A. N. Abbasbəyli, S. Z. Yusifzadə

 
90
Yaranmış şəraitdə 1808-ci ilin sonu 1809-cu ilin əvvəllərində Fransaya qarşı V Koalisiya yarandı. Bu 
koalisiya Avstriya və  İngiltərə  hərbi-siyasi ittifaqına  əsaslanırdı. Koalisiya qüvvələri demək olar ki, hərbi 
əməliyyatlarda iştirak etmirdilər. Bu Avstriyanın ağır məğlubiyyətinin başlıca faktoru idi. 1809-cu ilin 
oktyabrında Avstriya ilə Fransa arasında Şenbun müqaviləsi imzalandı. V koalisiya dağıldı.  
Napoleon dönə-dönə qeyd edirdi ki, onun Avropa hegemonluğunun  reallaşmasına mane olan Rusiyadır 
və Rusiyanın aradan qaldırılması üçün Napoleonun siyasi tədbirləri çox tezliklə hərbi təzyiqlə əvəzləndi. 1812-
ci ilin yazı üçün Rusiya sərhədinə Fransanın 640 min nəfərlik ordusu toplaşmışdı. Halbuki, Rusiyanın hərbi 
qüvvələri I Aleksandrın komandanlığı altında 3 hissəyə parçalanmış  və Rusiyanın qərb sərhədləri boyunca 
səpələnişdi. Rus ordusunun Baş  qərargahına  şotland mənşəli Barklay de Tolli başçılıq edirdi. General 
A.R.Tormasovun ordusu cənub cinahda idi. General Rumyantsevin ordusu isə  şimaldan Fransaya qarşı  əks 
cəbhədə yerləşmişdi. Hətta rus qoşunları vahid cəbhədə yerləşsəydi belə, cəmi 230-240 min nəfərlik heyətə 
malik idi ki, bu da Napoleonun qüvvələri ilə müqayisədə olduqca az idi.  
Napoleonun Rusiyaya yürüşü 1812-ci ilin iyun-dekabr aylarını əhatə edir.  
İyulun 24-də Neman çayını keçən fransız qoşunları böyük qələbələr  əldə etsələr də üç cəbhəyə 
bölünmüş rus ordusunun M.İ.Kutuzovun rəhbərliyi altında birləşdirilməsinə mane ola bilmədilər. Borodino 
döyüşündən sonra rus qoşunlarının əks hücumu başladı. Tədricən I Napoleonun müttəfiqləri ondan uzaqlaşmağa 
başladılar.  
1812-ci il dekabrın sonuna qədər davam edən döyüş  əməliyyatlarından sonra Napoleonun  Avropa 
cahangirliyinə meydan verən ordusundan cəmi 3000 nəfərlik dəstə Berezna çayını keçərək Fransaya qayıda bilir. 
Napoleon ordusunun Rusiyada məğlubiyyəti bütün Avropada mili-azadlıq hərəkatına təkan verdi. 
M.İ.Kutuzovun rus ordusuna komandanlığından sonra Borodino döyüşündə Rusiya qüvvələri ilə Fransa 
qüvvələri arasında tarazlıq yarandı  və Rusiya Napoleon Fransasına qarşı yeni koalisiyaya rəhbərliyi öz əlinə 
götürdü. Rusiyanın Avropa yürüşünün başlanmasından sonra ilk növbədə Prussiya hərbi  əməliyyatların 
iştirakçısına çevrildi. 1813-cü ilin yanvar-fevralı üçün Rusiya yeni antifransız koalisiyasının təşkilatçısına 
çevrildi, VI koalisiya yaradıldı. Onun tərkibinə  İngiltərə, Rusiya, İsveç, Avstriya, Prussiya, İspaniya və 
Portuqaliya daxil idilər. Bu zaman koalisiyanı yaratmaqla Rusiya iki məqsəd güdürdü: 
−
 
 Napoleon ilə mübarizəni sona çatdırmaq üçün hərbi qüvvələrin mərkəzləşməsi və vahid idarəçiliyə 
nail olmaq; 
−
 
