O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asr boshlarigacha)
Yüklə 3,35 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XII asr
- * Tasavvuf (sufiylik) — musulmonlarni halollikka, poklikka, tenglikka, inson qadr-qimmatini yerga urmaslikka chorlovchi, har kimni o‘zining halol
- Bahouddin Naqshband
- Alisher Navoiy, Abdurahmon Jomiy, Xo‘ja Ahror kabi buyuk allomalar katta hissa qo‘shadilar. Mustaqillik sharofati bilan Ahmad Yassaviy, Bahouddin
81 Din «Sipohon», «Navo», «Basta», «Tarona» kabi yangi-yangi kuylar ijod etilgan. Musiqa san’ati she’riyat hamda musiqashunoslik ilmi bilan uzviy bog‘langan holda taraqqiy etadi. IX–XIII asr ma’naviy hayotida islom dini muhim o‘rin egallaydi. Bu davr- da musulmon Sharqida keng tarqalib, jahon dini darajasigacha ko‘tarilgan islom dini xalq hayotida muhim o‘rin egallaydi. Mo- varounnahr aholisi islom dinini qabul qilib, shariat ahkomla- rini bajarishga, arab tili va yozuvini o‘rganishga kirishdi. Marka- ziy shaharlarda qator masjid va madrasalar qad ko‘tardi. XII asrda esa Buxoroning Darvozai Mansur mahallasida hatto qonunshunoslar uchun maxsus «Faqihlar madrasasi» qu- rilgan. Bunday oliy dorilfunun asosan islom dini ta’limotining asosiy manbalari: Qur’oni karim, Hadisi sharif va arab tilini mukammal o‘rganishga katta e’tibor bergan. Shariat ahkomlari- ni har tomonlama chuqur o‘rgatishda «Tafsir» – Qur’oni karim- ning sharhlari juda boy va qimmatli manba hisoblangan. Fiqh fani (islom huquqshunosligi) axloq va shariat ahkomlari borasida mukammal ma’lumot beradi. Islom dini ta’limotining ravnaqi va targ‘ibotining kengayi- shida, ayniqsa Buxoro shahri markazga aylandi. Buxoro madra- salaridan juda ko‘p yetuk fiqhshunos olimlar, qozilar, imomlar yetishib chiqadi. Shu boisdan Buxoro IX asrdan boshlab «Qub- bat ul-islom» – «Islom dini ning gumbazi» nomi bilan shuhrat topadi. Tasavvuf o‘rta asrlar musulmon Shar- qida keng tarqaladi. Bu ta’limot dastlab VIII asr o‘rtalarida Iroqda yuzaga kelgan. Tasavvuf ta’limoti asosida inson faoliyati va uning kamolo- ti yotadi. Movarounnahrning turli o‘lkalarida tasavvufning tur- li tariqatlari paydo bo‘ladi. Turkistonda XII asrda Yassaviya, XII asr oxirida Xorazmda Kubroviya, XIV asrda Buxoroda Naqshbandiya va boshqalar vujudga keladi. Movarounnahrda keng yoyilgan tasavvuf – Yassaviya tari- qati bo‘lib, unga Ahmad Yassaviy asos soladi. Tariqatning asoslari Yassaviyning mashhur «Hikmat» asarida bayon etiladi. Ahmad Yassaviyning fikricha, shariatsiz tariqat, tariqatsiz ma’rifat, ma’rifatsiz haqiqat bo‘la olmaydi. Ularning har biri Tasavvuf 82 ikkinchisini to‘ldiradi va takomillashtiradi. Yassaviy tariqatining asosida kamolotga uzlat va tarkidunyochilik orqali yetishish g‘oyasi olg‘a suriladi. Unga faqat bu dunyo rohati va farog‘atidan voz kechib, uzlatda toat va ibodat yo‘lida zahmat chekib, mashaq- qatli mehnat qila olgan kishigina yetib boradi. Xullas, Yassaviy tariqatida mashaqqatli mehnat va aziyat shariat yo‘lida bo‘l- mog‘i hamda tarkidunyochilik targ‘ib etilsa-da, inson zoti sharif darajasida ulug‘lanadi. Insonning har qanday mol-dunyodan va davlatdan ustun turishi ta’kidlanadi. * Tasavvuf (sufiylik) — musulmonlarni halollikka, poklikka, tenglikka, inson