P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
343 vəzifəsi verilir; ingilis Denlop təlim-təhsil işlərinə nəzarət komissiyasının başına gətirilir! Ərəb dilinin axırına çıxmaq üçün avropalılardan kömək istəmək, onları mədəni-maarif qurumlarının başında oturtmaq şərəfli iş sayılırdı; “əl-Kütub əl-Misriyyə” nəşriyyatında işləyən alman şərqşünası Vilhelm Sebita ərəb ədəbi dilinin məhv edilməsinə çağırış edən ilk kəsdir. Bunun üçün o, Misir xalq dilinin (ləhcəsinin) qayda-qanunlarından bəhs edən kitab da yazmışdı. Ərəb ədəbi dilinə müharibə elan etmiş bu şərqşünasın işini Qahirə “Xədiv” Kitabxanasına Baş katib təyin edilmiş başqa bir alman – Karl Volress böyük əzmkarlıqla davam etdir- mişdi! Onların xələfi fanatik ingilis Vilyam Velkoks Ali Mühən- dislik Məktəbinin (indiki Mühəndislik Kolleci) direktoru idi. Sonralar İngiltərə hökuməti Vilyamı gördüyü “işlər”ə görə “ser” adı ilə mükafatlandırmışdı. İslama nifrət edən livanlı və misirli sapıözümüzünkülər bütün bu çağırışlara hay verdilər; onlar bu ümmətin başlıca mirasını məhv etmək üçün haray-həşir salırdılar. “Bugün və sabah” kitabında Səlamət (Salama) Musanın yazdıqları çox düşündürücüdür: “Şərqə bağlılıq axmaqlıqdır; dinə (islama) bağlılıq həyasız- lıqdır. Həqiqi bağlılıq – Avropaya bağlılığımızdır!” Avropada itib-batmağa çağırış, əslində, islamdan və ərəb dilindən imtinaya çağırışdır. Onsuz da, dini öhdəliklərə və ədəbi dildə danışmağa etinasız yanaşan hibrid gənc nəsil formalaşmağa başlamışdı və belələrinin sayı getdikcə artırdı; 344 onlara bu işdə maddi və mənəvi dəstək verilir, bütün “ma- neə”lər aradan qaldırılırdı. İş o yerə çatmışdı ki, bu insanlar hər sahədə müsəlmanlara böyüklük edirdilər. Yaxşı ki, ümmətimizi ayıldan, gözlənilməz təhlükələr qar- şısında onu ayıq tutan, çirklənmiş çeşməsini təmizləyən bir islam oyanışı baş verdi ∗ . İman və allahsızlıq, ədəbi dil və ləhcələr arasında başlan- mış müharibə ara-sıra vüsət alır. Özü də bu müharibə müx- təlif adlandırmaların şahidi olub: ənənəçilik və yeniçilik, mürtəcelik və mütərəqqilik, köhnəçilik və müasirlik arasında gedən müharibə! İslama nifrət edənlər axırda qərara gəl- dilər ki, bu adlandırmaları bir kənara atıb, ya milli, ya sosi- alist, ya da dünyəvi səciyyə daşıyan bir ad düzəltsinlər. Bəlkə də, bunu ona görə etmişdilər ki, nə qədər günahkar olursa-olsun, bir müsəlmanın əvvəl-axır öz dininə qayıdaca- ğını bilirdilər. Odur ki, vahid yeni təmayül formalaşdırdılar və bildirdilər ki, dinə düşmən deyillər!!! Düzünü deyək ki, ərəb səmasında yalnız ərəb millətçiliyi bayrağı dalğalandığı vaxtda, kommunist və sosialistlərin söz sahibi olduqları zamanlarda və nəhayət, dünyəvilik qapıdan girdikdə islamın itkisi böyük oldu. Bu qaranlıq dövrdə iman azalıb, ciddi dəyərlər aşındığı kimi, ərəb ədəbiyyatı da tənəzzülə uğradı; yad sözlər zəfər ∗ Söhbət keçən əsrin 70-80-ci illərində İslam coğrafiyasında, xüsusən də ərəb ölkələrində baş vermiş mütərəqqi mədəni-maarifçi islam oyanışı hərəkatından gedir. Mövcud ədəbiyyatlarda bu hərəkatı “əs-səhvət əl- islamiyyə” (islam hayqırışı, oyanışı) adlandırırlar – tərcüməçinin qey- di. 345 çaldı, teatrlarda, universitetlərdə, mətbuatda ədəbi dilin qay- dalarına riayət edilmədi; ümmət dibi görünməyə uçuruma yu- varlandı... Biz ərəb ədəbiyyatı və ədəbi dil haqda ümumən danış- maq istəyirik. Görkəmli mütəxəssis Əhməd Musa Salim qeyd edir ki, problem çoxdan mövcud idi və bunda baiskar hakimiyyət- dir: “Saraylardakı ərəb liderlərinin süstlüyü, boşluqları doldura- caq qəhrəman oğulların olmamağı, şəhərlərə gəlib, şəhərət- rafında yaşayan ərəblərin şəhər həyatına aldanıb əyləncələrə uymağı nəticəsində linqvistik tərkiblərdə, funksiyaları və məqsədlərində dəyişiklik baş verdi. Əslində, bu dəyişiklik ərəb dilində danışanların vəziyyətini əks etdirirdi. Onlara nə ol- muşdusa, danışdıqları dilə də o olmuşdu. Möminlik kəmərini qırıb atdıqdan, kiçik günahlar ətrafında hey dövrə vurduqdan, bu günahlar da əcdadlara məlum olmayan böyük günahlara sürüklədikdən sonra onlar çökdülər, musiqi, əyləncə, şərab, əxlaqsızlıq məclislərində danışıqlarına həm ərəbcə, həm də qeyri-ərəbcə “yeni” sözlər qarışdırdılar. Belə bir sönüklük və ləzzətlərə meyl qeyri-ərəblərin ərəb- lərdə gördükləri nümunəviliyin üstündən xətt çəkdi. Odur ki, ərəblər başqa xalqları bir daha heyrətləndirə bilmədilər”. Bəli, ərəb hökumətləri ərəb dilinə laqeyd yanaşdılar, onun yüksəlməsinə şərait yaratmadılar, böyük dilçi alimlərə layiq olduqları vəzifələri vermədilər. Düşünürəm ki, belə bir vəziy- yətdə dilçilik və bəlağət sahələrində ixtisaslaşmış institut- ların boynuna ağır yük düşür. Amma bu institutların sö- Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|