 Napoleon  ilə Avropa dövlətlərindən hər hansı biri arasında separat danışıqların və sülhün 
bağlanmasına imkan verməmək. 
I Aleksandr hər iki məqsədin reallaşması üçün Varşavada liderlərin görüşünün keçirilməsini 
planlaşdırırdı. Lakin M.İ.Kutuzovun vəfat etməsi onun planlarını  dəyişdi. I Aleksandr şərt kimi I Napoleonla 
danışıqlara başlamamağı Prussiyanın, Avstriyanın və  İngiltərənin nümayəndələrinə çatdırmışdı. 1814-cü ilin 
martında Fransaya qarşı qüvvələri vahid komandanlıqda birləşdirmək üçün  tərkibinə İngiltərə, Rusiya, İsveç, 
Prussiya,  İspaniya, Portuqaliya və Avstriyanın daxil olduğu  Şamon ittifaqı yaradıldı. Bu ittifaqı Rusiyanın 
əvvəldə qeyd etdiyimiz niyyətləri şərtləndirirdi. Məhz Şamon ittifaqı Napoleona qarşı mübarizəni sona çatdırdı. 
1814-cü il martın 31-də müttəfiq qoşunları Parisə daxil oldu. Fransanın cənubunda Napoleon əsir götürüldü və 
Elba adasına sürgün edildi.  
1814-cü il mayın 30-da Fransa ilə I Paris sülh müqaviləsi imzalandı. Müqavilə Fransaya heç bir ağır şərt 
qoymurdu. Müttəfiqlər gözləmə mövqeyi tutaraq Fransada təkrar qisasçılığın baş qaldırmasının qarşısını almaq 
istəyirdilər. Lakin koalisiyanın təntənəsi uzun sürmədi. 1815-ci il martın 1-də Napoleon Elba adasını tərk edərək 
Fransada görünür və hakimiyyətini bərpa edərək müttəfiqlərlə son döyüşə hazırlaşır. Napoleonun aşkarladığı 
1815-ci il 3 yanvar gizli sazişi də müttəfiqlərin arasını vura bilmir. 1815-ci il iyunun baş vermiş Vaterloo 
döyüşündə Napoleon əsir götürülür və Müqəddəs Yelena adasına sürgün olunur. I Paris sülhünün şərtləri 
Fransanın zərərinə olaraq II Paris sülhü ilə  ağırlaşdırılır, ölkənin üzərinə 700 min frank təzminat qoyulur və 
ciddi nəzarət rejimi yaradılır. 
Müharibənin nəticələrinin aradan qaldırılması  və onun «bəhrələrinin» bölüşdürülməsi üçün Vyanada 
beynəlxalq konqres çağırılır. Vyana konqresinin qərarları Avropanın ictimai-siyasi həyatında silinməz izlər 
qoymuşdur. 
 
Mövzuya dair suallar 
1.
 
Napoleon müharibələri ərəfəsində beynəlxalq münasibətlər. 
2.
 
I İmperiyanın İngiltərə və Rusiya siyasəti 
3.
 
Fransanın I koalisiya ilə mübarizəsi və beynəlxalq nəticələri 
4.
 
Fransanın Avropada hegemonluğu 
5.
 
I Napoleonun «kontinental blokada» siyasəti 
6.
 
I Napoleonun Avropa dövlətlərinin koalisiyalarına qarşı mübarizəsi 
7.
 
Fransa və Papalıq dövləti. I Napoleonun dini siyasəti 
8.
 
Fransa-Rusiya müharibəsi və beynəlxalq nəticələri 

---

 
91
9.
 
Şomon ittifaqının yaradılması. 
10.
 
Napoleon imperiyasının süqutundan sonra beynəlxalq şərait.  
 
Ədəbiyyat 
1.
 
История Дипломатии. Т.1. М., 1959 
2.
 
История Франции. Т.1. М., 1972 
3.
 
Жилин П.А. Гибель Наполеоновский армии в России. М., 1974 
4.
 
Манфред А.З. Наполеон Бонапарт. М., 1980 
5.
 
Манфред А.З. Очерки истории Франции XVIII-XIX вв. М., 1961 
6.
 
Нарочницкий А.Л. Об историческом значении континентальной блокады / Новая  и новейщая 
история, М., 1965, №6 
7.
 
Новая история стран Европы и Америки. Первый период. М., 1986 
8.
 
Освободительная война 1813 года против Наполеоновского господства. М., 1965  
9.
 
Собуль А. Первая республика .1792-1804. М., 1974 
10.
 
Талейран Ш.М. Мемуары. М., 1959 
11.
 
Троицкий Н.А. Александр I и Наполеон. М., 1994 
12.
 
Туган – Барановский Д.М. Наполеон и республиканцы. Саратов, 1980 
13.
 
Туган – Барановский Д.М. У истков бонапартизма. Происхождение режима Наполеона. Саратов, 
1989 
14.
 
Тарла Е.В.Наполеон. Соч., т.7. М., 1959  

---