qadr-qimmatini yerga urmaslikka chorlovchi, har kimni o‘zining halol mehnati bilan yashashga, boshqalarning kuchidan foydalanmaslikka da’vat etuvchi ta’limot * Tariqat — tasavvuf qoidalariga amal qilib yashash, ya’ni, komil inson darajasiga erishishni ko‘rsatuvchi yo‘l Tasavvuf ta’limotining buyuk siymolaridan yana biri Naj- middin Kubro (1145–1221) edi. U Xorazmda «Kubroviya» tariqatiga asos soladi. Yassaviya tariqatidan farqli o‘laroq, Kubroviya tariqati tar- ki dun yochilikni rad etadi. Kamolot yo‘lida olib boriladigan mashaqqatli mehnat jarayonida bu dunyo noz-ne’matlaridan bahramand bo‘lish ning joizligi g‘oyasi ilgari suriladi. Kubro- viya tariqatida xalqqa va Vatanga bo‘lgan muhabbat nihoyatda kuchli bo‘lib, har qanday og‘ir damlarda ham omma bilan bir- ga bo‘lish, Vatanni mudofaa qilish va uning mustaqilligi uchun kurashga da’vat etiladi. Tasavvuf XIV asrda naqshbandiya tariqatida yanada rivoj topadi. Unga Bahouddin Naqshband asos soladi. U 1318- yilda Buxoro yaqinida Qasri Hinduvon qishlog‘ida matolarga naqsh bosuvchi hu nar mand oilasida dunyoga keladi. Yoshligida ta’lim olish bilan bir qatorda kimxob matoga gul bosishni puxta o‘rganib, ota kasbi naqqoshlikni egallagan. Xoja Bahouddin «Hayotnoma» va «Dalil al-oshiqin» nomli asarlar yozib, o‘z tariqatini yaratadi. Naqshbandiya tariqati Mo- 83 varounnahr, Xuroson va Xorazmda keng tarqaladi. Naqshbandiya tariqati insonlarni halol va pok bo‘lishga, o‘z mehnati bilan kun kechirishga, muhtojlarga xayr-ehson berishga, sofdil va kamtar bo‘lishga chaqiradi. Uning «Dil ba yor-u dast ba kor» («Ko‘ngil Allohda bo‘lsin-u, qo‘l mehnat bilan band bo‘lsin») degan hik- mati Naqshbandiya tariqatining hayotiy mohiyatini ifodalaydi. U tarkidunyochilikni rad etib, mehnatsevarlik, odillik va bilimdon- likni targ‘ib etadi. Naqshbandiya ta’limoti taraq qiyotiga keyingi asrlarda Alisher Navoiy, Abdurahmon Jomiy, Xo‘ja Ahror kabi buyuk allomalar katta hissa qo‘shadilar. Mustaqillik sharofati bilan Ahmad Yassaviy, Bahouddin Naqshband, Najmiddin Kubro singari bobokalonlarimizning aziz nomlari tiklandi, qadamjolari obod etildi. Asarlari chop etilib, ularning bebaho ma’naviy meroslaridan hozirgi avlodlar bahramand bo‘lmoqdalar. Holbuki, islomiy ta’lim-tarbiya asosi- da ajdodlarimiz kamol topib, o‘zlaridan o‘chmas tarixiy meros qoldirganlar. 1. Me’morchilikdagi yutuqlar haqida gapirib bering. 2. Musiqa san’atidagi madaniy meros haqida nimalarni bilib oldingiz? 3. Ma’naviy hayotda islom dinining ahamiyati nimada deb o‘y- laysiz? 4. Tasavvuf qanday ta’limot, uni qanday muhit keltirib chiqardi? 5. Yassaviya tariqati asosida qanday qarash ustunlik qiladi? 6. Kubroviya tariqatidagi vatanparvarlik g‘oyalarini ta’riflang. 7. Naqshbandiya tariqati insonlarni nimaga da’vat etadi? 23-§. ETNIK JARAYONLAR VA O‘ZBEK XALQINING SHAKLLANISHI Tayanch tushunchalar: Etnik jarayon; O‘zbek xalqi Jahondagi boshqa xalqlar kabi o‘zbek xalqining shakllanishi ham uzoq yillar davomida sodir bo‘lgan etnik jarayonlar mahsulidir. O‘zbeklar alohida etnik birlik (elat) bo‘lib, Movarounnahr, Xorazm, Yettisuv, qisman Sharqiy Turkistonning g‘arbiy mintaqalarida shakllangan. O‘zbek xalqining asosini hozirgi Etnik jarayon Yüklə 3,35 Kb. Dostları ilə paylaş:
|