164
davam etmişdi. XIII əsrdə monqollarla birgə hərəkət edən türk tayfalarının
böyük bir qismi Azərbaycanda məskunlaşmışdı.
Tədqiqatçıların fikrinə görə,
“Qarabağlar” sözü qədim türk tayfası olan kəngərlərin bir qolunun adı ilə
bağlı olub. X əsr müəllifi Konstantinin Sibirdə yaşayan kəngərlərin bir
tayfasının “qarabay” adlandığını qeyd edib. Beləliklə, Qarabağlar tayfası
Kəngərlərin bir qolu hesab edilir. Bu tayfaların Azərbaycan xalqının
formalaşmasında böyük rolu olub.
Şəkil 101. Qarabağlar türbəsinin sərdabəsi.
Evliya Çələbi “Səyahətnamə” əsərində Qarabağlar kəndini belə təsvir
edir: “Bu şəhərin özülünü Mənüçöhr qoyub. Şəhər çox qədimdir. İndi
Naxçıvan torpağında ayrıca sultanlıq təşkil edir. III Mehmet zamanında
Türklərin əlindən çıxaraq farsların ixtiyarına keçib. Əmir Teymur
Qarabağlarda böyük bir qoşun ilə beş ay qışlağa qalıb. Şəhər çox abaddır,
ətrafında ucsuz – bucaqsız münbit düzənlik yerləşir. Bizim xidmətçilər
şəhərin içində 40-a qədər minarə sayıblar. Şükür Allaha, bu şəhərdə iqlimin
və suyun yaxşılığı bizim əhvalımızı qaydaya saldı. Deyilənlərə görə, burada
bağı və üzümlükləri olan 10 000-ə qədər ev, 70 mehrab, minarəli 40 cami
var. Karvansaray, hamam və bazarlar da çoxdur. Onların sayı artmaqda
davam edir. Bura bolluq diyarıdır. Şəhərdə gəzərkən bir bağban bizə 25
çeşid dadlı armud gətirdi. Bunları yeyərkən ağzında dondurma hiss edirsən.
Yaqut rəngli nar yetişir. İrəvan düyüsündən bişirilən plov çox dadlıdır”.
165
Şəkil 102. Qarabağlar türbəsində təkrarlanan kitabə.
Qarabağlar Türbə Kompleksi qoşa minarə, onlar arasındakı bas tağ,
qoşa minarələrə birləşən dini binanın qalıqları və türbədən ibarətdir.
Mütəxəssislər qoşa minarələrin XII-XIII əsrlərdə, baş tağın isə XIV əsrdə
tikildiyini qeyd etmişlər. Qoşa minarələrin və baş tağın müxtəlif dövrlərə aid
olması onların tikinti texnikasından da aydın görülür. Baş tağın minarələrə
sonradan əlavə edildiyi aydın şəkildə seçilir. “Naxçıvan Tədqiq və Tətəbbö
Cəmiyyəti ”nin elmi katibi M. Mirheydərzadənin fikrinə görə, qoşa minarəli
baş tağın üzərində ərəb dilində “Allahın bu nişanəsi türkmən Quti xatındır”
sözləri yazılmışdır. Bəzi əsərlərdə Quti xatının Hülaku xanın arvadı olduğu
166
qeyd edilmişdir. Lakin tədqiqatçıların fikrinə görə baş tağda adı xatırlanan
Qudi xatın, yaxud Qoday xatın, ola bilsin ki, Abaqa xanın (1265-1282)
arvadı olmuş Qoday xatındır. Üslub və tikinti texnikası xüsusiyyətlərinə görə
türbənin tikilmə tarixi Elxani hökmdarı Əbu Səid Bahadır xanın hakimiyyət
illərinə (1319-1335-cu illər) aid edilir. Son araşdırmalar Qarabağlar
türbəsinin Qudi xatının əmri ilə tikildiyini deməyə imkan verir.
Qarabağlar türbəsi sərdabə və yerüstü xatirə abidəsindən ibarətdir.
Sərdabə on iki bucaqlı olub divarları daşdan, günbəzi isə kərpicdən inşa
edilmişdir. Türbənin yerüstü hissəsi daş kürsülük üzərində inşa olunan 12
yarım silindrdən ibarətdir. Türbənin səthi firuzəyi rəngli kaşılarla həndəsi
ornamenti xatırladan kitabələrlə bəzədilmişdir. Yarım silindrlərin üzərində
içərisində ərəb əlifbası ilə“lə iləhə illəllah Məhəmmədən Rəsulallah”
(Allahdan başqa Allah yoxdur, Məhəmməd (s.ə.v.) onun rəsuludur)”
kəliməsi həkk edilən kvadratlar dəfələrlə təkrar olunmuşdur. Bu tip
ornamentdən 1322-ci ildə inşa olunan Bərdə türbəsində də istifadə
olunmuşdur. Elə buna görə də bəzi tədqiqatçılar Qarabağlar türbəsi ilə Bərdə
türbəsinin memarının eyni şəxs olduğunu qeyd etmişlər. Lakin qeyd
etməliyik ki, Qarabağlar türbəsi konstruksiyasının ilə fərqlənir. Türbəbin
özünəməxsus memarlıq xüsusiyyətlərindən biri 4 baş tağlı olmasıdır. Bu baş
tağlar şimal, cənub, qərb və şərq istiqamətlərinə, dünyanın dörd tərəfinə
yönəlmiş və türbənin görünüşünün mükəmməlliyini təmin etmişdir. Ehtimal
ki, türbənin dörd baş tağlı quruluşu əski inanclarla bağlı olmuşdur. Baş
tağların səthi kaşılar vasitəsi ilə həndəsi və nəbati üslubda naxışlanmışdır.
Türbənin gövdəsini təşkil edən yarım silindrlərin yuxarı hissəsində kaşılarla
işlənmiş kitabələrin qalıqları saxlanmışdır. Ehtimal ki, bu kitabələr Qurani
Kərimdən götürülmüş kəlmələrdir. Memarlıq abidələrində və qəbirüstü
monumental tikintilərdə bu tip kitabələrə rast gəlinir. Qarabağlar türbəsi
konusvari örtüyə sahib olmuşdur. Mütəxəssislərin fikrinə görə bu örtük
türbənin quruluşuna uyğun olaraq on iki yarım silindrin birləşməsi şəklində
olmuşdur.
Gilаn şəhərinin xarabalıqları. Оrdubаd rаyоnu ərаzisində yerləşən
şəhər, Gilаnçаyın sоl sаhilində 100 hеktаrdаn аrtıq sаhəni əhаtə еdir. Şəhər
nаrınqаlа və оnu əhаtə еdən məhəllələrdən ibаrətdir. Həm nаrınqаlа, həm də
məhəllələr dаşdаn inşа оlunmuş müdаfiə divаrı ilə əhаtə оlunmuşdur. Qаlа
divаrlаrı dаirəvi və dördkünc bürclərlə möhkəmləndirilmişdir. Аrхеоlоji
tədqiqаtlаr zаmаnı şəhərin ərаzisində kаrvаnsаrа, su hоvuzlаrı və
sərdаbələrin qаlıqlаrı аşkаr оlunmuşdur. Müəyyən оlunmuşdur ki, şəhərin
içərisindən kеçən çаyın kənаrlаrı dаşlа hörülərək düzəldilmişdir. Şəhərin
хаrаbаlıqlаrındаn su tünglərinin qаlıqlаrınа rаstlаnmаsı vахtilə su
Dostları ilə paylaş: |