O‘zbekiston respublikasi qurolli kuchlari akademiyaSI

Sun’iy intellektning rivojlanish davrlari:
1. 1832 yillarda Semyon Korsakov perfokarta va 5 ta “Aqlli mashina” ixtiro qiladi.
2. 1835 yillarda Charlz Bebbijning “Shaxmat mashinasi” ixtiro qilindi.
3. 1914 yillarda Leonardo Kevedoning “Shaxmat o‘ynash” uchun qurilmasi ixtiro qilindi.
4. Insoniyat 20-asrning birinchi choragida aqlli robotlar haqida orzu qila boshladi. Mashhur yozuvchi Karel Capek 1924 yilda London teatrida “Universal robotlar” spektaklini sahnalashtirgan. Spektakl tomoshabinlarni hayratda qoldirdi va “Robot” so‘zi kundalik hayotda mustahkam o‘rin oldi.
5. 1930 yillarda bolalikda sun‘iy intellektni o‘rgatish uchun “Baby Machine” tushunchasini bayon etdi.
6. 1940 yillarda Fikrlashni modellashtirish: neyrokibernetik va mantiqiy yondashuvlar. Neyron tarmoqlar. Kompyuter. Eng oddiy robotlar. Nutqni aniqlash uchun qurilmalar tizimlari tadqiqot sifatida o‘rganildi.
7. 1943-45 yillarda neyron tarmoqlarni tushunish va yaratish uchun poydevor qo‘yildi va 1950 yilda Alan Turing ilmiy nashrda intellektual shaxmat o‘yini tahlilini nashr etdi. 1958 yilda birinchi sun‘iy intellekt dasturlash tili Lisp paydo bo ‘ldi.
8. 1960-1970 yillarda bir qator olimlar kompyuterlar tabiiy tilni juda yaxshi darajada tushuna olishini isbotladilar. 1965 yilda ular ingliz tilida gapira oladigan birinchi robot yordamchisi “Elizani” ishlab chiqdilar.
9. 1970-yillarga kelib, AQSh Mudofaa vazirligi virtual ko‘cha xaritalari loyihasini -GPS prototipini ishga tushirdi.
10. 1969-yilda Stenford universiteti olimlari mustaqil harakatlana oladigan, baʼzi maʼlumotlarni idrok eta oladigan va oddiy muammolarni hal qila oladigan “SI roboti Shekini” yaratdilar.
11. Edinburg universitetida, to‘rt yil o‘tgach (1973) “Freddi” roboti yaratildi - SI oilasining bu Shotlandiya a ‘zosi turli modellarni topish va yig ‘ish uchun kompyuter ko‘rish qobiliyatidan foydalanishi mumkin edi.
12. Rossiyada ham sun‘iy intellekt tez rivojlandi. Akademiklar A.I.Berg va G.S.Pospelovlar 1954—64 yillarda teoremalarni avtomatik ravishda isbotlovchi “ALPEV LOMI” dasturini tuzadilar. Xuddi shu yillarda sovet olimlari tasvirni aniqlashda inson miyasining faoliyatini simulyatsiya qiluvchi “Kora” algoritmini ishlab chiqdilar. Shuningdek 1968 yilda Turchin V.F.REFAL ramziy “Ma‘lumotlarni qayta ishlash” dasturlash tilini yaratdi.
13. 1980-yillar SI uchun yutuq bo‘ldi. Olimlar o‘quv mashinalarini ishlab chiqdilar -echimlarni taklif qiladigan, boshlang‘ich darajada o‘z-o‘zini o‘rganishga qodir bo‘lgan, cheklangan, ammo allaqachon tabiiy tilda odam bilan muloqot qiladigan aqlli maslahatchilarni yaratdilar.
14. 1989 yilda shaxmat bo‘yicha yana bir dastur – “Deep Thought” xalqaro grossmeyster Bent Larsenni mag‘lub etdi. Mashina va odam o‘rtasidagi bahsdan so‘ng Garri Kasparov shunday dedi: “Agar aqlli mashina shaxmatda eng yaxshilarini ortda qoldira olsa, u eng yaxshi musiqani yozishi, eng yaxshi kitoblarni yozishi mumkin. Men bunga ishonolmayman. Olimlar 2800 razvedka darajasiga ega, ya‘ni menikiga teng kompyuter yaratganini bilsam, men o‘zim inson zotini himoya qilish uchun mashinani shaxmat dueliga chaqiraman.
