O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asr boshlarigacha)



Yüklə 3,35 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/50
tarix15.03.2018
ölçüsü3,35 Kb.
#31912
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   50

72
oid  kitoblari  «Kitob  surat  ul-arz»  («Yer 
surati»);  astronomiyaga  oid  asarlari  «Zij» 
va  «Usturlob  bilan  ishlash  haqida  kitob»; 
tarixga oid asarlari «Kitob at-tarix», «Yahu-
diylarning taqvimi va bayramlarini aniqlash 
haqida risola» nomlari bilan atalgan.
Hatto  «algebra»  atamasi  ushbu  kitob-
ning  «al-jabr»  deb  yuritilgan  qisqacha  no-
mining  aynan  ifodasidir.  Xorazmiy  nomi 
esa  matematika  fanida  «algoritm»  atamasi 
shaklida  o‘z  ifodasini  topdi.  Uning  «Al-
Al-Xorazmiy
jabr»  asari  asrlar  davomida  avlodlar  qo‘lida  yer  o‘lchash,  ariq 
chiqarish, bino qurish, merosni taqsimlash va boshqa turli hisob 
va o‘lchov ishlarida dasturilamal bo‘lib xizmat qildi. Xorazmiy-
ning  bu  risolasi  XII  asrdayoq  Ispaniyada  lotin  tiliga  tarjima  qi-
linadi  va  qayta  ishlanadi.  Xorazmiyning  arifmetik  risolasi  hind 
raqamlari ga  asoslangan  o‘nlik  hisoblash  tizimining  Yevropada, 
qolaversa, butun dunyoda tarqalishida buyuk ahamiyat kasb etdi. 
Shunday  qilib,  vatandoshimiz  Xorazmiy  al-jabrni  mustaqil  fan 
darajasiga  ko‘tarib,  algebra  faniga  asos  soldi  va  tarixda  o‘zidan 
o‘chmas iz qoldirdi.
«Bayt  ul-hikma»da  faoliyat  ko‘rsatgan 
olimlardan  yana  biri  buyuk  astronom, 
ma tematik  va  geograf  Abul  Abbos  Ahmad  ibn  Muhammad  ibn 
Kasir  al-Farg‘oniy  (797–865-yillarda  yashab  ijod  qilgan).  U 
Farg‘ona  vodiysidagi  Quva  shahrida  tavallud  topgani  uchun 
Sharqda  Al-Farg‘oniy,  Yevropada  esa  Alfraganus  taxallusi  bi-
lan  shuhrat  topgan.  U  astronomiya,  matematika  va  geografiya 
fanlari  bilan  shug‘ullandi.  Qator  ilmiy  va  amaliy  asarlar  yozib 
qoldirdi.  Damashqdagi  rasadxonada  osmon  jismlari  harakati  va 
o‘rnini aniqlash, yangicha zij (astronomik jadval) yaratish ishlari-
ga rahbarlik qildi. 832–833-yillarda Suriyaning shimolida Sinjor 
dashtida  va  ar-Raqqa  oralig‘ida  yer  meridiani  bir  darajasining 
uzunligini o‘l chashda qatnashdi.
861-yilda  al-Farg‘oniy  rahbarligida  Nil  daryosi  sohilida  qu-
rilgan  qadimgi  gidrometr  –  daryo  oqimi  sathini  belgilaydigan 
«Miqyos an-Nil» inshooti va uning darajoti qayta tiklandi.
Bizning  davrimizgacha  Ahmad  Farg‘oniyning  sakkiz  asari 
Ahmad al-Farg‘oniy


73
Ahmad al-Farg‘oniy
haykali. Farg‘ona shahri.
Samarqanddagi 
Imom al-Buxoriy 
yodgorligi.
al-Farg‘oniy nomi bilan bog‘ yaratildi va buyuk allomaga haykal 
o‘rnatildi. 
Dunyoviy fan olimlari bilan bir qator-
da bu davrda islom ta’limotining takomi- 
li  yo‘lida  movarounnahrlik  muhaddis  ulamolarning  ham  xiz-
mati  katta  bo‘ldi.  Bu  borada  ay-
niqsa  Muhammad  ibn  Ismoil  al-
Buxoriy  (810–870-yillarda  yashab 
ijod  qilgan)  va  uning  zamondo-
shi  hamda  shogirdi  Abu  Iso  Mu- 
hammad at-Termiziy (824–894-yil- 
lar)ning  hissasi  nihoyatda  buyuk- 
dir. 
Imom al-Buxoriy islom ta’limo-
tiga  oid  yigirmadan  ortiq  asarlar 
yozdi.  Uning  birgina  «Al-jome’  as-
sahih» asariga 7275 hadis kiritilgan. 
1998-yil_oktabr'>1998-yil  oktabrda  buyuk  muta-
fakkir  Imom  al-Buxoriy  tavalludi-
ning  1225  yilligi  nishonlandi.  Sa- 
marqand  yaqinidagi  Xartang  qish-
Imom al-Buxoriy
saqlan  gan bo‘lib, ular orasida «Sa-
moviy  hara katlar  va  umumiy  ilmi 
nujum»  kitobi  ham  bordir.  Bu  ki-
tob  XII  asrdayoq  lotin  va  ibroniy 
tillariga  tarjima  qilinib,  nafaqat 
musulmon  Sharqidagi,  balki  Yev-
ropa  mamlakatlaridagi  astrono- 
miya  ilmi ning  rivojini  boshlab  
berdi. Yevropada mashhur bo‘lgan 
alloma  nomi  XVI  asrda  Oydagi 
kraterlardan biriga berilgan.
Mustaqillik  yillarida  Ahmad 
al-Farg‘oniyning  noyob  ilmiy  me-
rosi  xalqimizga  qaytarildi.  1998-
yil  oktabrda  alloma  Ahmad  al-
Farg‘oniy  tavalludining  1200  yil-
ligi nishon lan di. Farg‘ona shahrida 


74
Kalom ilmi ravnaqiga ulkan hissa qo‘sh- 
gan  buyuk  alloma  Abu  Mansur  al-
Moturidiy  (870–944)  Samarqand  yaqi-
nidagi  Moturid  qishlog‘ida  tug‘ilgan.  Al-Moturidiy  islomiy 
odob  qoidalari,  ma’naviy-axloqiy  kamolot  sirlaridan  ta’lim  be-
rishga  mo‘ljallangan  qator  asarlar  yozgan.  Ulardan  «Kitob  at-
Tavhid» («Allohning birligi») va «Ta’vilot ahl as-sunna» («Sun-
niylik  an’analari  sharhi»)  nomli  asarlarigina  saqlanib  qolgan. 
Abu Mansur al-Moturidiy 
yodgorligi. Samarqand.
Abu Mansur
al-Moturidiy
Ularda  diniy  ta’limot,  islomiy  urf-
odatlar  insonning  kamol  topishida 
dunyoqarashining  shaklla nish  mo- 
hiyati  talqin  etilgan.  Al-Moturidiy 
944-yilda  Samarqandda  vafot  et- 
gan.
Mustaqillik  sharofati  bilan  diniy 
qadriyatlarimiz  tiklanayotgan  Vata-
nimizda  2000-yil  noyabrda  Imom 
al-Moturidiy  tavalludining  1130  yil-
ligi  nishonlandi.  Samarqandda  al-
Moturidiy  xotirasiga  bag‘ishlangan 
yodgorlik majmui barpo etildi, asar-
lari o‘zbek tilida nashr etildi.
*  Hadis  (arabcha:  rivoyat,  naql)  —  Islom  dinida 
Qur’ondan  keyingi  muqaddas  manba,  Muhammad 
payg‘ambar  (s.a.v.)ning  faoliyati  va  ko‘rsatmalari 
haqida to‘plangan ma’lumotlar yig‘indisi.
Islom  olamida  «Musulmonlarning  e’tiqodini 
tuzatuvchi» degan yuksak sharafga sazovor bo‘lishi bu 
nodir  shaxsning    ulkan  aql-zakovati  va  matonatidan 
dalolat beradi.
Islom Karimov. «Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch»
log‘ida «Imom al-Buxoriy yodgorlik majmui» barpo etildi. 4 jild-
lik  «Al-jome’  as-sahih»  kitobi  ilk  bor  o‘zbek  ti li da  nashr  etilib, 
kitobxonlarga taqdim etildi. 






Yüklə 3,35 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   50




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə