37
ma’lum birliklarda ifodalanadi va standartlarda yakka yoki kompleks tartibda o’z
aksini topadi.
Mahsulotning namligi, iflosligi,
unuvchanligi, ma’lum kimyoviy va organik
moddalarning mikroi (oqsil, kraxmal, uglevod va boshqalar), texnologik,
agronomik, estetik, iqtisodiy va boshqa saqlash uning bir ko’rsatkichli sifat belgisi
hisoblanadi.
Mahsulotning tovar sorti kompleks ko’rsatkich bo’lib, uning bir qator
xossalarini o’z ichiga oladi. Masalan, paxtaning tovar sorti tolaning uzilish kuchi,
tashqi ko’rinishi, pishiqligi, pishganligi, iflosligi,
namligi va boshqa bir qator
xossalarini o’z ichiga oladi.
Mahsulotning sifatini iqtisodiy jihatdan baholaydigan ko’rsatkich integral
ko’rsatkichdir. Integral ko’rsatkich mahsulotning foydali tomonlarining
yig’indisini uni yaratish, ekspluatasiya va iste’mol qilish uchun sarf bo’lgan
xarajatga nisbati orqali ifodalanadi. Bu esa mahsulot sifatining rentabelligini, ya’ni
sarf qilingan so’mga tushadigan foydani belgilaydi.
Standartlarda qishloq xo’jalik mahsulotlari sifat saqlashning majmuasini
hisobga olgan holda tovar sortlarga va klasslarga ajratiladi.
Mahsulotning tovar sorti ma’lum sifat saqlash turlari bo’yicha
mahsulotlarning gradasiyasi hisoblanadi.
Mahsulotlarning klassi mahsulot yoki xom ashyolarning sifat guruhidir.
Masalan, don mahsulotlari texnologik ko’rsatkichlar bo’yicha
guruhlarga va
klassga bo’linadi.
Mahsulotlar saqlanuvchanligiga qarab ham guruhlarga ajratiladi. Uzoq vaqt
saqlanadigan va qisqa vaqt saqlanadigan mahsulotlar bo’ladi. Mahsulotlar
saqlanishi davrida mikro va sifat jihatdan ma’lum darajada o’zgarmasligi lozim.
Qishloq xo’jalik mahsulotlarining qayta ishlashga moyilligi saqlash qayta ishlash
sanoatida kam xarajat hamda maksimal tayyor mahsulot berish bilan aniqlanadi.
Qishloq xo’jaligida nazorat ob’ekti asosan mahsulot yoki xom ashyo
hisoblanadi. Mahsulot sifatini boshqarish uchun uni ob’ektiv baholash lozim.
Chunonchi, mahsulot sifatini baholash uni ishlatish sohasini ham belgilaydi.
Mahsulot sifatini nazorat qilish uning mikro va sifat xossalariga xarakteristika
berish bo’lib, bunda ma’lum turdagi o’lchash asbob-uskunalaridan
va turli
usullardan foydalaniladi. U ishlab chiqarish va ekspluatasiya davrida nazorat
qilinadi. Mahsulot sifatini ishlab chiqarish mobaynida nazorat qilishda
mutaxassislar asosiy rolni o’ynaydilar. Ular mahsulotni sifatli etishtirishni, o’z
vaqtida yig’ishtirib topshirishni ta’minlashlari lozim. Shu bilan birga, ularni qayta
ishlashni ham turli tashkil qilish lozim.
Sabzavot mahsulotlarining sifati ularni davlatga yoki iste’molchiga
topshirishda nazorat qilinadi. Bu jarayon mahsulot qabul qilish punktlarida
amaldagi standart va sinash usullari yordamida amalga oshiriladi.
Mahsulotlarni
qabul qilishda, qabul qilingan mahsulotlarning sifatini tekshirishda inspeksion
nazorat o’rnatiladi. Bunda tayyorlash punkti tomonidan mahsulotlar qabul
qilinishi, standartdan to’g’ri foydalanish, sinash usullarining standartga to’g’ri
kelishi, mahsulotlarning saqlanishi, sortlarga ajratilishi, joylashtirilishi, belgilanishi
38
tekshirilishi kerak.
Mahsulotning sifatini nazorat qilishda qo’llaniladigan o`lchash
vositalariga
qarab nazorat turlari quyidagilarga bo’linadi: ulchash, organoleptik, qayd,
hisoblash, sosiologik va ekspert.
Dostları ilə paylaş: