MUDDATLARI






















































































14.4. «O‘zbekturizm» Milliy kompaniyasining litsenziyalarni tekshirish jarayonidagi huquqlari
Litsenziat tamonidan litsenziya talablari va shartlariga rioya qilishni nazorat qilish qonunda belgilangan tartibda «O‘zbekturizm» MK tomonidan amalga oshiriladi.Bunda MK quyidagi huquqlarga ega:

• 
  litsenziatni litsenziya talablari va shartlariga rioya qilinishi rejali tekshiruvi va litsenziat tomonidan ushbu holatlarda buzilish faktlari mavjud bo‘lganda rejadan tashqari tekshiruvlarni o‘tkazadi;
  
• 
  litsenziya talablari va shartlariga rioya qilishni tekshirishni o‘tkazishda tug‘iluvchi masalalar bo‘yicha zaruriy ma’lumotlarni so‘rash hamda olishga;
  
• 
  tekshirish natijalari asosida litsenziatni litsenziya talablari va shartlarini aniq buzilishlarini ko‘rsatgan holda akt yoki ma’lumotnoma tuzadi.
  
• 
  aniqlangan kamchiliklarni litsenziatga bartaraf etish majburiyatini yuklovchi bunday buzulishlarni bartaraf etish muddatlarini belgilovchi qarorni chiqarishga;
  
• 
  litsenziya harakatini to‘xtatib qo‘yish, ta’qiqlash yoki bekor qilish to‘g‘risida masalani Komissiyada ko‘rib chiqish uchun taqdim etadi.
  

MK turizm faoliyatiga litsenziya reestrini yuritadi, uning ma’lumotlari jismoniy va xuquqiy shaxslar uchun ochiq hisoblanadi (14.1.jadvalga qarang).

«O‘zbekturizm» MK va litsenziatning ayrim rasmiyatchiliklarining mazmuni va maqomi

Jadval 14.1.

Maqom	Mazmuni
Litsenziya kelishuvi	kelishuvni imzolagan mansabdor shaxsning familiyasi, ismi va sharifi; tomonlarning rekvizitlari; litsenziya beriladigan faoliyat to‘rining nomi; litsenziatga qo‘yiladigan litsenziya talablari va shartlarini bo‘zganlik uchun tomonlar javobgarligi; litsenziya kelishuvi talablari va shartlarini litsenziatni bajarilishi ustidan ishchi organi tomonidan nazorat tartibi.
Litsenziyalar reestri	huquqiy shaxs nomi, uning tashkiliy huquqiy shakli, pochta manzili, telefon va faks nomeri; rahbarning familiyasi, ismi va sharifi; litsenziya nomeri va berilgan vaqti; litsenziyani amal qilish muddati; litsenziyani qayta rasmiylashtirish vaqti va asos, amal qilish muddatini uzaytirish, amal qilishni to‘xtatib qo‘yish va amal qilishni boshqatadan yo‘lga qo‘yish; litsenziyani ta’qiqlash uchun asos va vaqti (sana); litsenziyani bekor qilish uchun asos va vaqti (sana); dublikatni berish sanasi va asos.

Beriladigan litsenziyalarda turistlarga xizmat ko‘rsatish sifati va darajasini hisobga olgan holda ikki to‘rning indeksatsiyasi amalga oshiriladi:

• 
  CH– chet el turizmi;
  
• 
  M– milliy turizm;
  

O‘zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasida 2008 yilda turizm faoliyatini litsenziyalash komissiyasining yig‘ilishida jami 44 tashkilotning ishlari ko‘rib chiqildi.

Ko‘rib chiqilgan hujjatlar asosida 37 ta tashkilotga turizm sohasida faoliyat olib borishga ruxsat beruvchi litsenziyalar berildi. 5 tashkilotga litsenziya berishga rad javobi berildi, 2 tashkilotning litsenziyasi bekor qilindi.

Mintaqalar bo‘yicha litsenziya olgan tashkilotlarning tarkibi qo‘yidagicha: Toshkent bo‘yicha – 24 ta, Buxoro bo‘yicha – 1 ta, Samarqand bo‘yicha – 7 ta, Chirchiq bo‘yicha – 1 ta, Urganch bo‘yicha – 1 ta, Namangan bo‘yicha – 3 tani tashkil etadi. (14.1.diagrammaga qarang.)

Diagramma 14.1.

Tayanch iboralar: Turistlik faoliyatni litsenziyalashtirish, litsenziya, litsenziya reestrinining tarkibi, rasmiyatchiliklarining bosqichlari, hujjatlarni taqdim etish, litsenziat, mintaqaviy bo‘limga uzatish, litsenziya tadqiqotchisi, dublikatni berish sanasi, litsenziyani ta’qiqlash uchun asos.
Mustaqil nazorat qilish uchun topshiriq va savollar:

1. 
   Turistlik faoliyatni litsenziyalashtirish rasmiyatchiligi nimadan iborat?
   
2. 
   Litsenziya olish uchun Davlat tomonidan o‘rnatilgan talablar nimalardan iborat?
   
3. 
   Turizm faoliyatiga litsenziya berish va arizalar bilan ishlash jarayonlari nimalardan iborat?
   
4. 
   Litsenziya olish uchun qanday hujjatlarni taqdim etish kerak?
   
5. 
   Turizm faoliyatiga litsenziya olish rasmiyatchiliklarining bosqichlari va xususiyatlari nimalardan iborat?
   
6. 
   Litsenziatni tekshirishni amalga oshirishda «O‘zbekturizm»MK nimani amalga oshirish huquqiga ega?
   
7. 
   «O‘zbekturizm»MK turizm faoliyati bo‘yicha litsenziya reestrinining tarkibi nimadan iborat?
   

15. TURISTLARNI SUG‘URTALASH
Reja:

1. 
   Sug‘urtalash turizm faoliyatidagi zaruriy element sifatida
   
2. 
   Turizmda sug‘urtalashning turlari
   
3. 
   Turizmda sug‘urtalashni rasmiylashtirish
   

15.1. Sug‘urtalash turizm faoliyatidagi zaruriy element sifatida
So‘nggi yillarda sug‘urtalanadigan hodisalar soni sezilarli darajada ortdi, ayniqsa, o‘lim holatlari kuzatildiki, jasadni uning doimiy yashash joyiga vataniga eltib qo‘yish vaziyatlariga duch kelishdi. Qator davlatlarda odat tusiga kirgan sug‘urtalash holatlari yomonlashdi. Sug‘urtalash holatini yomonlashuvining sabablaridan biri chet elda turistlarni yurish-turish qoidalari madaniyatining yetarli emasligidir.

Baxtga qarshi, ko‘pgina bizning fuqarolarimiz, «yaxshi bo‘ladiga» ishonib, turistlik tashriflar oldidan ko‘ngilli sug‘urtalash xizmatidan foydalanishga shoshilmaydilar. Bizning fuqoralar har qanday sug‘urta turiga ham ishonchsiz munosabatda bo‘ladilar, guyoki pul to‘lab hech qanday natija bo‘lmaganidek, ishonchsizlik bilan salbiy munosabatda bo‘ladilar. Shunga qaramasdan agar boshqa mamlakatga turizm maqsadlarida tashrif buyurishga otlanib turgan nemis, fransuz yoki amerikalik turistdan so‘ralsa, u eng avvalo sug‘urta polisini harid qilishini aytadi.

Chet elga chiquvchi turist har qanday holatda favqulodda vaziyatlarga duch keladi: iqlim o‘zgarishi, suvning kimyoviy tarkibi, ovqatlanishni boshqacha tartibi va ko‘pincha boshqa o‘zgarishlar o‘z salbiy oqibatlarini olib kelishi mumkin.

So‘nggi yillarda yana bir nechta salbiy tendensiyalar yuzaga keldi: birinchidan, dunyo bo‘yicha qator surunkali kasalliklarga ega bo‘lgan yoshi o‘tib qolgan kishilar faol tarzda harakatlana boshladi. Ular qoidaga ko‘ra, aynan ular uchun to‘g‘ri kelmaydigan iqlimli davlatlarga safar qilishga intilmoqdalar. Ko‘pgina qariyalar dunyoni narigi chekkasida, masalan, AQSH va Isroildagi o‘z farzandlarinikiga tashrif buyurishda uzoq muddatli parvoz, iqlim hamda ovqatlanishni o‘zgarishi yoshi o‘tgan qariyalar uchun o‘zining salbiy natijasini ko‘rsatmasdan qolmaydi.

Yana bir muammo – dam olishda kichik yoshdagi bolalarni olib yurish urf-odat tusiga kirmoqda. Turistlar hanuzgacha dam olishda o‘zlari bilan 2-3 yoshli farzandlarini, ba’zi g‘ayratli ota-onalar xatto emizakli go‘daklari (chaqaloqlari) ni emlamasdan sayohatga olib chiqmoqdalar. Mazkur holat chaqaloqlar uchun maqbul yashash sharoitlari hamda ozuqlantirish imkoniyatlari mavjud bo‘lgan besh yulduzli mehmonxonalarga yo‘llanmalar harid qilingan bo‘lsa, ijobiy natijaga erishish mumkin. Ammo ikki-uch yulduzli pansionlardagi sharoitlarda go‘daklar uchun imkoniyatlar mavjud emas. Sug‘urtachilar bilan to‘qnash keladigan muammolardan yana biri guruh kuzatuvchilarini tajribasizligi hisoblanadi.

Taasuflar bo‘lsinki, hanuzgacha sug‘urtani qo‘shimcha yuklama deb hisoblovchi turistlik agentliklar bilan duch kelinmoqda. Bunday agentliklarning xodimlari sug‘urta xizmatlarini to‘g‘ri sotish qobiliyatini yetarli darajada baholamaslik tufayli mijozlar oldida ko‘p narsa yo‘qotmoqdalar.

Buning ustiga, o‘z mijozlariga nomaqbul sug‘urta kompaniyasining polisini sota turib, firma o‘z moliyaviy xolatini bo‘lajak hodisalarga bog‘liq qilib qo‘yishi mumkin. Aksincha sug‘urtaga va sug‘urtalovchini tanlashga ongli munosabat, so‘zsiz turistlik firmaga bal qo‘shadi va uning byudjetidagi pul mablag‘larini saqlab qoladi.
15.2. Turizmda sug‘urtalashning turlari
Turistlik firmalar xuddi yuridik shaxslar kabi sug‘urta kompaniyalarini xizmatlaridan foydalaniladi. Ammo turizm biznesida majburiy va ko‘ngilli sug‘urtalashning qo‘shimcha turlari amal qiladi.

Turizm tizimida sug‘urtalash qo‘yidagi turlarga tasniflanadi:

• 
  turistni va uning mulkini sug‘urtalash;
  
• 
  turistlik firmalar tavakkalchiligini sug‘urtalash;
  
• 
  turistlarni chet el tashriflarini sug‘urtalash;
  
• 
  chet el turistlarini sug‘urtalash;
  
• 
  fuqarolik javobgarligini sug‘urtalash;
  
• 
  avtotransport vositalarining egalarini fuqarolik javobgarligini sug‘urtalash;
  
• 
  tibbiy harajatlarni qoplab, baxtsiz hodisalardan sug‘urtalash.
  

Sug‘urtalash ixtiyoriy va majburiy sug‘urtalarga bo‘linadi. Sug‘urtalashni majburiy turiga faoliyatdagi hujjatlarga mos ravishda qo‘yidagilar kiradi.

• 
  avtotransport vositalari haydovchilarining fuqarolik javobgarligini sug‘urtalash;
  
• 
  transport sayohatlarini sug‘urtalash.
  

Turistlarni sug‘urtalashni qolgan turlari ixtiyoriy hisoblanadi. Turistni va uning mulkini sug‘urtalash turistlar mulkini yo‘qolishi yoki zarar yetishi uchun javobgarlikni o‘z ichiga oladi. Bunday shartnomaning harakati sug‘urtalanuvchini doimiy yashash joyidan chiqib ketish vaqtidan boshlab, uning qaytish davrida tugallanadi. Bunday shartnoma bo‘yicha turistlar o‘zlari bilan birga olgan shaxsiy va turizmga oid tegishli mulklarini sug‘urtalash mumkin. Yuk deganda turistni qayd qilingan va qayd qilinmagan narsa-buyumlari tushuniladi. Bundan tashqari uning ustidagi mavjud kiyimi hamda chet el tashrifi davomida harid qilingan narsa-buyumlari sug‘urta qilinadi.

Sug‘urta javobgarligining turlari: avariya, yong‘inlar, portlash, tabiatning baxtsiz hodisalari, o‘g‘irlik, zarar yetkazish va boshqa ataylab hamda ongli tarzda harakatlar, harbiy harakatlar va hokazolar.

Turistlik firmalar tavakkalini sug‘urtalash o‘z ichiga moliyaviy tavakkalni, turistlarni ularni qarindosh urug‘larini uchinchi shaxs oldidagi da’volari bo‘yicha javobgarlikni o‘z ichiga oladi.

Moliyaviy tavakkallar qatoriga qo‘yidagilar kiradi:

• 
  tijorat tavakkali (to‘lovni amalga oshirmaslik yoki kechiktirish, fors-major holatlaridagi shartnomani buzilish vaziyatlarini tan olinmaganda kontragentning jarima sanksiyalari;
  
• 
  firmaning bankrotga uchrashi;
  
• 
  bojxona qonunlarini, valyutani tartibga solish, pasport nazorati va boshqa bojxona rasmiyachiligining o‘zgarishi;
  
• 
  fors-major harakteriga ega bo‘lgan harakatlarni yuzaga kelishi;
  
• 
  siyosiy tavakkalchilik va boshqalar.
  

Qoidaga ko‘ra, chet el turistlik tashriflarida turistlarni sug‘urtalash o‘z ichiga qo‘yidagilarni oladi:

• 
  chet el tashrifi davrida to‘satdan kasal bo‘lganda yoki baxtsiz holatlarda turistga birinchi tibbiy tez yordam ko‘rsatish;
  
• 
  tegishli tibbiy nazorat ostida uni sifatli davolashga qodir bo‘lgan yaqin atrofdagi shifoxonaga eltib qo‘yish;
  
• 
  ishonchli tibbiy nazorat ostida turistni doimiy istiqomat qiladigan davlatga qaytarish;
  
• 
  shifoxonadagi nazorat va uning oilasini bu to‘g‘rida ogohlantirish;
  
• 
  agar tibbiy preparatlarni shu joyda topish imkoniyati bo‘lmasa unga yetkazish;
  
• 
  shifokor – mutaxassisning maslahat xizmatlari (zarurat bo‘lganda);
  
• 
  betob bo‘lib qolgan turistni yoki uning jasadini u doimiy istiqomat qiladigan mamlakatga eltish bo‘yicha transport harajatlari to‘lovi;
  
• 
  turist mulkini vataniga qaytarish;
  
• 
  chet eldagi fuqarolik va jinoiy ishlarni tergov qilishda turistga huquqiy yordam ko‘rsatish.