O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi

Masalan: Raven jadvali –bu test yordamida idrok va pertseptsiyaning xususiyatlari tadqiq etish ko’zda tutilgan. Uning asosida neoginez nazariyasi bilan bir qatorda shakillarni idrok etish nazaryasi yotadi.
3ta asosiy psixik jarayonlarni yuzaga chiqishi aniqlanadi. Ular diqqat tafakkur persepsatsiyadan iborat.
Bu test yordamida tadqiqotchilar faqat intellekt haqidagina emas, balki intellektual faoliyatga nisbatan yщishdnfetsh ham aniqlaydi.
Shuningdek maruzada hozirgi kunda bolalarni maktab ta’limiga tayyorgarlik darajasini aniqlashga imkon beradi.
VengerA Filipov Ening metodlarini modifikatsiyasi bilan ham tanishtirish umididamiz.
Kelajakda aqliy taraqqiyotni o’rgatuvchi testlarni yanada takomillashtirish uchun qullaylashtirish amaliy psixoloklar oldidagi muhum vazifa deb bilamiz.
1.2. Inson intellekti rivojiga tasir etuvchi psixologik omillar
Ilmiy manbalarda qayd etilishiga ko’ra intellekt lotincha intelectus so’zidan olingan bo’lib, u odatda aql – idrok, anglash, tushinish faxmlash degan ma’noni anglatadi. Intellekt individning ma’lum darajada mustaxkam, barqaror aqliy qobiliyatlar tuzishdan iboratdir.
Insonning aqliy taraqqiyotini tadqiqot qilish bugungi kundagi fan oldida turgan muxim fazifalvrdan biri bo’lib qolmasdan, balki bu muommo qadimgi davrdan beri mutafakkir, ma’rifatparvar olimlarning diqqat markazida bo’lib kelgandir. Xatto mazkur masala antik dunyoni yashab ijod etgan atoqli faylasuf olimlarning diqqatini o’ziga jalb etgan. Ularning nuqtai nazariga ko’ra, “nuo” inson ruhining oliy, shuning bilan birga o’ziga xos aqlli tarkibi bo’lsa, chunonchi Platon va Aristotellar olam hamda borliqni bilishning eng maqbul ekanligini takidlab o’tadilar. Xuddi shu boisdan, “kus” /aql/ bilishning eng yuksak bosqichi sifatida talqin qilinadi.
O’rta asrga kelib, “intellekt” tushinchasining mazmuni va moxiyati ilm fan maxsullariga asoslangan xolda yanada kengaydi. Masalan o’sha davrdagi eng keng tarqalgan ta’limotlardan tarqalganhisoblingan oxolastikada ilohiy intellekt tushinchasi talqin qilina boshlandi hamma mazkur atama /termin/ bilan oliy, yuksak yuqori bo’lgan qobiliyatlari tushintiriladigan bo’ldi. Mashxur faylasuf Kantning ta’limotiga binoan intellekt nemischa verstandlar – bu bizdagi mavjud barcha tushunchalar tuzilishining strukturaviy bilish qobiliyatidir.
Intellektning moxiyati va taraqqiyotini tushintirishda qadimgi zamonaviy turli xususiyatga ega bo’lgan oqimlar xukm surib, ular ma’lum bir fikrlar, muloxazalar negizida birlashgan hamda huddi shu yondashuv qurshovida bahslashganlar. Olimlar o’rtasida intellektning moxiyatini tushintirishda, uni talqin qilishda va xaspo’shlashda ikki kishi qarashi mavjud bo’lgan.

1. 
   Birinchi gurux vakillarining, intellektual xususiyatlar odamlarda rasmiy yo’l bilan ota – onalar tamonidan beriladi.
   
2. 
   Ikkinchi gurux namoyondalari esa intellektni bola idrokining tezligi va tashqi qo’zg’atuvchilarga nisbatan munosabatibilan bog’lab tushintirganlar.
   

Xozirgi davrga kelib esi insonning aqliy taraqqiyotini o’rganish uchun hyech vaqt kechiktirib bo’lmaydigan qator amaliy ishlar olib borilmoqda. Intellekt muommosi sobiq savet psixologiyasida va chet elda intellekt moxiyatini talqin qilishda tushincha turlicha yondashilsa ham, lekin umumiy maqsad bitta bo’lib, u ham bo’lsa, insonning intellektual, taraqqiyoti uning xususiyatlari, o’ziga xosligini ochib berishdan iboratdir. Ko’pgina manbalarda sobiq savet psixologiyasida aqliy istedod yoki qobiliyat deb yuritilishi an’ana tusiga kirib olgan.
Shunday qilib intellekt muommosi chet el g’arbiy Yevropa, AQSh psixologiyasida juda keng o’rganilgan bo’lib ular turlicha nazariyalar, konsepsiyalar, yondashishlar pazitsiyalaryo’nalishlarga asoslangan holda tadqiq qilingan. Shuning bilan birga intellektni o’lchash mezonlari, rkiteriylari, taraqqiyot ko’rsatkichlari, o’ziga xos xususiyatlari, test yaratish undan turli yoshdagi kishilar aqliy rivojini tekshirishda foydalanish xilma – xil ilmiy nazariy negizlarga qurilgandir. Ana shu boisdan biz ularni taxlil qilganda bir nechta yo’nalishga ajratib talqin moxiyatini osonroq tushinish o’zaro sababiy bog’lanishlarni taqoza etishga yo’naltirilgan umulashmalar umumlashmasiga murojat qilishga intildik, o’ylaymanki bu borada ma’lum bir ixchamlikka fikriy tejamkorlikka erishdik.