P. O. Box 126, Richmond, Surrey tw9 2UD, uk
Yüklə 9,74 Kb. Pdf görüntüsü
|
254 Bu səbəbdəndir ki, xəlifə Harun ər-Rəşid belə məsələlər- də insanlara “Müvətta” kitabını qəbul etdirmək üçün İmam Maliklə məsləhətləşdiyində sonuncu onu bu işdən çəkindi- rərək demişdi: “Peyğəmbərin (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) səha- bələri müxtəlif ölkələrə dağılışdılar. Bununla da, hər bir xalq ona çatan elmdən öz payını götürdü”. “İxtilaf”a dair kitab yazan birisinə İmam Əhməd demiş- di: “Onu “İxtilaf kitabı” deyil, “Sünnə kitabı” adlandır”. Odur ki, bəzi alimlər demişlər: “Onların (səhabələrin – mütərcim) bir məsələ ətrafında həmrəy olmaqları (icma) qəti dəlil, “ixtilaf”a düşməkləri isə geniş lütfkarlıqdır (rəhmətdir)”. Ömər ibn Əbdüləziz deyirdi: “Əgər Peyğəmbərin (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) səhabələri “ixtilaf”a düşməsəydilər, heç sevinməzdim. Çünki onlar bir görüş ətrafında həmrəy olsaydılar, onlarla razılaşmayanlar zə- lalət əhlindən sayılardılar. Halbuki səhabələr “ixtilaf”a düş- müşlər; bir qrup insan bu görüşü, başqaları da digər görüşü mənimsəmişlər – bu ki genişlik və rahatlıqdır”. İmam Malik istisna olmaqla digər imamlar demişlər: “İnsanları yalnız öz məzhəbinə təhkim etməyə fəqihin haqqı yoxdur”. Yaxşılığa çağırıb, pis işlərdən çəkindirmək mövzusunda ki- tablar yazmış şafei alimləri və başqaları demişlər: “Bu cür ictihad məsələlərini əlin tərsi ilə bir kənara at- maq olmaz. Heç kəs insanları bu məsələlərdə yalnız özü- nün arxasınca getməyə məcbur etməməlidir. Bu məsələlər haqda yalnız elmi dəlillərə əsaslanıb danışmaq lazımdır. Kimə 255 ki iki görüşdən birinin doğruluğu aydın oldu, ona əməl et- mək haqqı vardır. Kim də ki digər görüşdə olanları təqlid etdi, onu məzəmmətləmək olmaz”. Bu qəbil ictihad nümunələri çoxdur. Məsələn, alimlər aşağıdakı məsələlərdə “ixtilaf”a düşmüşlər: 1. Yaşıl paxlanın (lobyanın) qabığı ilə birlikdə satılması; 2. Qabaqcadan pulunu ödəməklə alış-veriş etmək (bey`i- müatat ); 3. Malı dərhal təhvil almaq; 4. İçərisinə nəcis düşmüş, amma tərkibi, rəngi dəyişilmə- miş çox miqdar sudan istifadə etmək; 5. Tənasül orqanına və qadına toxunduqda, qabaq və ar- xadan savayı digər yerlərdən nəcis çıxdıqda dəstəmazın alı- nıb-alınmamağı; 6. Qəhqəhə ilə güldükdə dəstəmazın pozulub-pozulmama- ğı; 7. Namazda gizli və ya aşkar şəkildə “bismilləhir-rah- mənir-rahim” sözünün deyilib-deyilməməyi; 8. Əti yeyilən heyvanların sidik və peyinlərinin nəcis olub-olmamağı; 9. Necəliyi bilinməyəm malın satılıb-satılmamağı; 10. Təyəmmüm üçün əllərin içini neçə dəfə torpağa vur- maq lazımdır; təyəmmüm zamanı əllərin hansı hissəsi və hara qədər məsh edilməlidir; 11. Hər bir namaz üçün ayrıca təyəmmüm edilməlidir, yoxsa bir təyəmmüm bütün namazlar üçün kifayətdirmi; 256 12. Bir zimmi digər zimmiyə