402
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
Sultan IV. Murad portresi, Levnî’nin kendi yorumu ile yapmış olduğu, mor zemin üzerine beyaz
altın ile boyanmış ‘lâle’ ve ‘peleng’ motiflerinden oluşmuştur. Kompozisyonda lale motifleri zemine
karışık bir şekilde yerleştirilmiş, aralarına peleng motifleri serpiştirilmiştir (Fot. 9). Kanunî Sultan
Süleyman portresindeki yastık deseni, hançer yapraklarının karışık bir şekilde dizilmesi ile
oluşturulmuştur. Koyu renk zemin üzerine motifler sarı yaldız ile boyanmıştır (Fot. 10).
Osman Gazi portresindeki yastık, turuncu zemin üzerine çintemani desenindeki üç benek ve peleng
motiflerinin karışık bir şekilde yerleştirilmesi ile oluşturulmuştur. Üçlü benekler, sarı yaldız ile peleng
motifleri beyaz yaldız ile boyanmıştır (Fot. 11). Çelebi Mehmed portresinde yastığın zemini kahverengi
tondadır. Sarı yaldızla boyanmış, çiçek ve yaprak motifleri birbirinin boşluklarını dolduracak şekilde
bezenmiştir. Motifler sarı ve beyaz yaldızla meydana getirilmiştir (Fot. 12).
Sonuç
Padişahların betimlendiği minyatürler incelendiğinde, mekânın genellikle aynı tarzda kurgulandığı
görülmektedir. Minyatürlerde mekân; padişahın üzerinde oturduğu yaygı, arkasını yasladığı yastık, arka
plan gibi unsurlardan oluşturulmuştur. Minyatürlerin arka planlarında perdeler, geometrik ve bitkisel
motifler, yazılar görülmektedir.
Bu minyatürlerde padişahlar genellikle dik bir şekilde bir yastığa yaslanmış, başlarında sarıkları,
üzerlerinde kaftanları ile bağdaş kurarak, iki bacağını bükerek çökmüş ya da bir bacağını bükmüş diğerini
ise yukarıya doğru toplamış yerde oturarak tasvir edilmişlerdir. Tahtında oturarak resmedilen padişahların
portreleri de mevcuttur.
Fot.
7.
II.Selim
Kıyâfetü’l-İnsâniye fî Şemâ’il
ü’l-Osmâniye (Adım Adım
Osmanlı Tarihi Padişahlar
Albümü, 1999: 199).
Fot. 8. I.Ahmet Minyatür
Suhbat-ül Ahbar (Adım Adım
Osmanlı
Tarihi
Padişahlar
Albümü, 1999: 239).
Fot.
9.
Sultan
IV.
Murad’ın Portresi Minyatür:
Levni,
Kebir
Musavver
Silsilename TSM A 3109 (And,
2002: 159).
Fot. 10. Kanunî Sultan
Süleyman, Minyatür: Levni, Kebir
Musavver Silsilename TSM 1710-
20
(http://www.sedefscorner.com
(03.03.2016).
Fot. 11. Osman Gazi,
Minyatür:
Levni,
Kebir
Musavver Silsilenâme, TSM
(https://tr.pinterest.com
(03.03.2016).
Fot. 12. Çelebi Mehmed,
Kebir Musavver Silsilenâme,
TSM
(http://www.turkishculture.org
03.03.2016).
403
Yrd. Doç. Dr. Zeynep BALKANAL / Osmanlı Dönemi Padişah Portrelerini Resmeden Minyatürlerde
Bazıları belindeki kemerine sokulmuş bir hançer ile, bazıları ise bir kırmızı karanfili ya da bir
pembe gülü koklarken resmedilmiştir. Bazılarının ise elinde bir kitap ya da mendil tuttuğu
gözlemlenmiştir.
Padişah portrelerinde görülen yastık örneklerinde renkler, formlar, motifler ve kompozisyonlar
dönemin sanat zevkini ve ihtişamını bize yansıtmaktadır. İncelenen minyatür örneklerinde görülen
yastıklar dikdörtgen ve yuvarlak formdadır. Zemin düz renk, üzerine uygulanan motifler genellikle yaldız
kullanılarak yapılmıştır. Kompozisyonlar incelendiğinde, bitkisel bezemelerin sıklıkla kullanıldığı
yastıkların üzerindeki desenlerin belli bir ölçüye bağlı kalınmadan yapıldığı tespit edilmiştir. Motifler
bazı örneklerde sıralı, bazılarında ise karışık şekilde yerleştirilmiştir.
KAYNAKÇA
And, M. (2002). Osmanlı Tasvir Sanatları: 1 Minyatür, Türkiye İş Bankası Yayınları.
Anonim. (1999). Adım Adım Osmanlı Tarihi Padişahlar Albümü 1299-1520, İstanbul: Boyut Yayınevi, Cilt: 1.
Binark, İ. (1975). Eski Kitapçılık Sanatlarımız, Ankara: Kazan Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği Yayınları,
Ayyıldız Matbaası A.Ş.
Filiz, Ç. (1982). Türk Minyatür Sanatının İslam Sanatındaki Yeri, İslam Sanatında Türkler, İstanbul: Yapı Kredi
Bankası Kültür Hizmeti.
İnal, G. (1995). Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih
Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını:63.
Mahir, B. (2004). Osmanlı Minyatür Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi: 257, İnceleme Dizisi: 46.
Mahir, B. (2005). Minyatür, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt:30,
s.118-123.
Necipoğlu, G. (2000). “Osmanlı Sultanlarının Portre Dizilerine Karşılaştırmalı Bir Bakış”, Padişahın Portresi
Tesâvir-i Âl-i Osman, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Renda, G. (1980). Osmanlılarda Padişah Portreciliği, Osmanlı Kültür ve Sanat Ansiklopedisi, İstanbul: Yeni Türkiye
Yayınları, Cilt: 11, s. 415-422.
Renda, G. (1997). Minyatür, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, İstanbul: Yem Yayın Yapı-Endüstri Merkezi
Yayınları, Cilt: 2, s.1262- 1271.
Renda, G. (1999). Padişah Portreleri Mevlâna Müzesi Albümü, Konya: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Tansuğ, S. (1997). Minyatür, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, İstanbul: Yem Yayın Yapı-Endüstri Merkezi
Yayınları Cilt: 2, s.108.
http://dolusozluk.com/?i=125199 Erişim Tarihi: 04.03.2016
http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c30/c300074.pdf Erişim Tarihi: 04.03.2016
http://www.sedefscorner.com/2012/12/reading-history-through-jewellery.html Erişim Tarihi: 04.03.2016
https://tr.pinterest.com/pin/297870962826966031 Erişim Tarihi: 04.03.2016
http://www.turkishculture.org Erişim Tarihi: 04.03.2016