355
116, cənubdan 117 №- li şəkilli daşlar arasındakı sahədə) qazıntı
aparmaq mümkün olmamışdır.
Orta kamerada Mezolit dövründə yaşayış olduğunu
Mezolitə aid təbəqədə aşkar edilmiş cənuba tərəf çıxacaqda və
arxa hissədə 117 №- li daşın şimal, 116a №- li daşın cənub
qurtaracağı arasındakı açıq yeri bağlanmış yonulmamış daşlardan
bir ədəd və 0,5 m hündürlükdə saxlanmış hörgü qalığı da sübut
edir.
Krımda Şankoba mağazasının giriş yolu da Mezolit
dövrünə aid daş hörgüylə kəsilmişdi (Bader, 1970).
Orta və qərb kameraları arasındakı keçidin yalnız üst
hissəsi təmizlənmiş və 117 №- li daşın şimal üzündə bir ədəd üst
Paleolit əlamətli öküz başı təsviri qeydə alınmışdır. Saxlanmış
hörgü qalığının daşlarının içəriyə baxan üzlərində qədim insan
təsvirləri çəkilmişdir.
“Kənizə” düşərgəsindən arxeoloji qazıntılar nəticəsində
əldə edilmiş materialların ümumi sayı 20 mindən çoxdur. Bu
materialların 17 mini (11,5 min çaxmaq və 5,5 min çaydaşından
olmaqla) üzərində əmək aləti kimi istifadə olunmaq əlaməti
olmayan qəlpə, lövhə və tullantılardan ibarətdir (şəkil 181-184).
Qalanları çaxmaqdaşı, çaydaşı, əhəngdaşı, sümük və s.
materiallardan hazırlanmış əmək alətləri, silah nümunələri, bəzək
əşyaları, oxra qırıqları və s. ibarətdir. Onlardan 1400-ə qədəri
356
“Kənizə”nin alt Mezolit dövrü təbəqəsindən aşkar olunmuş əsasən
çaxmaqdaşı (900-ə qədəri və çaydaşından 400-dən çoxu)
hazırlanmışdır. “Kənizə” düşərgəsinin Mezolit dövrü tapıntılarına
əsas yığma alət dişləri kimi hazırlanmış üçbucaq şəkilli,
kiçikölçülü iti uclar, seqment, trapes və üçbucaqlardan ibarət
həndəsi formalı alətlər, mikro qaşovlar, bıçaqvari lövhələrdən
sıyırğaclar, qəlpələrdən hazırlanmış yanlı və gəzli qaşovlar, işlək
ağzı hər iki üzə tərəf yonulmş iskənə tipli alətlər, bıçaqvari
lövhədən düzəldilmiş kiçikölçülü bizlər, burğular, kəsər və
kəsərciklər, ox ucluqları, ucunda xüsusi dimdikvari çıxıntısı olan
alətlər daxildir. Sonunculardan zərif işlərin görülməsində - ağac
və ya sümük əsasda yarıq açmaq, müəyyən əşyaları bəzəmək və s.
məqsədlərlə istifadə edilmişdir.
“Kənizə”düşərgəsindən
tapılmış
iriölçülü
alətlər
çaydaşılarından hazırlanmışdır. Onlar sürtgəclər, zərb alətləri,
döymə alətləri, qopardıcılar, dişəkləyicilər, pərzənglər, ilk
qəlpədən qaşov və bıçaqlar və s. ibarətdir. Onun çubuğunu
hazırlamaq üçün “düzləndirici” alətlər dəvəgözü daşından, bəzək
üçün asmalar xırda çaydaşı və ya balıqqulağından hazırlanmışdır.
“Kənizə”
düşərgəsində
tiplərə
görə çaxmaqdaşı
materialları arsında nüvələr (264 ədəd), mikro itiuclular (220
ədəd) və qaşovlar (137 ədəd), çaydaşından alətlər arasında döymə-
357
vurma alətləri (200-ə qədər), qaşov tipli alətlər (100-ə qədər) və
dişəkləyicilər (46 ədəd) çoxluq təşkil edir.