şahidlik edə bilərmi və sair” 1 . Bəli, səhabələr yuxarıdakı məsələlərdə “ixtilaf”a düşmüş, fərqli fikirlər səsləndirmişlər. Rəvayət olunur ki, bir dəfə Həzrəti Ömər (Allah ondan razı qalsın!) “məsəleyi-hücəriyyə” adlandırılan vərəsəlik məsələsində hökm çıxararaq, ana-ata bir qardaşları ana bir qardaşlardan fərq- ləndirərək, onları mirasda ortaq tutmamışdı. Daha sonra Həzrəti Ömər eyni məsələdə fərqli hökm çıxarmışdı. Bunu görənlər ona deyirlər: “Axı sən filan vaxt valideynləri bir qardaşları mirasda ortaq tutmamışdın?” Xəlifə belə cavab verir: “O hökmü həmin vaxt vermişdik. Bunu isə indi veri- rik”. Həzrəti Ömərin (Allah ondan razı qalsın!) Əbu Musa əl-Əş`əriyə yazdığı məktubu sonralar İbn əl-Qəyyim də bu cür izah et- mişdir. Həmin məktubda deyilir: “Bugün verdiyin hökm onu yenidən nəzərdən keçirmə- yinə, yanılmışsansa, haqqa qayıtmağına mane olmamalıdır! Çünki haqq əzəlidir və onu heç nə puç edə bilməz. Hök- mün doğru olub-olmadığını gözdən keçirmək hey batil içə- risində olmaqdan yaxşıdır” 2 . Belə rəvayət olunur ki, Həzrəti Ömər bir məsələ ilə əla- qədar olaraq qazıya müraciət etmiş kəslə görüşdüyündə so- ruşur: “Nə edə bildin?” Həmin şəxs deyir: “Mənim və Zey- din barəsində filan hökmü çıxardılar.” Həzrəti Ömər deyir: “Əgər mən olsaydım, başqa hökm çıxarardım.” Həmin şəxs 1 Şeyxülislam İbn Teymiyyə. Fitvalar toplusu, cild XXX, səh. 79-81. 2 İbn əl-Qəyyim. E`lam əl-Müvəqqəin, cild III, səh. 99. 257 Ömərə baxır: “Elə isə sənə nə mane olur? Aramızda hökmü sən kəs.” Həzrəti Ömər deyir: “Səni Allahın kitabı və pey- ğəmbərinin (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) sünnəsinə qaytarmaq is- təsəydim, bunu edərdim. Amma mən istəyirəm ki, sən “rəy”ə ∗ müraciət edəsən. Çünki “rəy” ortaq məsələdir” 1 . İxtilaflı məsələlərdə dözümlülüyü artırıb, üzrxahlıq mədə- niyyətini formalaşdıran amillərdən biri də alimlərin müxtəlif fikirləri ilə tanış olmaqdır. Bizə məlum olacaqdır ki, müxtəlif məzhəblər, fərqli mənbələr mövcuddur; hər bir alimin öz görüşü, öz dəlili vardır; bütün alimlər şəriət dəryasından su içmişlər. Və bu ümman necə də genişdir! Bu səbəbdən alimlərimiz bildirmişlər ki, fəqihlərin həm- rəy olduqları məsələlərdən xəbərdar olmaq nə qədər vacib- dirsə, “ixtilaf”a düşdükləri problemləri də öyrənib bilmək bir o qədər zəruridir. Fəqihlərin ixtilafı rəhmət, həmrəyliyi isə höccətdir (istinad olunacaq dəlildir). Bu məqamda deyi- lib: “Fəqihlərin “ixtilaf”ına bələd olmayanlar alim sayılmaz- lar. Kim ki fəqihlərin “ixtilaf”ından xəbərsizdir, deməli, fiqh elminin qoxusunu ala bilməyib!” ∗ Rəy islam fikrində problemlərə ilk rasional yanaşma olub, Peyğəmbərin və səhabələrin zamanında da bu və ya digər şəkildə istifadə edilmişdir – tərcüməçinin qeydi. 1 İbn əl-Qəyyim. E`lam əl-Müvəqqəin, cild I, səh. 74. Yüklə 9,74 Kb. Dostları ilə paylaş:
|