P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
346 nüklüyü, ətaləti və donuqluğu dövrümüzdə ərəb dilini çul- ğamış zəiflik və yovuşmazlığın (küncəçəkilmənin) başlıca sə- bəblərindəndir. Görəndə ki, din xadimləri danışdıqları zaman e`rabdan ∗ baş çıxarmırlar, siyasətçilər də utanmadan kobud danışıq xətalarına yol verir, necə gəldi danışırlar, bərk hirslənirəm... İngilis dilini yaymaq və hegemon hala gətirmək üçün on- larla tədris metodunun kəşf edildiyi bir dövrdə köhnəli-ye- nili bütün institutlar, universitetlər ərəb dilinə xidmət üçün nə iş görmüşlər? Vəhyin dilinə münasibətdə hansı səhvləri buraxdığımızı müəyyənləşdirmək, gələcək günləri faydalı işlərlə, səmərəli fəa- liyyətlə qarşılamaq üçün sözügedən məsələ ətrafında ciddi araşdırmalar aparmalıyıq... İslamı və ərəb dilini Əzhəri-Şərifdə öyrənmişəm. Gəncliyi- mi müxtəlif mərhələlər üzrə təhsil almaqla keçirmişəm. Bu sətirləri qələmə aldığımda elm, ədəbiyyat və cəmiyyət arasında əlaqə yaradıram; tələbəlik illərimlə bağlı bəzi məsələləri xa- tırlayıram. Bəli, əsasında ərəb dilini öyrəndiyimiz üslub qrammatik qaydaların şərhinə söykənir. Və bu qaydaların izahında Qurandan, hədislərdən, cahiliyyət dövrü və müxədrəm ∗∗ şair- ∗ E`rab: Ərəb dilində sözlərin sonlarının müxtəlif qrammatik amillər səbəbi ilə dəyişilib müxtəlif formalara düşməsini ifadə edən dilçilik ter- mini – tərcüməçinin qeydi. ∗∗ Müxədrəm: Cahiliyyət dövrünün axırları və islam dövrünün əvvəl- lərində yaşamış şairlərə verilmiş ad – tərcüməçinin qeydi. 347 lərin bədii irsindən, erkən islam dövrü ədəbiyyatından misal- lar gətirilir. Tam yəqinliklə bildirirəm ki, gətirilmiş misallar müxtəlif hissləri, ülvi halətləri və duyğu hallarını ifadə edən fikri-hissi “qida” idi... İstərdim ki, mənimlə birlikdə oxucu da aşağıda göstərə- cəyimiz şer nümunələri “bağça”sında gəzsin, eyni duyğuları paylaşsın, bəzi qrammatik məlumatlarla tanış olsun. Şair deyib: Və (dostlarım) dürüst iki gəncdir və mən onların heç birini – Digərinin sirri ilə tanış etmirəm, sirlərini özümdə saxlayıram. Başqa birisi deyib: Və gecə dəniz dalğası kimi örtüyünü üzərimə çəkdi, Çəkdi ki, müxtəlif qayğılarla məni cəzalandırsın. Birinci beytdə sirlərə ehtiramdan, “ağızda möhkəm olmaq” dan danışılır. İkinci beytdə isə qayğılı şəxsin gecəsi təsvir olu- nur. Hər iki beytin əvvəlindəki “və” bağlayıcısı ərəb dilində “bəlkə “və”si” adlanır, özündən sonrakı ismi yiyəlik halda idarə edir; ismi cümlənin həm xəbərini, həm də mübtədasını eyni qrammatik təsirə məruz qoyur... 348 Şair deyib: Düşmənlərə zəhər, qurbanlıqlara ∗ bəla kəsilən xalqım həlak olmasın, Onlar hər bir savaş meydanına ensələr də, önlüklərini pak tutarlar ∗∗ . Şair demək istəyir ki, xalqı çox cürətlidir, odur ki, düş- mənlər ondan qorxurlar; var-dövlətini paylayacaq qədər sə- xavətlidir; bütün döyüşlərdə iştirak etdiyi üçün bu xalq şü- caətlidir; günahlardan çəkindirəcək iffətliliyə sahibdir... Beytdə “ensələr” sözü “ixtisas” ∗∗∗ qaydasına uyğun olaraq, təsirlik halda işlədilib. Onunla əlaqəli adlıq halda işlədilmiş təyin isə ixtisar edilib. Bu hala ərəb dilinin bədii üslubunda tez-tez rast gəlinir. Düzdür, bəzi nadanların bundan xəbəri yoxdur və elə hesab edirlər ki, bu cür ixtisarın olduğu cüm- lələrdə qüsur vardır... ∗ Şerin mətnindəki “cəzr” “cuzur” sözünün cəmi olub, qurbanlıq dəvə mənasına gəlir. Qurbanlıqlara bəla kəsilmək onları qonaqlar üçün kəsmək deməkdir ki, bu da həmin xalqın əliaçıqlığına dəlalət edir – tərcüməçinin qeydi. ∗∗ Yəni, zina etməzlər, ayıb yerlərini haramdan qoruyarlar – tərcü- məçinin qeydi. ∗∗∗ İxtisas: Ərəb qrammatikasında ümumi anlayışı mənaca konkret- ləşdirmə əməliyyatının adı. Şəxs əvəzliyi ilə konkret şəkildə kimin (nəyin) nəzərdə tutulduğunu bildirmək üçün ya birbaşa, ya da distant vəziy- yətdə xüsusiləşdirici sözlərdən istifadə olunur. Məsələn, biz, türklər qo- naqpərvər xalqıq. Bu cümlənin ərəb dilinə tərcüməsində türklər sözü təsirlik halda işlədilir – tərcüməçinin qeydi. 349 Əri Abdullah ibn Əbubəkr Taifin mühasirəsi zamanı həlak olduqda Atikə bint Zeyd demişdi: And olsun ki, sənin üçün gözlərimkədərli, dərim də solğundur, Ruzigarın gözü onun kimi qızğın, şığıyanvə səbirli birisini gördümü? O, savaşda qılınclar çəkiləndə ölümü qılıncla dəf edib qəzəbləndirdi. Atikə ərinin şücaəti və mətanətini məharətlə təsvir et- mişdir. “Həmasə” divanının şərhçisi (Əbu Əli Əhməd ibn Məhəmməd ibn Həsən əl-Mərzuqi – mütərcim) onun barə- sində yazırdı: “O, fəsahətə, gözəllik və kamala sahib şair səhabə qadın idi. Düşüncəsi dərin, fikirləri zəngin idi. Abdullah ibn Əbu- bəkr əs-Siddiq ilə evlənmişdi. Abdullah vəfat etdikdə, Ömər ibn Xəttab onunla evləndi. Ömər qətlə yetirildikdə Zübeyr ibn Əvvam onu özünə arvad etdi. Zübeyr Siba vadisində öldürüldükdə Hüseyn ibn Əlinin arvadı oldu. Hüseyn Kərbə- lada öldürüldükdə onun torpağa düşmüş üzünü yerdən bi- rinci o qaldırdı. Bundan sonra heç kəslə evlənmədi... Abdullah ibn Ömər onun barəsində demişdi: “Kim Allah yolunda şəhid olmaq istəyirsə, Atikə ilə evlənsin!” Fikirləşirəm ki, bu xanım dövrümüzdə yaşasaydı, insanlar onda nəhslik axtarardılar! Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|