“Kənizə” düşərgəsinin Mezolit dövrü materiallarına
sümükdən hazırlanmış ox ucluğu, nizə ucu üçün ikitərəfli qarım
açılmış yığma silah əsasının hissəsi də daxildir. Onların hər iki
tərəfindən üzünü boyu açılmış yarıq o q ədər dar və incədir ki,
oraya yalnız Qobustanın Mezolit dövrü üçün səciyyəvi olan mikro
ölçülü lövhələr və onlardan düzəldilmiş mikro itiuclular
yerləşdirilə bilərdi. Qobustanın yığma silah ucluqlarının s ümük
əsası öz kiçikölçülü olması və gözəl hazırlanmasıyla Gürcüstanda
Mezolit düşərgəsindən tapılmış (Sereteli, 1973) yığma ox ucu
üçün sümük əsasdan fərqlənir. Bir yanında yarıq açılmış sümük
aləti Şimali Qafqazda Sosruko mağarasından da tapılmışdır. Bu
sümük əsaslı bıçağın çaxmaqdaşı lövhəsindən olan dişlərindən,
ikisi yarığın içində saxlanmışdır (Zamyatnin, 1957). Bir tərəfli
yığma bıçaqların sümük əsasları Uralda Syuren-2 düşərgəsindən
də tapılmışdır (Matyuxin, 1976). Üst-Belaya düşərgəsindən
(Bader, 1970) və Zabaykalyedən məlum olan, dərin açılmış
yarıqda çaxmaqdaşı lövhələrindən tiyələr düzəltməklə hazırlanmış
sümük əsaslı mizraq, nizə ucu, bıçaqlar və “azil” tipli yastı
qarmaqlar Sibirin son Paleolit dövrünün əsas tapıntıları sayılır
(Okladnikov, 1968).
358
“Kənizə” düşərgəsindən tapılmış Mezolit dövrünə aid
əhəngdaşından hazırlanmış qadın fiqurları (Rüstəmov, 1986)
xüsusi elmi əhəmiyyətə malikdir. Onlardan ikisi formasına görə
Qobustan qayalarında təsviri olan iri döşlü, baldırları xüsusi
qabarıq və yoğun verilmiş qadın təsvirlərinin (Cəfərzadə, 1965 və
1973-cü ildə Böyükdaş dağı yuxarı səki üzrə 29 № -li daşın şimal
üzündəki şək. № 66-67 və s.) oxşarıdır. Bu qadın fiqurları Buret
(Okladnikov, 1966), Malta (Formozov,1976), Krasniyar kimi üst
Paleolit düşərgələrindən tapılmış şümük qadın fiqurları ilə
(Abramova, 1959; yenə onun, 1962, tab. VI-13, IX-3) oxşardır.
“Kənizə” düşərgəsindən tapılmış rəsmli daşlarda yalnız
kişi təsvirləri həkk olunmuşdur. Qadın təsvirlərinə nə qayalarda,
nə də kiçik daşlarda təsadüf olunmamışdır. Kiçik daşlarda və
qayalarda bir ədəd öküz başından başqa demək olar ki, heyvan
təsviri də yoxdur. K içikölçülü əhəngdaşında bir cərgə bir-birinin
ardınca cinsi əlaməti məlum olmayan yan görünüşündə, çox bəsit,
Qərbi Avropanın paleolit incəsənətində “qlaviforma” adlandırılan
insan təsvirləri həkk olunmuşdur. Başqa kiçik daşın yan, düz
tərəfində daşın uzunu boyu kiçikölçülü təsvirlər çəkilmişdir.
Təsvirlərin düzülüşü onların qovma üsulu ilə ovda iştirakını əks
etdirdiyini güman etməyə əsas verir.
“Ovçular zağası”. Böyükdaş dağı yuxarı səki sahəsində,
Qobustan qoruğunun muzey binasından 3250 altında təxminən
Dostları ilə paylaş: |