O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

Tayanch iboralar: Sun‘iy intellekt, sun‘iy sohasidagi tadqiqotlar, ekspert tizimlar, inspektsiya, identifikatsiya, intelektual tizimlar


Sun‘iy intellekt haqida
Sun‘iy intelektni yaratish masalasi insoniyat aqlini alakachonlar egallab olgan. Texnikani xar bir rivojlanish okimida masala xal kilinganga uxshaydi. Hattoki xatosiz mantiqiy jarayonlarni bajaradigan, shaxmat uynaydigan yoki spektrlarning murakkab analizini bajaradigan kompyuterlar insonga yordam beradigan boshqa asboblardan ko’ra inson intelektiga yaqinlasha olmadi.
Sun‘iy intelekt sohasidagi tadqiqotlar yo’nalishi sun‘iy intelekt bo’yicha ishlarning ikki yo’nalishiga bo’linishi, qanday qilib sun‘iy intelekt tizimlarni ko’rish masalasida ikki xil nuqtai nazar mavjuddir.

1. 
   Avvalo natija muhimdir, ya‘ni sun‘iy yaratilgan va tabiy intelektual tizimlar mayillarining yaxshi kelishuvi, sun‘iy intelektni ishlab chikuvchi nusxa kuchirmasligi yoki hattoki tabiy tirik analoglarning maylini tashkil qiluvchi ichki mexanizmlarga tegishli xususiyatlarini e‘tiborga olmasligi kerak.
   
2. 
   Aynan insoning aqliy mayillarni shakillantiruvchi usullar haqidagi ma‘lumotlar taxlili va tabiy fikirlash mexanizmlariniurganish sun‘iy intelektni ko’rish uchun asos yaratish mumkin, nimagaki bu kurilishlar avvalo modellashtirish kabi tamoyillarni kabul qilishning texnik vositalari va biologik ob‘ektlarni vazifalashning konkret xususiyatlarida amalga oshirish kerak.
   

SHunday qilib, birinchi yo’nalish insonni intellektual faoliyatining maxsulotlarini kurib chikadi, uning tarkibini intelektual faoliyatini turli kurinigshlarini, masalalarini yechish, teoremalarni dalillari, uyinlarini ajratib urgandi, bu maxsulotlarni zamonaviy texnika vositalari, ya‘ni EHM lar bilan ishlab chiqarishga intilishadi. Agar EHMni konkret masalalarni muvoffaqiyatli yechadigan qilib dasturlash udalansa, intelektual faoliyatning tegishli turi avtomatlashtirilgan hisoblanadi.
Sun‘iy intelektning bu yo’nalishi muvoffaqiyati EHM va sun‘iy dasturlash, kompyuter fani deb ataladigan ilmiy-texnik tadqiqotlarning kompleksi rivoji bilan boglikdir. Sun‘iy intelektning ikkinchi yo’nalishi intellektual faoliyatning neyrofiziologik va psixologik mexanizmlari haqidagi ma‘lumotlarni yanada kengrok planda insonning aqliy mayli karab chikadi. Ishlab chiqaruvchilar bu mexanizmlarni texnik kurilmalarni texnik kurilmalar yordami bilan ishlab chikishga intilishadi, ularning mayllari inson mayillari bilan ma‘lum bir, oldindan berilgan chegaralarga mos kelishadi. Buning natijasida insoniy faoliyatning tegishli turli avtomatlashtirilgan hisoblanadi. Intelektual robortlarning yaratilishi va foydalanish bilan boglik muammolarni yechish bunga misoldir.
Sun‘iy intellektda 1 avlod EHMlari paydo bulishi bilan bir vaktning uzida boshkotirmalarni yechadigan, xar xil uyinlarni uynaydigan va teoremalarni isbotlaydigan dasturlarni ishlab chiqarish boshlandi. Rejalashtiruvchi tizimi, uzi yuruvchi robort-apparat xarakatlarini boshqarish uchun ishlatiladigan STRIPS tizimi hisoblandi. Bu robot xonalarda xarakatlanishi, mavjud ob‘ektga yaqinlanishi, ularga tegishli eshiklar orqali utish mumkin.
Mashinani intelekt bo’yicha tadqiqotlardan obrazlarni tanlab olish muommosiga muhim e‘tibor beriladi. Robototexnikada ko’rinishli obrazlarni tanlab olish usuli ko’proq rivojlangan hisoblanadi.
Bu usullarni amalga oshiruvchi algoritmlar, mashinani yoki texnik ko’rish tizimining asosiy qismi hisoblanadi. Ular uchun turli optik tizimlar, vidiokamera va boshqalar axborot manbai hisoblanadi. Texnik ko’rish tizimi yechadigan asosiy vazifalarni ikki sinifga ajratish mumkin; Inspektsiya va identifikatsiya.