14. 1997 yilda Yaponlar shaxmat bo‘yicha jahon chempioni Garri Kasparovni mag‘lub etgan mashhur shaxmat dasturi – “Deep Blue” kompyuterini yaratdilar. Xuddi shu yillarda Yaponiya neyron tarmoqlarga asoslangan 6-avlod kompyuter loyihasini ishlab chiqa boshladi.
16. 2000-yillarda robototexnikaga yana qiziqish yanada kuchaydi. Sun‘iy intellekt kosmik sohada faollashdi, shuningdek, Kismet va Nomad robotlari Antarktida hududlarini tadqiqot sifatida o‘rganish ishlari boshlagan.
17. 2008 yildan boshlab texnologik o‘ziga xoslik davri boshlanadi, bu mutaxassislarning fikriga ko‘ra, 2030 yilda o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga chiqishi kerak. Insonning kompyuterlar bilan integratsiyasi boshlanadi, inson miyasining imkoniyatlari ortadi, biotexnologiyalar paydo bo‘ladi.
18. 2010 yildan boshlab sun‘iy intellekt bo‘yicha virtual yordamchilar ishlab chiqildi. Shuningdek yuzni aniqlash tizimlari bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlari rivojalandi.
19. 2011 yildan boshlab sun‘iy intellect bo‘yicha IBM Watson so‘nggi yillardagi barcha davr uchun dasurlar ishlab chiqdi.! (Dasturning ruscha analogi – “O‘z o‘yin”). Ko‘rinishidagi shaxsiy ma‘lumotlar va klik oqimining eng katta ochiq manbasining paydo bo‘lishi bilan izohlandi. Sun‘iy intellektning rivojlanishidagi asosiy intellekt jaroyonlari bosqichma –bosqich rivojlandi.
20. 2013 yildan boshlab tasvirlarni tanib olish, identifikatsiyalsh bo‘yicha olimlar tomonidan tadqiqot ishlari olib borildi. Suniy intellekt yordamida 2013 yil iyul oyida o‘rganuvchi kompyuterga internetdan 24/7 vaqt maboynida turli ko‘rinishdagi tasvirlarni yuklab olish imkoniyati berildi, shunda intellektning o‘zi ularni aniqlashi va ular o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rnatishi, solishtirish mumkin edi.
21. 2016 yildan boshlab ixtisoslashgan sun‘iy intellekt tizimlarini ishlab chiqish va sun‘iy intellektni yaratish yo‘llari bo‘yicha tadqiqotlar davom etdi. Sun‘iy intellekt Google DeepMind birinchi marta professional Go o‘yinchisini mag‘lub etdi. Sun‘iy intellekt professional poker o‘yinchilaridan ustun keldi. Karnegi Mellon universitetida Libratus dasturi ishlab chiqildi.
22. 2017 yildan boshlab Gamalon ma‘lumotlar qismlariga asoslangan o ‘z-o‘zini o‘rganish texnologiyasini taqdim etdi. Mashinali o‘qitishning samaradorligi va aniqligi nuqtSI nazaridan, yangi ishlanma kuchli neyron tarmoqlari bilan mos keldi. Qurilmalarning yangi sinfida - "Aqlli" dinamiklar paydo bo‘ldi.
23. 2018 yildan boshlab Tabiiy tilni tushunishning universal tizimini yaratish bo‘yicha GLUE- General Language Understanding Evaluation (tabiiy tilni tushunishning umumiy bahosi) yaratildi. Asosan tasvirdagi ob‘ektlarni tanib olish, aniqlash, informativ belgilarni solishtirish muammosi hal qilindi. Tadqiqot va o‘rganishni kuchaytirishda sun‘iy intellektga professional jamoalardan ustun bo‘lishga imkon berdi. Bunda sun‘iy intellektni qo‘llashda yo‘nalishning usuli neyron tarmoqlarning yangi arxitekturasini shakllantirish va mashinani o ‘qitish algoritmlarini takomillashtirish uchun fundamental matematika va dasturlash sohasini bilish talab etdi. Shu asosda “Neyron tarmoqlar” ning optimal arxitekturasini avtomatik qidirishni ishlab chiqildi.
Yuqorida keltirilgan manbalardan sun‘iy intellekt sohasi juda xilma-xildir. Unda turli tadqiqot yo‘nalishlari mavjud bo‘lib, ular intellektual tahlilni talab qiladigan vazifa (yoki predmet sohasi) yoki foydalaniladigan vositalar yoki ishlab chiqilayotgan fikrlash modeli bilan ajralib turadi.