1. Menejment nazariyalarining evolyutsion rivojlanishi. Menejmentning ilmiy maktablari

4. Bоshqarish fani yoki miqdоriy yo’nalish. (1950 yildan hоzirgi vaqtgacha). 
Matematika, statistika, muxandislik va shu bilan bоg’liq fanlar bоshqarish nazariyasiga katta 
xissa kushdi. Ularni ta`sirini F.Teylоr tоmоnidan qo’llangan tahlil qilishdan jaxоn urushi vaqtigacha 
bo’lgan davrda bоshqarishda miqdоriy usullardan kam fоydalanilgan. Inglizlar nemislarni оmmaviy
xujumlarini kaytarish uchun o’zlarining jangоvоr samalyotlaridan va havо xujumiga karshi 
vоsitalaridan samarali fоydalanish usullarini tоpishga majbur edilar. Keyinchalik yevrоpadagi 
itifоkchilar uchun harbiy yordam berish samarasini оrttirishni aniqlash lоzim bo’ldi. Shu va shunga 

---

o’xshash hоlatlarda miqdоriy usullardan ko’prоq fоydalanilgan va bu usulni оperatsiyani tadqiqоt 
qilish usuli deb nоmlangan. 
XX asrning 60-80-yillarida G’arbda zamonaviy menejment rivojlana boshlandi. G’arb 
nazariyotchilari boshqaruvning ijtimoiy tizimlar maktabini tashkil qilish maqsadida: 

tizimli yondoshuv asoslarshi ishlab chiqishdi; 

yaxlit tizim bilan uning qismlari munosabatlari masalalarini ko’rib chiqishdi; 

bir qancha o’zgaruvchi omillarning boshqaruvga ta’sirini o’rganishdi. 
Bu maktab namoyandalari (
amerikalik Ch. Barnard, G. Saymon
) zamonaviy menejmentda 
quyidagi to’rt yondoshuvni asoslab beradi (5-jadval). 
5-jadval 
“Tizimli” yoki zamonaviy menejment 
№ 
Boshqarishga 
yondoshuv 
turlari 
Izoh 
1 
2 
3 
1.
Tizimli 
yondoshuv

Tizim - bu bir-biri bilan o’zaro bog’langan qismlar majmuidir. Har 
bir qism yaxlit tizim ning o’zgarishiga o’z hissasini qo’shadi. Tashkilot -
bu yaxlit ochiq tizimdir. Uning taqdiri tashqi va ichki muhitga bokliq. 
Tashkilotni boshqarishga tizimli yondoshuvda asosan uning ichki muhitiga 
(iqtisodiy, ilmiy-texnik, ijtimoiy siyosiy), e’tibor beriladi.
2.
Vaziyatli 
yondoshuv

Garchi tizimli yondoshuvda yaxlit tashkilot qanday qismlardan tashkil 
topgan degan savolga javob topolsak-da, bu o’rinda qismlarning qaysi biri 
muhim, qaysi biri ikkinchi yoki uchinchi darajali degan savol ko’ndalang 
turmaydi. Yaxlitning qaysi bir qismi o’ta muhim degan savolga vaziyatli 
tahlil javob beradi. Bunda tashkilotning ichki tarkibidagi o’zgarishlar tashqi 
muhitning ta’siri bilan bog’lab o’rganiladi. Ammo turli darajadagi vaziyat 
turli darajadagi bilimni talab qiladi.
3. 
Funktsional 
yondoshuv

Boshqaruvga tashkiliy mexanizmlarning eng oqilona yo’llarini ishlab 
chiqish imkonini bsradi Shu nuqtai nazardan boshqarish quyidagi 
funktsiyalarni bajaradi: 

rejalashtirish;

tashkillashtirish;

rahbarlik qilish;

muvofiqdashtirish ;

nazorat qilish va h.k. 
4. 
Miqdorli 
yondoshuv 

Bunday yondoshuvda asosan: 

menejmentning operatsion printsipiga;

qaror qabul qilish nazariyasi printsiplariga;

matematik yoki ilmiy menejment kabilarga e’tibor qaratiladi.
Miqdorli yondoshuvdagi boshqarish jarayonida nafaqat matematik; 
statistika, kibernetika, muhandislik fanlari bilan sotsiologiya birga 
ruhshunoslik, tizimlar nazariyasi kabi fanlardan ham keng foydalaniladi. 
Ushbu 4 ta maktab o’z yunalishlari bo’yicha turli xissalarni boshqaruvning rivojlanishiga 
qo’shdi. Ular quyidagilar: